تعیین راهبردهای توسعه ی شهری پایدار در شهرهای استخراجی مطالعه ی موردی: شهر استخراجی عسلویه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

چکیده

شهر اصطلاحی است که از ترکیب جمعیت، انواع فعالیت و کاربری‌ها در یک بستر جغرافیایی معنا و مفهوم می‌یابد. در میان انواع شهرهای موجود، نوع خاصی از شهرها وجود دارد که با اصطلاحاتی نظیر شهرهای معدنی، منبع - پایه و استخراجی شناخته می‌شوند. این نوع شهرها، مربوط به سکونتگاه هایی است که از استخراج منابع معدنی شکل گرفته و به تدریج به عنوان یک شهر گسترش یافته و تکوین پیدا می کنند. چهارچوب برنامه‌ریزی راهبردی با توجه به ویژگی‌های خود و توجه به مجموعه شرایط اقتصادی، اکولوژیکی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی، ابزاری مناسب برای طراحی و تدوین راهبردهای توسعه پایدار در شهرهای استخراجی می باشد. شهر ساحلی عسلویه در جنوب ایران و در کرانه‌ی شمالی خلیج فارس را می‌توان نمونه‌ای از شهرهای کوچک‌اندام استخراجی دانست که در مدتی کوتاه و متأثر از فعالیت‌های مرتبط با استخراج، پالایش و صدور انرژی گاز، از منطقه‌ای روستایی و کمتر شناخته‌شده به کانون فعالیت‌های عظیم انرژی- صنعتی و متأثر از این فعالیت‌ها، به شهری مهم و اثرگذار در عرصه اقتصاد ملی تبدیل شده است. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل برنامه‌ریزی راهبردی در قالب مدل SWOT و ماتریس کمّی‌سازی برنامه‌ریزی راهبردی (QSPM)، راهبردهای مختلف برای برنامه‌ریزی توسعه پایدار شهر استخراجی عسلویه، شناسایی و از میان آن‌ها بهترین راهبرد انتخاب و متناسب با آن، راه‌کارهای لازم تدوین شده است. ارزیابی وضعیت موجود توسعه پایدار شهر عسلویه نشان می‌دهد که راهبرد تنوع به عنوان اصلی‌ترین سناریوی قابل تأکید و توجه برای این شهر با تخصیص مجدد منابع برای بهره‌گیری از نقاط قوت و فرصت ‌ها برای تعدیل یا رفع تهدید های فراروی شهر می باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessing social – cultural sustainability in the extractive cities (Case: extractive city Asalooyeh)

چکیده [English]

Among the various cities, extractive towns have special features, including a high focus on industries and mining activities; high environmental contaminants and social problems caused by the occupational migration, and cultural duality that could be the issue of instability in the environmental, economic, social - cultural and physical aspects created or exacerbated. In order to applied assessment indicators to determine statues of urban sustainability for the Iranian exploitative towns seem necessary. The aim of this study was to analyze and evaluate the social - cultural aspects and sustainable urban development in the Asalooye city located southern of Iran South and north of Pars Sea coast and in term of methods and procedure governing this descriptive – analytical study. Information required by the review of documents, field and completed questionnaires were collected by using SPSS software and valuation of indicators using a Likert-case is analyzed. Statistical analysis of the results after using the T-student test, Wilcoxon and Friedman tests indicate instability in the social - cultural dimension and sustainable urban development in the city.Use strategic planning utilizes a holistic and system approach, could lead to accurate and complete understanding of the processes affecting development in the mining cities and resource and also help to identify precise areas of instability environment of city, providing appropriate solutions to sustainable development of the explorative towns. The purpose of this research, compilation and presentation of optimal and appropriate strategies for explorative cities of Asalooye located the northern coast of Pars sea in South of Iran, with the aim of sustainable urban development process used to analyze the strengths, weaknesses, opportunities and threats (SWOT) and the formation of a quantitative strategic planning matrix (QSPM).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Extractive city
  • Strategic Analysis
  • SWOT Model
  • QSPM Matrix
  • Asalooye city
  1. 1.بحرینی، سید حسین و حمیدرضا جهانی مقدم. 1383. استفاده از توان­های بالقوه­ مناطق جهت توسعه­ گردشگری (مطالعه موردی: پارک موزه نفت مسجدسلیمان)، مجله­ محیط‌شناسی، شماره­ 27، پاییز، صص 33-50.

    2.حکمت‌نیا، حسن و میر نجف موسوی. 1385. کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه­ریزی شهری و ناحیه‌ای، چاپ اول، یزد، انتشارات علم نوین.

    3.ربیعی­فر، ولی­اله و دیگران. 1392. ارزیابی توسعه­ پایدار شهر زنجان از دیدگاه زیست‌محیطی بر پایه­ تکنیک swot، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال چهارم، شماره­ شانزدهم، بهار، صص 130-105.

    4.رکنی­پور، مهرداد. 1385. ارزیابی استراتژی‌های منطقه­ کلان‌شهری از دیدگاه توسعه­ پایدار، پایان‌نامه دوره­ کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، به راهنمایی دکتر مجتبی رفیعیان، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده­ هنر.

    5.رهنمایی، محمدتقی و دیگران. 1390. ارزیابی قابلیت‌های توسعه­ شهری مراغه با استفاده از مدل ترکیبی SWOT-ANP، مجله جغرافیا و توسعه، شماره­ 24، پاییز، صص 77-100.

    6. زیاری،کرامت­اله. 1383. مکتب‌ها، نظریه‌ها و مدل‌های برنامه و برنامه‌ریزی منطقه‌ای. چاپ اول، یزد، انتشارات دانشگاه یزد.

    7.زیاری، کرامت­اله و دیگران. 1388. مبانی و تکنیک‌های برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه بین‌المللی چابهار.

    8.سعیدنیا، احمد. 1382. مفاهیم و محتوای طرح‌های ساختاری راهبردی، مجله­ی آبادی، سال سیزدهم، شماره­ 39، صص 84-90.

    9.عابدین­زاده، نیلوفر و دیگران. 1390. بررسی عوامل راهبردی مدیریت پس­ماند شهر رشت با استفاده از روش SWOT  و تشکیل ماتریس QSPM، مجله­ محیط‌شناسی، سال سی و هفتم، شماره­ 57، بهار، صص 93-104.

    10.عمرانی، قاسم­علی و دیگران. 1389. تدوین استراتژی‌های بهینه سیستم مدیریت پس­ماند شهری با استفاده از روش SWOT و QSPM (مطالعه­ موردی: شهر ساری)، فصل­نامه­ مدیریت شهری، شماره 26، پاییز و زمستان، صص 41-62.

    11.فرهودی، رحمت­اله و دیگران. 1388. ارزیابی استراتژیک الگوی توسعه­ شهرهای نفت‌خیز با تأکید بر ابعاد اقتصادی (مطالعه­ موردی: شهر دوگنبدان)، نشریه­­ جغرافیا و برنامه‌ریزی دانشگاه تبریز، سال 14، شماره­­ 29، صص 1-34.

    12.قدمی، مصطفی و دیگران. 1390. تعیین استراتژی‌های توسعه­ی شهرهای متکی بر صنعت استخراج نفت با استفاده از روش SWOT، آنالیز IEA و ماتریس QSPM (مطالعه­ موردی: شهر دوگنبدان)، مجله مدرس، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره­ 15، شماره­ 3، پاییز، صص 39-58.

    13.مرادی مسیحی، واراز. 1384. برنامه‌ریزی استراتژیک و کاربرد آن در شهرسازی ایران (مطالعه­ موردی: کلان‌شهر تهران). چاپ اول، تهران، انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

    14.مرکز آمار ایران. 1392. درگاه ملی آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390.

    15.مهدی­زاده، جواد و دیگران. 1382. برنامه‌ریزی راهبردی توسعه­ شهری (تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران). چاپ اول، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.

    16. هریسون، جفری و کارون جان. 1386. مدیریت استراتژیک. ترجمه­ بهروز قاسمی. چاپ چهارم، تهران، انتشارات هیات.

    17.یاری حصار، ارسطو. 1390. سنجش و ارزیابی پایداری سکونت­گاه‌های روستایی حوزه­ کلان‌شهری و ارائه مدل استراتژیک توسعه­ پایدار (مطالعه­ موردی: حوزه­ روستایی کلان‌شهر تهران)، پایان­نامه­ دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، به راهنمایی دکتر سید علی بدری، تهران، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا.

    18. Faludi, A. 1973. A Reader in Planning Theory, Pergamon Press, Britain, First Edition, 416 pages.

    19. Halla, F. 2007. A SWOT analysis of strategic urban development planning: The case of Dar es Salaam city in Tanzania, Habitat International, Vol 31, Issue 1, Pp: 130-142, Elsevier.

    20. Gorner, A. 2012. Comparing AHP and ANP: An Application of strategic Decisions making in a manufacturing company, International Journal of Business and Social Science, vol. 3. No. 11. June, Pp: 194-208.

    21. Hayley, C. 1999. Strategic Planning Reborn, Work Study, Vol48, Iss: 2, MCB UP Ltd, UK, Pp: 46-48.

    22. Kangas, et al. 2001. A Wot: integration the AHP with SWOT Analysis. ISAHP, Berne, Switzer Land, Agust 2-4. Pp: 189-198.

    23. Khalifipour, H., et al. 2012. Application of SWOT Analysis in Strategic Environmental planning. Acace study of Isfahan. Iran, ISALS, Turkey, Speptember, 10-12

    24. Meredith, E., et al. 2009. The Quantitative Strategic Planning Matrix (QWSPM) Applied to a Retail Computer Store, The Coastal Business Journal, Volume 8, N 1, Pp: 42-52, Spring.

    25. Rasoolimanesh, S.E., et al. 2014. Examing the countributing Factors for the successful implementation of city development strategy in Qazvin city, Iran, Cities 41, Pp: 10-19.

    26. Wilson, I. 2000. From scenario Thinking to Strategic Action, Technological Forecasting and Social Change, No 65, Pp: 23–29.

    1. 27.  Wellington City Council. 2006. Urban Development Strategy, http://wellington.govt.nz/services/environment-and-waste/urban-development/strategies-plans-and-policies

    28. Xihui, P., and Yalin, L. 2004. A Study on the urban operation of the mining city, proceeding of 2004 International conference on management science and Engineering, september, www.seiofbluemontain.com/upload/product/201001/1262828584jj3iu7171f.pdf

    29. Yukesel, I., and Deviren, M.D. 2007. Using the Analytic Network Process (ANP) in a SWOT Analysis, A Case study for a Textile Firm, Information Science. Volume 177, Issue 16, August, Pages 3364–3382.