آمایش فضای سبز شهری با استفاده از روش تحلیل سلسله ‌مراتبی. مطالعه موردی: شهر گرگان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیای دانشگاه آزاداسلامی واحد علوم و تحقیقات

2 دانشجوی دکترای رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

چکیده

شهرنشینی پدیده‌ای در حال پیشرفت است و تحلیل مکان مناسب و نحوۀ توزیع جغرافیایی فضای سبز شهری در توسعه آتی شهر نقش بسزایی دارد. فضای سبز به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی جوامع محسوب می­شود و برای این‌که بتواند نقش‌ها و عملکرد‌های خود را به‌خوبی ایفا کند اولین و مهم‌ترین گام، تعیین بستر مناسب برای آن است. در این تحقیق با توجه به آمایش فضایی منطقۀ مورد مطالعه، شهر گرگان به عنوان یکی از شهرهای متوسط-اندازه از توزیع بهینۀ پراکنش جغرافیایی فضای سبز شهری برخوردار نبوده است؛ لذا این پژوهش با ارائۀ الگوی مناسب به­دنبال توزیع بهینۀ فضای سبز در این شهر با توجه به مفاهیم تحلیل فضا، آمایش شهری، توسعۀ پایدار و عدالت اجتماعی می­باشد. جهت تعامل درونی سازمان فضایی محدودۀ مورد مطالعه، با تأکید بر یافتن مکان مناسب برای احداث فضای سبز از معیار­های نزدیکی به مراکز فرهنگی، تجاری، مسکونی، دسترسی به شبکه ارتباطی و فاصله از صنایع، تأسیسات و فضای سبز موجود استفاده شده است. در ادامه برای هرکدام از این معیارها، لایه­های اطلاعاتی در محیط GIS تهیه و به‌منظور الگوسازی، هر یک از لایه­ها بر اساس میزان اهمیت در مکان­یابی فضای سبز با روش تحلیل AHP، وزن­دهی شد. سپس در Spatial Analyst نقشه­های ادغام شدۀ وزن و فاصلۀ عوامل مؤثر موجود نسبت به فضای سبز مورد هدف، استخراج گردید. در انتها نتایج حاصل از تلفیق لایه‌ها، منجر به طبقه­بندی زمین­های منطقه برای انتخاب پهنه­های مناسب جهت ایجاد فضای سبز جدید شد. نتایج پژوهش مبیّن آن است که مناطق با ارزش بسیار مناسب و مناسب برای احداث فضای سبز انتخاب و با نقشه کاربری اراضی شهر گرگان مقایسه گردیده است؛ لذا بر این اساس، پیشنهاد می‌شود فضای سبز مورد نیاز در نقاط منتخب یعنی در غرب و شمال­شرق شهر گرگان برنامه­ریزی و احداث گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Spatial Planning with an Emphasis on Locating the Optimal Green Space; Case Study: Gorgan City

نویسندگان [English]

  • Rahim Sarvar 1
  • Reza Bargahi 2
1 Full Professor, Department of Geography, Islamic Azad University, Science and Research Branch
2 Ph.D Student in Geography and Urban Planning, Islamic Azad University, Science and Research Branch
چکیده [English]

Spatial Planning and Analysis with an Emphasis on Locating the Optimal Green Space; Case Study: Gorgan City
Urbanization is a developing phenomenon and analyzing the appropriate location and the way of geographical distribution of urban green spaces has an effective role in development and future of city. Parks and urban green spaces are such applications which their division and distribution have great importance in the city. Green spaces as one of indexes of development of Societies have envirenmental, social, cultural, economic and physical dimensions, and for playing better the role and operation the Initial and the most important step is to consider the appropriate basis. The research is going to prove that meduim sized city Gorgan doesn't have optimal geographical distribution of urban green spaces; Therefore, by using appropriate patern it is going to distribute green space sufficiently, based on the concepts of sustainable development and social justice, calling for internal interaction of spatial organization on field of study with stressing on obtaining appropriate location to build green space indexes of neighborhood to cultural, commercial, residential, access points, and distance to industries, installation and existing green‌ space are being used. Then, for every affecting factors on green spaces locating information layers in GIS being provided and for patterning, based on importance, each layer by using AHP in green space locating being weighted. Finally, obtaining results of composing layers based on AHP model is leading to classify the lands of the region to select the appropriete spaces in order to planning and building the green spaces.
Keywords: Spatial Planning, Locating, Urban Green Spaces, Gorgan, AHP.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial Planning
  • Locating
  • Urban Green Spaces
  • Gorgan
  • AHP

مراجع

احمدی­ مسعود، نسترن. شهرام صمدی­خادم و عبدالله درگاهی. 1392. بررسی اهمیت فضای سبز در کنترل و کاهش آلودگی هوای شهری. سومین کنفرانس بین‌المللی برنامه‌ریزی و مدیریت محیط‌زیست، دانشگاه تهران.
2- اطهری، احسان. احمد ناجیان. 1385. کاربرد مدل تحلیل مناسب محیطی در مکان‌یابی پارک‌های محله‌ای با استفاده از سیستم اطلاعات جغــرافیـــایــی (GIS). فصلنامه سبزینه شرق، دوره 5، شماره 8، شماره پیاپی 13، صص 37-31.
3- اسماعیلی، اکبر. 1381. بررسی و ارزیابی کاربری فضـای سبز از دیدگاه برنامه­ریزی شهری. پایان­نامه کارشناسی‌ارشد رشته شهرسازی. استاد راهنما: دکتر علی عسگری. دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر، گروه شهرسازی.
4- ایمانی، محمدرضا. 1373. جنگل‌کـاری ضرورت اجتنـاب‌ناپذیر محیط‌زیست. سالنامه فضای سبز، شماره 7، صص 31-28.
5- بارگاهی، رضا. 1392. تحلیلی بر پایداری شهرهای جدید، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری. استاد راهنما: دکتر علی‌اکبر نجفی­کانی. دانشگاه گلستان، دانشکده علوم انسانی، گروه جغرافیا.
6- بهرام­سلطانی، کامبیز. 1369. اثرات فضای سبز بر بیوکلیمای شهر. فصلنامه محیط‌زیست، شماره 1، صص 35-25.
7- پوراحمد، احمد. محمد اکبرپور و سمانه ستوده. 1388. مدیریت فضای سبز شهری. نشریه پژوهش­های جغرافیای انسانی (پژوهش­های جغرافیایی)، دوره 41، شماره 69، صص 50-29.
8- جانستون، رونالد. 1380. مسئله جا و مکان جغرافیایی. ترجمه جلال تبریزی، انتشارات وزارت امور خارجه، تهران.
9- خواجه­شاهکویی، علیرضا. غلامرضا خوشفر و رضا بارگاهی و شهاب کرمی. 1392. مکانیابی جهت توسعه آتی شهر با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP). کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری، دانشگاه فردوسی مشهد.
10- خورشیددوست، علی‌محمد. زهرا عادلی. 1388. استفاده از فرآینــد تحلیل سلسله مراتبی AHP برای یــافـتـن مکان بهینة دفن زباله. فصلنامه محیط­شناسی، دوره 35، شماره 50، صص 32-27.
11- خوشفر، غلامرضا. رضا بارگاهی. 1392. سرمایه اجتماعی و پایداری شهری، مطالعه موردی: شهر گرگان. فصلنامه مطالعات شهری، دوره 2، شماره 8، صص 46-31.
12- راست­بین، ساجد. یاسر جعفری و یاسمن دارم و امیرمحمد معززی مهر. 1391. رابطه همبستگی بین کیفیت­های محیطی و تداوم حیات شهری در عرصه­های عمومی. فصلنامه باغ نظر، دوره نهم، شماره 21، صفحـه 46-35.
13- رضویان، محمدتقی. رضا بارگاهی. 1395. سیاست­های زمین و مسکن در جهان، برنامۀ اسکان بشر سازمان ملل (UN-HABITAT). جلد دوم، چاپ اول، نشر دانشجو، تهران.
14- زیاری، کرامت­اله. مجید شادمان رودپشتی و سیروس حسن‌پور و ابوالفضل مصطفایی. 1392. مکان‌یابی عرصه‌های مناسب فضای شهری با استفاده از AHP و فازی در محیط GIS . فصلنامه فضای جغرافیایی، دوره 13، شماره 43، صص 38-19.
15- سرور، رحیم. 1383. استفاده از روش AHP در مکانیابی جغرافیایی. پژوهش­های جغرافیایی، دوره 36، شماره 49، صص 37-18.
16- سعیدنیا، احمد. 1379. فضای سبز شهری. کتاب سبز شهرداری. انتشارات سازمان شهرداری‌ها، جلد 9.
17- سوزنچی، کیانوش. 1380. فضای سبز شهری. انتشارات دفتر معاونت هماهنگی امور عمرانی وزارت کشور، تهران.
18- شکویی، حسین. 1392. جغرافیای اجتماعی شهرها، انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ هشتم.
19- صابری، عظیم. ابوالفضل قنبری و مریم حسین­زاده. 1390. مکانیابی پارک و فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی به روش ارزیابی چند معیاری AHP. همایش ملی ژئوماتیک، تهران.
20- ضرابی، اصغر و نازنین تبریزی. 1385. برنامه‌ریزی بهینه فضای سبز شهری، فصلنامه سبزینه شرق، شماره 22، تهران.
21- شهرداری گرگان. 1392. طرح جامع شهر گرگان. معاونت شهرسازی.
22- عطائی، محمد. 1394. تصمیم‌گیری چند معیاره. انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود، چاپ دوم.
23- فوکویاما، فرانسیس. 1385. پایان نظم، ترجمه غلامعباس توسلی. انتشارات حکایت قلم نوین، چاپ دوم، تهران.
24- مجنونیان، هنریک. 1374. مباحثی پیرامون پارک‌ها و فضای سبز. انتشارات سازمان پارک­ها و فضای سبز شهر تهران. تهران.
25- محمدی، جمال. مصطفی محمدی ده­چشمه و منصور ابافت. 1386. ارزیابی کیفی نقش فضای سبز شهری و بهینه‌سازی استفاده شهروندان از آن در شهرکرد. محیط‌شناسی، دوره 33، شماره 44، صص 104-95.
