ارائه چارچوبی جهت مدل‌سازی و ارزیابی کمِی میزان سازگاری الگوی شکل شهری با شاخص‌ها و مؤلفه‌های کیفی شهر ایرانی- اسلامی به کمک GIS

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی گروه مهندسی شهرسازی، دانشکده هنر، دانشگاه بجنورد، خراسان شمالی، بجنورد.

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.

3 هیات علمی گروه مهندسی عمران-نقشه برداری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه بجنورد، خراسان شمالی، بجنورد

چکیده

چکیده
شکل­گیری شهر ایرانی-اسلامی بر اصول و ارزش­هایی استوار است که همواره در برنامه­ریزی و طراحی محیط زندگی مسلمانان اهمیت بسزایی دارد و بر روابط انسان با محیط و با سایر همنوعان خویش تأثیرگذار است. در این راستا، تبعیت شهر از اصول و قواعدی در راستای برآوردن نیازهای انسان و خدمت­رسانی به او، یک مسئله­ی ضروریست. از این رو، توجه به اصول شهرسازی و معماری در راستای تحقق شهر ایرانی-اسلامی نقشی پررنگ می­یابد. در طول سالیان گذشته توسعه مفهوم شهرهای ایرانی-اسلامی موجب شکل­گیری ادبیات جدیدی در برنامه­ریزی و طراحی شهری کشور شده ­است که عموماً به ذکر شاخص­های کیفی بسنده کرده­اند، لیکن آنچه به عنوان حلقۀ مفقوده مطرح میباشد، ارائه­ی شاخص­های کمّی جهت ارزیابی مؤلفه­های کیفی شهر ایرانی-اسلامی است. در این زمینه سامانۀ اطلاعات جغرافیایی به علت دارا بودن قابلیت تجزیه و تحلیل بالا در حل مسائل پیچیده و مکانی، می‌تواند به عنوان ابزاری در جهت غلبه بر این محدودیت مورد استفاده قرار گیرد. لذا در این پژوهش چارچوبی جهت مدل­سازی و ارزیابی کمی میزان سازگاری الگوی شکل شهری با شاخص­ها و مؤلفه‌های کیفی شهر ایرانی-اسلامی به کمک GIS ارائه گردیده­­است. در روش پیشنهادی، شاخص­های عدالت فضایی، عدالت اجتماعی، توجه به مقیاس انسانی و انسانگرایی و تأمین دسترسی مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت مدل ارائه شده برای چهار ناحیۀ مرکزی شهر بجنورد، پیاده سازی و اجرا گردید. نتایج بدست آمده حاکی از توانایی مُدل پیشنهادی در ارائه شاخص­هایی قابل اندازه­گیری و مدیریت­پذیر و همچنین شناسایی محدودیت‌ها و توانایی­های هر ناحیه در رابطه با هر کدام از شاخص­های ارائه شده، می­باشد. مُدل پیشنهادی، گامی به جلو در راستای پیاده­سازی بهتر مفهوم شهر ایرانی-اسلامی است و می­تواند به عنوان ابزاری مناسب در اختیار تصمیم‌گیران، برنامه­ریزان و طراحان شهری قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A framework for modeling and quantitative assessment of urban pattern compatibility with qualitative indices and elements of the Iranian-Islamic city using GIS

نویسندگان [English]

  • Ali Daneshvari 1
  • seyyede Shabnaz Ettehad 2
  • Ghasem Javadi 3
1 Faculty Member of Urbanism Eng., University of Bojnord, P. O. Box 1339, Bojnord 94531, Iran.
2 urban planning/ social science/ Allameh Tabataba’i University
3 Faculty Member of Geomatics Eng., University of Bojnord, P. O. Box 1339, Bojnord 94531, Iran.
چکیده [English]

Creating the Iranian-Islamic city is based on the principles. These principles are mainly considered in planning and designing Muslim’s living environment and have been influenced on the human relationship with the environment and other fellowmen. In this regard, the city must follow the principles and rules that satisfy human needs. Iran’s cities having affluent Islamic culture should be adapted to the Iranian-Islamic principles; in this way, paying attention to architectural and urban designing principles signifies and become imperative in designing the Iranian-Islamic city. In recent years, the development the Iranian-Islamic cities concept caused to provide a new literature in Iran’s urban planning and designing. However, what is missed in this scope is the lack of quantitative indicators for evaluating the qualitative factors of the Iranian-Islamic city. In this respect, GIS because of having a high analytical ability in solving complex and geospatial problem can help to comprehend and develop this conception. So, a geospatial framework has been suggested in this research to modeling and quantitative assessment of urban pattern compatibility with qualitative indices and elements of the Iranian-Islamic city Using GIS. Investigated indicators in this research are spatial justice, social justice, paying attention to human scale and accessibility. The proposed framework was evaluated for four districts of Bojnord city. The obtained results approved the ability of the proposed model for suggesting measurable and manageable indicators and also distinguishing the limitations and capacities of each district in relevance to each presented indicator. This model is a step forward in order to better implementation of concept of the Iranian-Islamic city and can be used as an appropriate tool for decision makers, planners and designers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Iranian-Islamic city
  • Geographical information system
  • quantifying indicators
  • Bojnord city

مراجع

منابع
  1. اخوت، هانیه. نینا الماسی­فر. محمدرضا بمانیان. 1389. معماری و شهرسازی سنتی در کشورهای اسلامی، چاپ اول. تهران. انتشارات طحان.
  2. بمانیان، محمدرضا. 1393. معنا و مفهوم­شناسی شهر ایرانی- اسلامی؛ مبانی نظری و مصداق­ها. شهر پایدار. دوره 1. شماره1. تهران.
  3. بنتلی، ای­ین. 1393. محیط‌های پاسخده. مترجم: مصطفی بهزادفر. چاپ دهم. تهران. انتشارات دانشگاه علم‌وصنعت.
  4. پورجعفر، محمدرضا. علی پورجعفر. سیما صفدری. 1394. انواع شهر اسلامی و اشاراتی به نحوه شاخص‌سازی در راستای شهر آرمانی- اسلامی. فصلنامه پژوهش­های معماری-اسلامی. سال سوم، شماره 8. تهران.
  5. تاجدینی، مهشید. سیدمهدی میرسعیدقاضی. 1392. بررسی شبکه دسترسی در بافت­های فرسوده شهری، مورد مطالعه: محله فرحزاد تهران. فصلنامه مطالعات مدیریت ترافیک. شماره 29. تهران.
  6. توسلی، محمود. 1376الف. اصول و روش‌های طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران. جلد اول. چاپ چهارم. تهران. مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
  7. توسلی، محمود. 1376ب. اصول و روش‌های طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران، طراحی دسترسی. جلد دوم. چاپ چهارم. تهران. مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
  8. جوادی، قاسم. محمد طالعی. محمد کریمی. 1392. توسعه مدل ارزیابی اثرات اختلاط کاربری‌های شهری بر پایه شاخص‌ها و تحلیل‌های مکانی. جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای. سال سوم. شماره8. دانشگاه سیستان و بلوچستان.
  9. حبیبی،کیومرث. هوشمند علیزاده. واراز مرادی مسیحی. سیوان ولدبیگی. ساسان وفایی. 1390. بررسی و تحلیل وضعیت عدالت اجتماعی در ساختار فضایی شهر سنندج، نشریه آرمان ­شهر، شماره 7. تهران.
10.حسینی، سیدهادی. 1393. مبانی اندیشه اسلامی در شکل­گیری فضای کالبدی آرمانشهر. ششمین کنفرانس ملی مدیریت و برنامه­ریزی شهری با تاکید بر مولفه­های شهر اسلامی. مشهد مقدس.
11.خدایی، زهرا. علی‌اکبر تقوایی. 1390. شخصیت­شناسی شهر اسلامی با تاکید بر ابعاد کالبدی شهر اسلامی. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی. شماره چهارم. تهران.
12.رحیمی، لیلا. محمد. نقی­زاده. 1395. تجلی عدالت اجتماعی در ساختار شهر اسلامی(محله). هویت شهر. شماره 26، سال دهم.
13.زیاری، کرامت‌اله. 1392. برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری، چاپ دهم. تهران. انتشارات دانشگاه تهران.
14.سلطانی، لیلا. علی. زنگی­آبادی. مهین. نسترن. 1390. برنامه‌ریزی شهری در جهت ارتقای هویت ایرانی- اسلامی زنان با تأکید بر نقش محله‌های شهری. فصلنامه علمی- پژوهشی شهر ایرانی اسلامی. شماره 4. تهران.
15.شیعه، اسماعیل. 1391. مقدمه­ای بر مبانی برنامه­ریزی شهری. چاپ سی­ویکم. تهران. انتشارات دانشگاه علم­ و صنعت.
16.شهابی­نژاد، علی. رضا. ابویی. محمود قلعه­نوعی. فرهنگ. مظفر. 1393. مقیاس انسانی در میدان نقش جهان. دوفصلنامه علمی-پژوهشی مرمت و معماری ایران. سال چهارم، شماره هشتم. تهران.
17.طبیبیان، منوچهر. نصیبه چربگو. انسیه عبداللهی مهر. 1390. بازتاب اصل سلسله مراتب در شهرهای ایرانی-اسلامی. نشریه آرمانشهر. شماره7. تهران.
18.کلانتری، عبدالحسین. آرش نصر اصفهانی. هاشم آرام. 1392. عدالت در شهر، توزیع فضایی امکانات و خدمات و تناسب آن با جمعیت ساکن در مناطق شهر تهران. مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران. http://rpc.tehran.ir.
19.قاسمی، اکرم. 1391. ارزیابی شهر جدید هشتگرد بر مبنای شاخصه­های شهرسازی ایرانی­اسلامی. پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه­ریزی شهری. دکتر ابوالفضل مشکینی. دانشگاه تربیت­مدرس. دانشکده علوم انسانی. گروه جغرافیا.
20.قلندریان، ایمان. نیلوفر سنگ­تراش. اکرم محمدزاده. 1393. بررسی ملاحظات محیطی با رویکرد CPTED به‌منظور دستیابی به فضای شهری امن، نمونه مورد بررسی خیابان فردوسی مشهد، ششمین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری. مشهد مقدس.
21.لطیفی، غلامرضا. ندا صفری چابک. 1392. بازآفرینی مفهوم محله در شهرهای ایرانی اسلامی بر پایه اصول نوشهر گرایی. فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهری. شماره هفتم و هشتم. تهران.
22.محمدی حمیدی، سمیه. محسن احدنژاد روشتی. میرنجف موسوی. 1395. بررسی و تحلیل فضایی توزیع و دسترسی به خدمات عمومی شهری، مورد مطالعه: خدمات آموزشی مقطع راهنمایی شهر میاندوآب. مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال ششم. شماره 21. گلستان.
23.مشکات روحانی، وحیدرضا. مژگان خادمی. 1389. اصول و ارزش­های معماری و شهرسازی اسلامی. همایش ملی معماری و شهرسازی معاصر ایران.
24.مشکینی. ابوالفضل. علی رضایی­مقدم. 1393. بررسی مؤلفه­ها و شاخص­های شهر اسلامی با تأکید بر نقش و اهمیت فرهنگ­سازی در تحقق الگوی شهرسازی اسلامی- ایرانی،. ششمین کنفرانس ملی برنامه­ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه­های شهر اسلامی. مشهد مقدس.
25.مشکینی. ابوافضل. مهدی حمزه­نژاد. اکرم. قاسمی. 1394. تدقیق مفهومی و تشریح راهکارها و شاخص­های تحقق­سنجی چهار اصل مسجدمحوری، محله­محوری، درون­گرایی و طبیعت­گرایی در شهر ایرانی-اسلامی، فصلنامه پژوهش­های معماری اسلامی. شماره هفت. سال سوم. تهران.
26.نقی­زاده. محمد. 1389. تاملی در چیستی شهر اسلامی. فصلنامه شهر ایرانی-اسلامی. شماره اول. تهران.
27.نقی­زاده. محمد. 1392. تاملاتی در مبادی شهر اسلامی. فصلنامه ماه هنر. شماره 178. تهران.
28.نصیری هنده خاله. اسماعیل. 1397. تحلیل نابرابری­های فضایی توزیع خدمات شهری با رویکرد عدالت فضایی با استفاده از مدل ویکور، مطالعه موردی: شهر قزوین. مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال هشتم. شماره 28. گلستان.
29.یزدی. فضل‌اله. اصغر نظریان. 1387. بافت‌های قدیمی و فرسوده شهری، سیاست‌ها و راهبردها (مورد مطالعه: شهرضا). فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیایی سرزمین. سال پنجم. شماره 20. تهران.
30. Chiodelli, Francesco. 2015. Religion and the city: A review on Muslim spatiality in Italian cities. Cities 44.
31. Hayaty, H., and Monikhi, F. 2015. Investigating the characteristics and principles of Islamic city based on Islamic literatures. International Journal of humanities and cultural studies.
32. Jamalinezhad, Mahdi. Seyed Mohammadreza Talakesh. Seyed Hassan Khalife Soltani. 2012. Islamic Principles and Culture Applied to Improve Life Quality in Islamic cities. Procedia-social and Behavioral Sciences 35.
33. Sattarin, Mohammad Hossein. Azita Rajabi. Bahman Jahangiri. 2014. A Study on the concept of district or neighborhood in Islamic cities. Indian J. Sci., Res. Vol. 5.
34. Shojaee, Farshid. Mehran Paeezeh. 2015. Islamic city and urbanism. An obvious example of sustainable architecture and city. Science Journal (CSJ), 36: 6.
 
 
مجله آمایش جغرافیایی فضا

دوره 10، شماره 35
بهار 1399
صفحه 127-144

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار