مکان‌یابی پناهگاه‌های عمومی و چند منظوره با رویکرد پدافند غیر عامل (مطالعه موردی: شهر اردبیل)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 کارشناس‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

با توجه به موقعیت استراتژیک ایران در منطقۀ خاورمیانه و تهدیدات مستمر کشورهای همسایه و غیر همسایه، متأسفانه پروژه‌ها و تأسیسات اقتصادی و زیربنایی بدون ملاحظات دفاعی و امنیتی به صورت یک هدف عریان و تهدیدی قابل دسترس دشمن و هر تهاجمی استقرار یافته است.یکی از اصول پدافند غیرعامل ساخت پناهگاه­ در جهت کاهش آسیب­ها در حوزۀ انسانی است، اما آنچه که در این بین مهم می­نماید، موقعیت محدوده‌های مورد نظر جهت ساخت پناهگاه­های عمومی‌ است. ازاین­رو، این پژوهش به روش کاربردی و توسعه‌ای با هدف مطالعه و بررسی برای مکان­یابی­ پناهگاه از منظر پدافند غیرعامل برای شهر اردبیل، 11 شاخص تأثیرگذار در قالب 3 مؤلفه «ویژگی‌های کالبدی»، «شرایط شهر در وضعیت جنگ»، «معیارهای محیطی- طبیعی» انتخاب شدند و ضرایب اهمیت هر یک از این شاخص‌ها با به‌کارگیری فرایند تحلیل شبکه­ای مورد سنجش قرار گرفت. همچنین، سطح شهر بر اساس شاخص­های مذکور جهت احداث پناهگاهها با تولید لایه­های اطلاعاتی و از طریق هم­پوشانی لایه‌ها، توسط نرم­افزار GIS، ارجح­ترین مکان­ها جهت سایت­های پناهگاهی در شهر اردبیل مشخص گردید. یافته­ها حاکی از این است که بیشترین میزان ضریب اهمیت به معیار" فاصله از مراکز مورد هدف دشمن (214/0) و کمترین میزان ضریب اهمیت به معیار "فاصله از گسل (042/0) تعلق گرفت. نتایج ارزیابی­های صورت گرفته بر اساس معیارهای مختلف پهنه‌های مرکزی، شرقی و شمال شرقی شهر اردبیل مناسب­ترین نقاط برای احداث پناهگاه­های چند منظوره از منظر پدافند غیرعامل هستند؛ لذا با توجه به پهنه‌های بهینه مشخص شده، 8 سایت پیشنهادی برای استقرار پناهگاه چندمنظوره در محدودۀ مورد مطالعه مشخص شد و با استفاده از مدل TOPSIS به اولویت­بندی این مراکز اقدام شد که نتایج  این رتبه­بندی نشان داد که پایگاه شماره 1، 6 و 5 بالاترین قابلیت و پایگاه شماره 7 کمترین قابلیت را برای استقرار پناهگاه چندمنظوره دارا ند.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Application of Passive Defense Approach in Location of Public and Multi-Purpose Shelters (Case Study: Ardabil City)

نویسندگان [English]

  • mohammad hasan yazdani 1
  • mehdi parsay mogaddam 2
  • afshar seyedin 2
1 Geography and Urban Planning, Mohaghegh Ardabili University
2 geography department.
چکیده [English]

According to Iran’s strategic pisition in the middle east and the ongoing threat of neighboring and non-neighboring countries, unfortunately projects and economic infasturactures have been established without proper defensive considerations as a target for enemy threats and other offensive actions. One of the crucial policiesin passive defense is reduce injuries of people. But what is notably stated here in accordance with the involved policy is the position it has with the area of interest to build public shelters. In order to The present study is an applied and developmental research that aims at studying locate a shelter from the perspective of passive defense in Ardabil, 11 influential indicators were selected. These indicators are made up of 3 components which include: physical features, the condition of the city in a state of war, and environmental criteria. The significance of each of these indicators were measured using network analysis process. The highest value of coefficient of importance was given to the factor namely the distance from the center of the enemy target (.214) and the lowest value of the coefficient belonged to the distance from the fault (.042). Then with the generated information layers and the ovelay of these layers with GIS software, the most preferred locations for building shelters in Ardabil were determined. The results presented that while various locations for the construction of shelters are scattered throughout the city, only east and north-eastern part of the city are the most suitable places to build multi-purpose shelters with regards to passive defense approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Location
  • public shelters
  • civil defense
  • network analysis
  • Ardabil
  1. امیری، انوشه. 1390. ساختار فضایی معماری داخلی پناهگاههای عمومی، همایش علمی پژوهشی شهرسازی و معماری دفاعی، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران.
  2. اکبری، عباس. 1384. آشنایی با اقدامات برخی کشورها، نشریه شماره 8 پدافند غیرعامل، تهران: معاونت پدافند هوایی قرارگاه خاتم انبیاء.
  3. افرادی، کاظم. 1390. سازه­های زیرزمینی شهری و راهکارهایی از منظر پدافند غیرعامل، نشریه مقاو­م‌ سازی و بهسازی صنعت، شماره 22.
  4. امین­زاده، بهرام؛ عادلی، زینب.1391. اهمیت پایگاههای اسکان موقت در مدیریت بحران و مکانیابی آنها به منظور کاهش آسیب­پذیری(نمونه موردی: منطقه یک شهر قزوین، چهارمین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری، 20-21 اردیبهشت ماه، 1391، مشهد ، ایران، ص1-15.
  5. بهرام­پور، مهدی؛ بمایان، محمدرضا. 1391. تبیین الگوی جانمایی پایگاه های مدیریت بحران با استفاده از GIS نمونه موردی شهر تهران منطقه 3، فصلنامه مدیریت بحران، شماره 1، صص51-59.
  6. پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت آب منطقه‌ای استان اردبیل، موقعیت چاههای کیفی (www.arrw.ir).
  7. پیمان، صفا، 1388. استحکامات و سازه‌های امن، مجتمــع دانشـگاهی آمایـش و پدافندغیرعامـل، دانشگاه صنعتی مالک اشتر.
  8. تاریقلیزاده، هادی؛ جعفری، فرهاد ؛ حسینی امینی، حسن. 1394. مکانیابی بهینه پناهگاههای اضطراری چند منظوره با رویکرد پدافند غیر عامل با GIS، همایش ملی بافت های فرسوده و تاریخی شهری: چالش ها و راهکارها، کاشان، دانشگاه کاشان.
  9. حسینی، سید مهشید. 1389. معیارهای پدافند غیرعامل در طراحی معماری ساختمان­های جمعی شهری. تهران، انتشارات عابد.
  10. خمر، غلامعلی؛ صالح­گوهری، حسام­الدین. 1392. برنامه­ریزی پدافند غیرعامل و مکان­یابی پناهگاههای شهری با استفاده از منطق فازی )مطالعه موردی: منطقه یک شهری کرمان(، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال دوم، شماره هفتم، صص 21-34.
  11. زبردست، اسفندیار. 1389. کاربرد فرایند تحلیل شبکه­ای (ANP) در برنامه­ریزی شهری و منطقه­ای، نشریه هنرهای زیبا، شماره 41، صص 90-79.
  12.  کامران، حسن؛ حسینی‌امینی، حسن؛ پریزادی، طاهر. 1390. تحلیل ساختارهای شهر شهریار و راهبردهای پدافند غیرعامل. مجلۀ جغرافیا، سال نهم، شماره 41، صص 5-37.
  13. سازمان حفاظت محیط زیست. 1378. ضوابط مکان‌گزینی صنایع، مصوبه هیئت دولت 1378. تهران.
  14. سعیدپور، شراره، کاشفی­دوست، دیمت. 1394. مکان‌گزینی پناهگاههای شهری با رویکرد پدافند غیرعامل(مطالعه موردی: شهر سقز)، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، شماره 104، صص 129-144.
  15. سیدین، افشار. 1393. بررسی آسیب­پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل مطالعه موردی: شهر اردبیل، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی.
  16. هاشمی فشارکی، جواد؛ شکیبامنش، امیر. 1390. طراحی شهری از منظر دفاع غیرعامل، چاپ اول، تهران: انتشارات بوستان حمید.
  17.  متقی، طاهره؛ مرتضوی مهرآبادی، سیدعلی. 1390. ملاحظات معماری و شهرسازی در پدافند غیرعامل . سومین کنفرانس ملی عمران شهری، 4 و 5 آبان، صص 8، 1.
  18. محمدی ده­چشمه، مصطفی؛ پرویزیان، علیرضا؛ علیزاده، مهدی. 1398. مکانیابی پناهگاه­های شهری مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل مورد مطالعه: شهر کوهدشت، مجله آمایش جغرافیایی فضا، شماره 32، صص149-162.
  19. مرکز آمار ایران. 1391. سالنامه آماری سال 1390، قابل دسترس در سایت مرکز آمار ایران.
  20. مهندسین مشاور سبز سامانه. 1393. ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی و اقدامات توانمندسازی اجتماعات آن‌ها با تأکید بر بهسازی شهری، سبز سامانه، اداره کل مسکن و شهرسازی استان اردبیل.
  21. محمدی ده­چشمه، مصطفی. 1392. ایمنی و پدافند غیرعامل شهری، چاپ اول، اهواز: دانشگاه شهید چمران اهواز.
  22. نخعی، جلال. 1390.  مبانی طراحی فضاهای امن عمومی در کلانشهرها از منظر پدافند غیر عامل، تهران، انتشارات عمارت پارس.
  23. وزارت صنایع و معادن. 1390. دستورالعمل ماده 3 ضوابط و معیارهای استقرار صنایع، تصویب نامه شماره 78946/ت 39127 ه مورخ 15/4/1390 هیات وزیران.
  24. وزارت نیرو. 1394. تصویب­نامۀ شماره ۱۰۰/۳۰/۱۷۸۱۴/۹۳ هیات وزیران.
  25. وزارت راه و شهرسازی. 1391. آیین‌نامه استفاده از اراضی احداث بنا و تأسیسات، شماره 31636/ت47097ه.
  26.  یزدانی، محمدحسن، سیدین، افشار، پارسای مقدم، مهدی. 1394. کاربرد پدافند غیرعامل در برنامه­ریزی شهری، اردبیل، انتشارات محقق اردبیلی.
  27. یزدانی، محمدحسن، سیدین، افشار. 1394. ارزیابی آسیب­پذیری مکانی زیرساختهای شهر اردبیل از منظر پدافند غیرعامل، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره44، صص179-199.
  28. یگانگی، کامران؛ بیات، الهام. 1390. بررسی و سیر تکوین پدافند غیرعامل در تاریخ شهرسازی ایران، چهارمین کنفرانس ملی عمران (مقاوم سازی و حفظ بناهای ماندگار)، خمین، صص1- 9.

29.Diego F. Rueda and Eusebi Calle 2017. Using interdependency matrices to mitigate targeted attacks on interdependent networks: A case study involving a power grid and backbone telecommunications networks, International Journal of Critical Infrastructure Protection, 16: 3-12.

30.FEMA, 2003. Risk management series. Reference manual to mitigate potential terrorist attacks against buildings, chapter 2, 3.

31.Li, A., Nozick, L., Xu, N., and Davidson, R. 2012. Shelter location and transportation planning under hurricane conditions. School of civil and environmental engineering, Cornell niversity, transportation research part, 48: 715–729.

32. Chu, M.-T. et al. 2006. Comparison among three analytical methods for knowledge communities group-decision analysis ,Expert Systems with Applications.

33. Opricovic, S., and Tzeng, G.-H. 2004. Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS, European Journal of Operational Research, 156: 445–455.

34.Stee, B., Randal, et al.,2004. Examining the army’s Future WARRIOR., Rand Arayo center.

35.Richard White, Terrance Boult, Edward Chow. 2014. A computational asset vulnerability model for the strategic protection of the critical infrastructure, International Journal of Critical Infrastructure Protection, 7(3): 167-177.

36.Tang, A., and Wen, A. 2009. An intelligent simulation system for earthquake disaster assessment. Computers & Geosciences, 35: 871-879.