واکاوی الگوهای همدید- پویشی بارش‌های اَبَرسنگین فراگیر تابستانۀ جنوب‌شرق ایران

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده جغرافیا ، دانشگاه تهران

2 دانشیار دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران

3 دانشیار دانشکده علوم‌زمین دانشگاه شهید بهشتی

4 دانشجوی دکتری آب و هواشناسی دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران

چکیده

هدف این پژوهش شناسایی و واکاوی الگوهای همدید – پویشی رخداد بارش­های اَبَرسنگین فراگیر تابستانه در جنوب­شرق ایران است. برای نیل به هدف ذکر شده، داده­های بارش 14 ایستگاه همدید و 126 ایستگاه باران‌سنجی در دورۀ آماری 26 ساله (2014-1989) مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش، معیار بارش­ اَبَرسنگین فراگیر تابستانه، بارشی است که طی 24 ساعت میزان آن ­صدک 99 و بالاتر و از نظر مکانی 50 درصد و بیشتر از پهنۀ مورد بررسی را پوشش دهد. با توجه به شرایط مورد نظر 22 روز بارش اَبَرسنگین در جنوب­شرق ایران شناسایی گردید. در ادامه به منظور استخراج الگوهای همدید مؤثر در رخداد بارش­های اَبَرسنگین داده­های 75/0×75/0 درجه شامل فشار تراز دریا؛ ارتفاع ژئوپتانسیل ترازهای 850، 700، 500 و 200 هکتوپاسکال؛ مؤلفۀ زناری و نصف­النهاری شارش باد در ترازهای 850، 700، 500 و 200 هکتوپاسکال و نم­ویژه ترازهای 1000، 850، 700 و 500 هکتوپاسکال از مرکز اروپایی پیش­بینی­های جوّی میان­مدت برای هر روز بارشی دریافت و در محیط برنامه GrADS ترسیم گردید. در نهایت، واکاوی نقشه­ها­ی همدید در ترازهای یادشده نشان داد که سه الگوی همدید شامل؛ الگوهای ناوه، پرارتفاع و کم­فشار موسمی نقش اصلی را در رخداد بارش­های اَبَرسنگین تابستانۀ جنوب­شرق ایران به عهده دارند. نکتۀ دارای اهمیت در الگوهای شناسایی شده مقدار نم بین 10 تا 20 گرم در کیلوگرم در ترازهای دریا و 850 هکتوپاسکالی است که در صورت مهیایی شرایط فرازش (گرمایی یا پویشی) امکان رخداد بارش­های اَبَرسنگین را فراهم می­سازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the Synoptic-Dynamic Patterns of Inclusive Summer Super-Heavy Rainfalls in Southeast Of Iran

نویسندگان [English]

  • Framarz KhoshAkhlagh 1
  • ghasem azizi 2
  • hasan lashkari 3
  • Mohammad Hasan Mahoutchi 4
1 physical geography,geography faculty,university of tehran
2 Associate Professor of Climatology, Faculty of Geographical sciences, Tehran University, Tehran, Iran
3 Associate Professor of Climatology, Faculty of Geosciences, Shahid Beheshti University
4 geography faculty, university of tehran, tehran, iran
چکیده [English]

This study purposes to identify and analyze the synoptic-dynamic patterns of the inclusive summer super-heavy rainfalls in the southeast of Iran. To do so, the rainfall data of 14 synoptic stations and 126 raingauge stations were investigated over a 26-years period of time between 1989 and 2014.The criteria, considered in this paper, for the inclusive summer super-heavy rainfalls, is the rainfall for which the Standard Score during 24 hours is “99th” percentile and more than that and also it covers at least 50 percent of the area under study. Using this criteria, heavy rainfall for 22 days was identified. In order to extract the effective synoptic patterns in the super-heavy rainfalls, for every rainy day the 0.75*0.75-degree data including sea level pressure, geopotential heights of 850, 700, 500, and 200 hPa, and zonal and meridian components of the wind flow at the levels of 850, 700, 500, and 200 hPa as well as the specific humidity of 1000, 850, 700, and 500 hPa were received from the European Centre for Medium-Range Weather Forecasts and plotted in the GrADS environment. Analyzing different synoptic maps at different levels demonstrates that three patterns of trough, low-pressure Monsoon , and high-altitude have the main role in occurrence of the summer super-heavy rainfalls in the area. One important point about the identified patterns relates to the amount of their specific humidity which ranges from 10 to 20 g / kg at sea level and 850 hpa; This means in the presence of ascent, thermal or dynamic, the summer super-heavy rainfall can be expected.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Super-Heavy Rainfall
  • Inclusive
  • percentile
  • Monsoon low
  • Southeast of Iran

مراجع

منابع
براتی، غلامرضا؛ محمد مرادیورقیه سلیمی. 1394. واکاوی همدید بارش­های سنگین بهاره­ی استان زنجان. مجله مخاطرات محیط طبیعی. سال چهارم. شماره ششم. زمستان. صص 88-77.
پروند، حسین. 1370. اثر مونسون جنوب­غربی بر روی ایران. پایان­نامه­ کارشناسی ارشد. استاد راهنما: حسین اردکانی و احمد زندنیاپور، دانشگاه تهران. مؤسسه ژئوفیزیک. گروه هواشناسی.
تقی‌زاده، حبیب. 1366. تحلیلی بر بارندگی 1 مرداد ماه سال 1366. رشد آموزش زمین شناسی. سال سوم، م, 26–37.
حلبیان، امیرحسین. 1394. شناسایی الگوهای گردشی بارش­های شدید موجد سیل در منطقه فارس. مجله آمایش جغرافیایی فضا. سال پنجم، شماره هجدهم، زمستان، صص 46-31.
خوش­اخلاق، فرامرز. سیدامید نبوی و اسماعیل عباسی. 1391. تحلیل سامانه­های همدید بارش­های شدید دوره­ی سرد سال در استان­های خراسان رضوی و شمالی، نشریه­ی علمی- پژوهشی جغرافیا و برنامه­ریزی (دانشگاه تبریز)، سال 16، شماره 40، تابستان، صص 118-97.
خوشحال­دستجردی، جواد. عبدالقدیر نظری و ابوطالب عبدی. 1395. تحلیل ترمودینامیک - همدید رخداد تگرگ روز ۲۰ مهرماه ۱۳۸۹. در شهر گرگان. مجله آمایش جغرافیایی فضاء. سال ششم، شماره بیست و دوم / زمستان، صص 244-225.
خوشحال، جواد. 1378. تأثیر پرفشار جنب­حاره ای بر بارش­های موسمی جنوب­شرق و سواحل جنوبی ایران. مجله علمی-پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. 18-19، 137–164.
خوشحال، جواد. محمود خسروی و حمید نظری­پور. 1388. شناسایی منشاء و مسیر رطوبت بارش­های فوق­سنگین استان بوشهر. جغرافیا و توسعه. شماره 16. زمستان. صص 28-7.
خورشیددوست، علی­محمد. عباس مفیدی و علی­اکبر رسولی و کامل آزرم. 1395. تحلیل همدیدی سازوکار وقوع بارش­های سنگین بهاره در شمال­غرب ایران. مجله مخاطرات محیط طبیعی. سال پنجم. شماره هشتم. تابستان. صص 82-53.
داداشی­رودباری، عباسعلی. عبدالرضا کاشکی. 1397. ارزیابی همدیدی بارش سنگین ۹ فروردین ۱۳۸۶ استان خراسان رضوی. مجله آمایش جغرافیایی فضاء.سال هشتم، شماره بیست و نهم، پاییز، صص 90-75.
سلیقه، محمد. 1377. بررسی بارش مرداد ماه 1374جنوب و جنوب شرق ایران. مجله رشد آموزش جغرافیا.17–13.
سلیقه، محمد. 1377b. الگوهای سینوپتیکی بارش‌های تابستانه جنوب­شرق ایران. رسالۀ دکتری جغرافیای طبیعی گرایش اقلیم شناسی. استاد راهنما: بهلول علیجانی. دانشگاه تربیت مدرس. دانشکده علوم انسانی. گروه جغرافیای طبیعی.
سلیقه، محمد. 1380a. الگوی سینوپتیکی بارش­های تابستانۀ جنوب شرق ایران. فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، 114-125.
سلیقه، محمد. 1380ج. اندر کُنش دینامیکی سیستم‌های فشار عرض­های میانی و عرض­های پایینی در ایران،مجلۀ رشد آموزش جغرافیا، 21- 24.
سلیقه، محمد. 1385. مکانیزم های بارش در جنوب شرق کشور. فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی. شماره 55: 13–1.
سلیقه، محمد؛ علیرضا صادقی نیا. 1389. بررسی تغییرات مکانی پرفشار جنب حاره در بارش های تابستانه نیمه جنوبی ایران. جغرافیا و توسعه. شماره 17: 98–83.
سلیقه، محمد، فرامرز بریمانی. 1386. اثرات سیستم های آب و هوایی موسمی در کشاورزی بلوچستان. جغرافیا و توسعه. شماره 9. صص 38-25.
عساکره، حسین. 1390. مبانی اقلیم­شناسی آماری. چاپ اول. زنجان. انتشارات دانشگاه زنجان.
علیجانی، بهلول. 1374. علم اقلیم­شناسی. فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شماره 45، صص 55-40.
علیجانی، بهلول. 1392. آب و هوای ایران. تهران. انتشارات دانشگاه پیام نور. صفحه 221.
21.علیجانی، بهلول. زین­العابدین جعفرپور و عباسعلی علی‌اکبری بیدختی و عباس مفیدی. 1386. تحلیل سینوپتیکی الگوهای گردشی بارش­های موسمی جولای 1994 در ایران. نشریه علوم جغرافیایی. جلد 7.  شماره 10. پاییز و زمستان. صفحات 38-7.
علیجانی، بهلول. عباس مفیدی و زین­العابدین جعفرپور و عباسعلی علی­اکبری بیدختی. 1390. الگوهای گردش جو بارش­های تابستانه جنوب­شرق ایران در ماه ژوئیه 1994. مجله فیزیک زمین و فضا. دوره 37. شماره 3. صص 227-205.
علیجانی، بهلول. محمود خسروی و مرتضی اسمعیل‌نژاد. 1389. تحلیل همدیدی بارش سنگین ششم ژانویه 2008 در جنوب‌شرق ایران. نشریه پژوهش­های اقلیم­شناسی. سال اول. شماره سوم و چهارم. پاییز و زمستان. صص 12-1.
عربی، زهرا. 1385. تحلیل سینوپتیکی بارندگی دورۀ 21 تا 26 تیرماه 1378 در ایران. پژوهش­های جغرافیایی. شماره 56. تابستان. صص 15-1.
لشکری، حسن. مهدی خزائی. 1393. تحلیل سینوپتیکی بارش­های سنگین استان سیستان و بلوچستان. مجله اطلاعات جغرافیایی. دوره بیست و سوم. شماره نودم. صص 79-70.
محمدی، بختیار. سیدابوالفضل مسعودیان. 1389. تحلیل همدید بارش­های سنگین ایران مطالعه موردی: آبا­ماه 1373. جغرافیا و توسعه. شماره 19. صفحات 70-47.
مفیدی، عباس. آذر زرین و غلامرضا جانباز قبادی. 1386. تعیین الگوی همدیدی بارش­های شدید و حدی پاییزه در سواحل جنوبی دریای خزر. مجله فیزیک زمین و فضا. دوره 33. شماره 3. صص 154-131.
مفیدی، عباس. آذر زرین و غلامرضا جانباز قبادی. 1391. تبیین علل کاهش یافتن مقدار و شدت بارش‌های زمستانه در قیاس با بارش­های پاییزه در سواحل جنوبی دریای خزر. مجله فیزیک زمین و فضا. دوره 38. شماره 1. صص 203-177.
یاراحمدی، داریوش. زهره مریانجی. 1390. تحلیل الگوی دینامیکی و همدیدی بارش­های سنگین جنوب‌غرب خزر و غرب ایران (مطالعه موردی: بارش مورخه 14/08/1383). پژوهش­های جغرافیای طبیعی. شماره 76. تابستان. صفحات 120-105.
Kai, TU, Zhongwei, YAN, Wenjie DONG, climatic jumps  in  precipitation and extremes in drying north china during 1954-2006”, Journal of the meteorological Society of Japan, 1, 29-42.
Maddox, R.A., Canova, F. and Hoxit, L.R. 1980. Meteorological characteristics of flash flood events over the western United States. Mon. Wea. Rev., 108: 1866-1877.
Maddox, R.A., Hoxit, L.R., Chapell, C.F. and Caracena, F. 1978. Comparison of meteorological aspects of the Big Thompson and Rapid City flash floods. Mon. Wea. Rev., 106: 375-389.
Matlik, Olga, Piia, Post, 2008. Synoptic weather types that have caused heavy precipitation in Estonia in the period 1961-2005”, Estonian Journal of Engineering, pp: 195-208.
Pierre Camberlin, 1995. June – September rainfall in north eastrn affrica and atmospheric signals over the tropics: A zonal perspective. International journal of climatology, 15(7): 773–783.
Ramaswamy, C. 1965. On a remarkable case of dynamical and physical interaction between middle and low latitude weather systems over Iran, Indian J. Meteorol. Geophys. 16(2): 178-200.
Robert, P., Harnack, Donald T., Jensen, Joseph R, Cermak III. 1998. Investigation of upper – air conditions occuring with heavy summer rain in Utah, International Journal of Climatology, Int. J. Climatol. 18: 701–723.
Sawyer, J.S.  1947.  The  structure  of  theintertropical  front  over  NW  India  during  theSW  monsoon,  Quart.  J.  Roy.  Meteorol.  Soc. 73: 346-369.
Sørland, S.L., and Sorteberg, A. 2015. The dynamic and thermodynamic structure of monsoon low-pressure systems during extreme rainfall events. Tellus, Series A: Dynamic Meteorology and Oceanography, 67(1): 0–17. http://doi.org/10.3402/tellusa.v67.27039
Snead, R. 1968. Weather patterns in southern-west Pakistan, Arch. Meteorol. Geophys. Bioclimatol, Ser. B, 16: 316-346.
http://yon.ir/JhXP7
http://yon.ir/S1D72
http://www.ion.ir/News/120817.html
 
 

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار