بررسی اثرات نوسازی کالبدی بر کیفیت محیط روستایی. مورد مطالعه: دهستان طوس و میان ولایت

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 کارشناس‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در دهه‌های اخیر ضرورت توجه به کیفیت زندگی روستاییان در برنامه‌ریزی کلان از یک سو و افزایش آسیب‌های ناشی از مخاطرات طبیعی از سوی دیگر زمینه­ساز توجه به برنامه‌ریزی کالبدی در سکونتگاههای روستایی کشور شده است، اما نکتۀ مهم این است که بافت کالبدی روستاها به جهت سابقۀ تاریخی آن‌ها دچار فرسودگی است که در اغلب موارد همخوان با شرایط زندگی کنونی روستاییان نبوده است؛ لذا بازسازی کالبدی از جمله برنامه‌های مهم روستایی ‌است که در حال حاضر در اغلب روستاها در حال انجام است و می‌تواند اثرات متعددی بر کیفیت محیط زندگی روستاییان داشته باشد. از این­رو هدف این پژوهش، بررسی اثرات نوسازی کالبدی بر کیفیت محیطی مناطق روستایی در دهستان‌های میان­ولایت و طوس شهرستان مشهد است. روش‌شناسی تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و به صورت کتابخانه‌ای و میدانی انجام شده است. با استفاده از روش پیمایشی در قالب 113 پرسش­نامۀ خانوار، به بررسی 9 روستا از دهستان‌های میان ­ولایت و طوس شهرستان مشهد پرداخته شده است. نتایج حاصل از آزمون t، نشان داد که در بین مؤلفه­های کیفیت محیطی، مؤلفۀ فرمی و شاخص­های مربوط به آن بیشترین میانگین (38/3) را دارد و بعد از آن به ترتیب مؤلفۀ عملکردی با 26/3، مولفۀ زیست­محیطی با 04/3 و مؤلفۀ معنایی با 86/2 در رده­های بعدی قرار گرفته‌اند؛ همچنین نتایج رگرسیون نشان داد که مؤلفۀ زیست‎محیطی اثرات نوسازی کالبدی در شرایط موجود با ضریب تأثیر 355/0، بیشترین میزان اثر را بر کیفیت محیطی روستا دارد و مؤلفۀ فرمی با 204/0 کمترین میزان اثرگذاری را بر کیفیت محیط روستا دارد؛ همچنین با استفاده از مدل خاکستری، اولویت­بندی روستاها از نظر بیشترین اثرگذاری طرح نوسازی بر آن‌ها انجام گرفت که براساس آن روستای ناظریه با ضریب 839/0 رتبۀ اول و بهترین وضعیت را نسبت به روستاهای دیگر داراست و روستای خرابه­امین با ضریب 509/0 آخرین رتبه را به خود اختصاص داده است. در نهایت، جهت افزایش کیفیت محیطی روستاها از طریق نوسازی کالبدی می‌توان گفت که توجه به مولفه عملکردی- کارکردی و همچنین زیست محیطی در اجرای طرح‌ها ضروری است. در واقع باید در بعد اجرایی از تمرکز بر مولفه فرمی کاست و  بیشتر به جنبه‌های عملکردی و زیست محیطی توجه کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Effects of Physical renewal on the Quality of Rural Environment (case study: Toos and Mian velayat rural districts)

نویسندگان [English]

  • Hamd Allah SojasiGhidari 1
  • Shirin Sahebi 2
  • Kebria Moradi 3
2 Ferdowsi university of Mashhad
3 Ferdowsi university of Mashhad
چکیده [English]

In recent decades, the necessity of paying attention to the quality of life of villagers in large scale planning, on the one hand, and increasing the damage caused by natural hazards on the other hand lead to highlighting the physical programs in rural settlements of the country. However, the important point that should be considered is that the physical structure of the villages is impoverished due to their historical background and in most cases does not correspond to the current conditions of the villager’s life. Therefore, physical reconstruction is one of the most important rural programs which is currently considered in most villages and can result in have many effects on the villager’s quality of life. So, the purpose of this study is to investigate the effects of physical reconstruction on the quality of rural areas in Mian Velayat and Tous rural districts. The research methodology is a descriptive-analytical and considered as library and field study. Survey method in the form of a household questionnaire has been reviewed by 9 villages of Mian velayat and Tous located in Mashhad city. The results of this study showed that, based on t test, the most effects of the implementation of the physical reconstruction plan on the environmental quality components are related to the formal components with an average of 3.38, and the least significant effect on the semantic component with an average of 2.86. Regression results, however, have shown that the functional components of physical reconstruction shows the highest effect on the quality of the rural environment with a coefficient of 0.345, and formal component with a coefficient of 0.204 has the least effect on the quality of the rural environment. Also, using the gray model, prioritization of villages in terms of the most effective effect of the modernization plan was carried out on them, according to the results; Nazeriye village ranked first with the coefficient of 0.839 and Kharabe Amin ranked the last with coefficient of 0.509.

کلیدواژه‌ها [English]

  • physical renewal
  • environment quality
  • rural region
  • Toos and Mian velayat rural districts
  • Gray Model
  1. برقی، حمید. رحیمی، حمزه، بسحاق، محمدرضا، نوری، محمد. 1393. ارزیابی کیفیت محیط زندگی در نواحی روستایی از دیدگاه ساکنان (مطالعۀ موردی: دهستان میانده شهرستان فسا)، مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی، شماره هشتم، مشهد.
  2. پورجعفر، محمدرضا، تقوایی، علی‌اکبر، صادقی، علیرضا. 1388. خوانش تأثیر ساماندهی محورهای بصری بر ارتقاء کیفیت محیط فضاهای عمومی شهری (نمونۀ موردی: خیابان آزادی تهران)، فصلنامۀ مدیریت شهری، شماره 24، تهران.
  3. تقوایی، علی­اکبر، معروفی، سکینه، پهلوان، سمیه. 1391. ارزیابی تأثیر کیفیت محیط شهری بر روابط اجتماعی شهروندان، نقش جهان، شماره 1، تهران.
  4. حبیبی، محسن، بارول، شیرین، خجسته، مریم، نگهداری­کیا، پریا. 1389. طراحی روستایی، مشارکت و توسعۀ پایدار، مجلۀ مسکن و محیط روستا، شمارۀ 132، تهران.
  5. داوودپور، زهره، نیک­نیا، ملیحه. 1390. بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری راهبردی به سوی دستیابی به ابعاد کالبدی توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده کوی سجادیه). فصلنامه آمایش محیط، شماره 15، ملایر.  
  6. رجبی، آزیتا، پرهیزگار، اکبر، ابوذری، پانته‌آ. 1389. بهسازی، نوسازی و بازسازی بافت‌های فرسودۀ روستایی (نمونۀ موردی: محلۀ دارآباد)، فصلنامۀ علمی پژوهشی جغرافیا، شماره 14، قشم.
  7. سجاسی قیداری، حمداله. 1393. ارزیابی اثرات اجرای طرح‌هادی بر کیفیت محیطی در مناطق روستایی(مطالعه موردی: شهرستان رامیان- دهستان فندرسک شمالی و جنوبی)، نشریه علمی- پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی، شماره 57، تبریز.
  8. سجاسی قیداری، حمدالله. صادقلو، طاهره، محمودی، حمیده. 1393. ارزیابی و تحلیل کیفیت مسکن در مناطق روستایی (مطالعه موردی: دهستان کنویست شهرستان مشهد)، مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی، شماره 4، مشهد.
  9. سرتیپی­پور، محسن. 1385. مسکن روستایی در برنامه‌های توسعه. نشریه هنرهای زیبا، شمارۀ 27، تهران. 
  10. سعیدی، عباس، طالشی، مصطفی، رابط، علیرضا. 1392. نوسازی مسکن و دگرگونی ساختاری- کارکردی خانه‌های روستایی (مورد: روستاهای شهرستان ایجرود، استان زنجان). فصلنامۀ بین­المللی انجمن جغرافیای ایران، شمارۀ 38، تهران.
  11. شمس­الدینی، علی، شکور، علی، رستمی، روح‌اله. 1390. تأثیر نوسازی مساکن روستایی بر اقتصاد معیشتی روستاییان (مطالعۀ موردی: بخش مرکزی شهرستان ممسنی)، مجلۀ مسکن و محیط روستا، شماره 135، تهران.
  12. صیدایی، اسکندر، صادقی، حجت‌اله، فدایی، معصومه. 1394. بررسی تغییرات کالبدی فضاهای جدید مسکن در روستا- شهرها (مطالعه موردی: روستا- شهر ده‌چشمه؛ شهرستان فارسان)، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاههای انسانی، شماره 33، رشت.
  13. علی‌الحسابی، مهران. 1385. مسکن انعطاف‌پذیر، فصلنامه تخصصی مسکن و انقلاب، شماره 117، انتشارات بنیاد مسکن و انقلاب تهران.
  14. علی­زاده، توحید، علی­زاده، جابر. 1391. ارزیابی کیفیت محیط زندگی ­در نواحی روستایی از دیدگاه ساکنان (مطالعۀ موردی: روستاهای دهستان اصلاندوز واقع در استان اردبیل)، مجله مسکن و محیط روستا، شماره 144، تهران.
  15. عنابستانی، علی­اکبر، اکبری، حسن. 1391. ارزیابی طرح­های‌هادی و نقش آن در توسعۀ کالبدی روستا از دیدگاه روستاییان (مطالعۀ موردی: شهرستان جهرم)، مجلۀ پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 4، دانشگاه تهران.
  16. غفاری، سیدرامین.1390. برنامه­ریزی و طراحی کالبدی سکونتگاههای روستایی، چاپ اول، اصفهان، انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه اصفهان.

17. فرجی­ملائی، امین. 1394. بررسی ابعاد کیفیت محیط بافت فرسوده در محله مفت آباد منطقه 13 تهران، فصلنامه پژوهش‌های منظر شهر، شماره 3، شیراز.

  1. قرائی، فریبا. 1391. شناسایی عوامل کیفیت محیط با تکیه بر ویژگی‌های کالبدی و زیبایی شناختی و تأثیر آن بر حضور زنان در فضاهای عمومی شهر، همایش علمی پژوهشی زنان و زندگی شهری، تهران.

19. محمدی، جمال. سیروس شفقی و محمد نوری. 1393. تحلیل ساختار فضایی- کالبدی بافت فرسوده شهرب با رویکرد نوسازی و بهسازی (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر دو گنبدان). مجله علمی پژوهشی برنامه ریزی فضایی، شماره 2، اصفهان.

  1. مطیعی لنگرودی، سید حسن، یاری، ارسطو. 1389. حفاظت محیط‌زیست و برنامه ریزی توسعه فیزیکی روستا با تأکید بر ارزیابی طرح‌های‌هادی روستایی، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، شماره 3، اصفهان.
  2. ملک­حسینی، عباس، درگاهی، محمدمهدی. 1389. گونه‌شناسی بافت‌های روستایی در ایران، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم انداز زاگرس، شماره 7، بروجرد.
  3. نعمتی، مرتضی، فرهمند، قاسم، نظری، حیدر. 1394. نوسازی و بهسازی بافت فرسوده با رویکرد توسعه پایدار شهری و تلفیق عملگرهای فازی GIS و FAHP. نمونه موردی: شهر پیرانشهر، مجله آمایش جغرافیایی فضا، شماره 22، دانشگاه گلستان.
  4. یعقوبی، جعفر، رنجور، ابولفضل، خوشنودی فر، زهرا. 1391. تحلیل مؤلفه­های پیش­برنده در اجرای موفقیت­آمیز طرح بهسازی و نوسازی مسکن روستایی (مورد: شهرستان خدابنده)، مجلۀ جغرافیا و توسعه، شماره 32، سیستان و بلوچستان.
    1. Abo Eusuf, M., Mohit, M.A., Sami Eusuf, M.M.R. and Ibrahim, M. 2014. Impact of Outdoor Environment to the Quality of Life, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 153.
    2. Carmona, M. 2008. Public Space: The Management Dimension, London, Taylor & Francis eLibrary.
    3. Carp, F.M., Zawadski, R.T. and Shokrkon, H.1976. Dimensions of urban environmental quality, Environmental & Behavior, 8.
    4. Chen, S., Cerin, E., Stimson, R. and Lai, P.C. 2016. An Objective Measure to Assessing Urban Quality of Life based on Land Use Characteristics, Procedia Environmental Sciences, Vol 36. 
    5. Levent, B.T. and Nijkamp, P. 2006. Quality of Urban Life, a Taxonomic Perspective, Journal of Studies in Regional Science, 36, 2.
    6. Mohit M.A. 2013. Quality of Life in Natural and Built Environment an Introductory Analysis, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 101. 
    7. Porteous, J.D. 1971. Design with people: the quality of the urban environment, Environ.Behav, 3.
    8. Scott, Mark, and Michel Murray, 2009. Housing Rural Communities: Connecting Rural Dwellings to Rural Development in Ireland, 24(6).
    9. Suwandeea, S., Anupunpisit, V. and Boonpenc, P. 2013. Quality of life and Environment of Communities along Saen Saeb Canal: A Guideline for Reform (Phase II), Procedia - Social and Behavioral Sciences, 88.
    10. Wanga, Anmin, Yang, Hu, Ling Li. and Bingsheng, Liu. 2016. Group Decision Making of Urban Renewal Based on Sustainable Development: public participation perspective, Procedia Engineering, 145, China.