26- محمدی، جمال. حسین پورقیومی و یاسر زارعی. 1391. تحلیل فضایی پارک‌های شهری شهر نورآباد با استفاده از GIS. فصلنامه جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، دوره 23، پاییز 1391، شماره 3، صص 192-177.
27- مرکز آمار ایران. 1390. سالنامه آماری استان گلستان، پایگاه ملی آمار ایران.
28- مطلبی، محمد. 1383. نقدی بر پروژه پارک بانوان. ماهنامۀ پیام سبز، انجمن مهندسین فضای سبز ایران، شماره 36.
29- منصوری، سید امیر. 1386. دو دوره سازمان فضایی در ایران. فصلنامه باغ نظر، دوره 4، شماره 7، صص60-49.
30- موحد، علی. عاطفه احمدی و علی شجاعیان. 1390. ارائه الگوی بهینه مکان‌یابی فضای سبز شهری با استفاده از GIS و روش AHP، مطالعه موردی: منطقه 7 شهرداری اهواز. فصلنامه آمایش محیط، دوره 4،  شماره 15، صص 162-147.
31- موسی­کاظمی، سید مهدی. حسین شکویی. 1381. سنجش پایداری اجتماعی توسعه شهر قم. مجله پژوهش جغرافیایی. دوره 34،  شماره 43، صص 41-27.
32- میرکتولی، جعفر. رضا بارگاهی و زهرا عقیلی. 1393. تبیین ابعاد استفاده از هندسه فرکتال در تحلیل­های جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، سال چهارم، صص 82-55.
33- نهرلی، داوود. سحر رضایی. 1381. بررسی ظرفیت بُرد تفرجگاهی. فصلنامه محیط شناسی، شماره 29، صص 112-101.
34- وارثی، حمیدرضا. جمال محمدی و احمد شاهیوندی. 1387. مکان­یابی فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. فصلنامه جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، دوره 6، شماره 10، صص 103-83.
35.Bertolini, Massimo. Marcello Braglia and Gionata Carmignani. 2006, Application of the AHP Methodology in Making a Proposal for a Public Work Contract. International Journal of Project Management, Parma, Italy, 24(5): 422-430.
36.Bowen, William M. 1990. Subjective Judgements and Data Envelopment Analysis in Site Selection. Environment and Urban Systems. 14(2): 133-144.
37.Chiesura, Anna. 2003. The Role of Urban Park for the Sustainable City. Department of Leisure, Tourism and Environment. Wageningen University General Foulkseweg 13, Wageningen 6703 BJ, Netherlands.
38.Farahani, Reza. Seifi, Maryam. Asgari, Nasrin. 2010. Multiple Criteria Facility Location Problems: A Survey, Journal of Applied Mathematical Modelling, 34(7): 1689-1709.
39.Girardet, Herbert. 1992. The GAIA Atlas of Cities: New Directions for Sustainable Urban Living. Anchor Books, New York.
40.Higgs, Gary. 2006. Integrating Multi-Criteria Techniques with GIS in Waste Facility Location to Enhance Public Participation. Journal of Waste Management & Research, 24: 105-117.
41.Hopkins, Lewis D. 1977. Methods for Generating Land Suitability Maps: A Comparative Evaluation. The Ecological Design and Planning Reader, Journal for American Institute of Planners, 34(1): 348-367.
42.Manlun, Yang. 2003. Suitability Analysis of Urban Green Space System Based on GIS. International Institute for Geo-Information Science, Enschede, Netherland.
43.Millward, Andrew. Senna Sabir. 2011. Benefits of a Forested Urban Park: What Is the Value of Allan Gardens to the City of Toronto, Canada? Journal of Department of Geography, Ryerson University, Toronto, Canada, pp.177-188.
44.Sa'aty, Thomas L. 1980. The Analytical Hierarchy Process. Mc-Graw Hill, pp. 58-72, New York.
45.Sante Riveira, Ines. Rafael C Maseda and David Miranda-Barros. 2008. GIS Based Planning Support System for Rural Land-Use Allocation. Land Laboratory, Department of Agricultural and Forestry Engineering, University of Santiago de Compostela, Spain.
46.Zucca, Antonella. Ali M Sharifi and Andrea G Febbri. 2008. Application of Spatial Multi-Criteria Analysis to Site Selection for a Local Park: A Case Study in the Bergamo Province. Journal of Environmental Management, Italy, 88: 752-769.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار