بررسی چیدمان مکانی پارک‌های شهری و ارائه الگوی بهینه آن با استفاده از مدل .VIKOR مطالعه موردی: پارک‌های منطقه‌ای شهر اردبیل

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضوهیات علمی گروه جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری- گرایش برنامه ریزی مسکن

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری

4 دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

با افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی انسان­ها به‌تدریج از طبیعت دور شده­اند. تراکم بیش‌ازحد جمعیت، دخالت در محیط طبیعی و ایجاد محیط­های انسان‌ساخت، نیازهای محیط­زیستی، جسمی و روحی انسان را بیشتر بروز داده است. از طرف دیگر تمرکز بیش‌ازحد فعالیت­های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در شهرهای بزرگ باعث هجوم جمعیت به شهرها شده و به دنبال آن نیاز به فضاهای تنفسی شهری را هرچه بیشتر ملموس­ ساخته است. شهر اردبیل نیز طی دهه­های اخیر رشد فزاینده فیزیکی را در اثر هجوم بی‌سابقه مهاجرین روستا-شهری تجربه کرده است. ازاین‌رو در این پژوهش، با استفاده از توانمندی‌های سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل­های تصمیم­گیری چند معیاره (MCDM) به بررسی وضع موجود تخصیص پارک و فضای سبز در شهر اردبیل مبادرت شده است. روش پژوهش با توجه به هدف، کاربردی و ازلحاظ ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی است. معیارهای موردبررسی در 9 مؤلفه جهت چیدمان مکانی فضای پارک­های شهری– منطقه­ای گروه‌بندی‌شده است. برای وزن­دهی معیارهای مورد استفاده از تکنیک­های CRITIC و مقایسه زوجی و نیز برای اولویت­بندی تناسب اراضی به‌منظور استقرار پارک و فضای سبز از مدل VIKOR در محیط نرم­افزاری IDRISI SELVA استفاده‌شده است. در ادامه برای ارائه الگوی مناسب جهت چیدمان مکانی این کاربری­ها از روش­ تصمیم‌گیری چند معیاره VIKOR استفاده شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که پارک­های شهری - منطقه­ای در قسمت شرق منطقه 1، جنوب­غربی منطقه 3 و شمال منطقه 4 به لحاظ دسترسی به پارک با کمبود مواجه است. استفاده از نقشه خروجی حاصل از مدل VIKOR مکان­های مناسب جهت احداث پارک جدید مشخص ‌شده است و با استفاده از نقشه­ی وضع موجود فضای سبز و نقشه­ی خروجی حاصل از روش VIKOR الگوی بهینه جهت احداث پارک شهری- منطقه­ای پیشنهاد ‌شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of Spatial Arrangement of Urban Parks and Presenting Their Optimal Model Using the VIKOR Model (Case Study: Regional Parks of Ardabil)

نویسندگان [English]

  • Ata Ghaffari Ghilandeh 1
  • Sasan Nikfal Moghanloo 2
  • Mansour Mostafapour 3
  • Reza Hashemi Masoomabad 4
1 Associate Professor, Department of Geography and Urban Planning, University Of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.
2 MSc, Department of Geography and Urban Planning, University Of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.
3 MSc, Department of Geography and Urban Planning, University Of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.
4 Ph.D. student, Department of Geography and Urban Planning, University Of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.
چکیده [English]

With the increase in population and the development of urbanization, humans have gradually shifted away from nature, and the excessive population density and interference in the natural environment and the creation of human environments have increased the human, environmental, physical and mental needs. On the other hand, the over-concentration of social, economic, and cultural activities in large cities has caused the population to flock to these cities, and as a result, the need for urban respiratory centers becomes more tangible. Therefore, the objectives of this research are analyzing the dismantling of urban green space (urban-regional parks) and providing an optimal model using multi-criteria decision-making rules (MCDM). The research method is applied, and in terms of its nature and method, is descriptive-analytic. The criteria are grouped into 9 components for the spatial layout of the urban-regional parks space. CRITIC techniques and paired comparisons are used to weigh the criteria used. Excel data analysis, GIS and SELVA IDRISI have been used to analyze the data and draw maps. In order to provide a suitable pattern for locating green spaces (Urban-urban parks) in Ardebil, VIKOR multi-criteria decision-making method was used. The results of the research showed that urban-regional parks in the east of area 1, southwest of area 3 and north of area 4 in terms of access to the park felt lack. Using the output map of the VIKOR model, suitable locations for the construction of new green spaces have been identified. Using the existing status map of the current green space and the output map resulting from the loading of the VIKOR method, an optimal model for the construction of the urban-regional park is proposed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reoginal -urban parks
  • Spatial Arrangement
  • multi-criteria decision-making
  • VIKOR
  1. منابع

    1. ابراهیم‌زاده، عیسی. سریانی، اعظم. عرفانی، محمد. 1390. تحلیلی بر توزیع فضایی- مکانی کاربری فضای سبز و مکان‌یابی بهینه آن در منطقه‌ی یک شهر زاهدان، فصلنامه آمایش محیط، شماره 17، صص 151-131.
    2. اﺣﺪ ﻧﮋاد روشنی، محسن. ﺻﺎﻟﺤﻲ ﻣﻴﺸﺎنی، حیدر. وﺛﻮﻗﻲ راد، لیلا. روﻣﻴﺎﻧﻲ، احمد. 1393. ﻓﻀﺎی ﺷﻬﺮی ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﻲ: ﺗﻬﺮان 11 ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻬﺮ، نشریه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و آﻣﺎﻳﺶ ﺷﻬﺮی-ﻣﻨﻄﻘﻪای، شماره 12، صص 186- 169.
    3. اکبرپورسراسکانرود، محمد. قرخلو، مهدی. نوروزی، محبوبه. 1388. ارزﻳﺎﺑﻲ و مکان‌یابی ﻛﺎرﺑﺮی ﻓﻀﺎی سبز منطقه ﺷﻬﺮداری ﺗﻬﺮان، نشریات تحقیقاتی کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 11 شماره 14، صص 104- 75.
    4. ایمانی، بهرام، فیروزی مجنده، ابراهیم. 1396. پراکنش مکانی فضاهای سبز و اولویت‌بندی تناسب اراضی با هدف مکان‌یابی بهینه پارک (مطالعه موردی: شهر اردبیل)، نشریه آمایش محیط، سال دهم، شماره 37، صص. 97-65.
    5. بدری فر، سید علی. فرجی سبکبار، حسنعلی. جاودان، مجتبی. شرفی، حجت اله. 1391. رتبه‌بندی سطح پایداری نقاط روستایی بر اساس مدل ویکور (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان فسا- استان فارس)، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 26، صص 20-1.
    6. پوراحمد، احمد. 1393. مکان گزینی بهینه فضای سبز شهری، مطالعه موردی: منطقه شش تهران، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری، صص. 17-1.
    7. پورمحمدی، محمد. 1382. فضای سبز شهری. کتاب سبز شهرداری­ها، انتشارات سازمان شهرداری­های کشور، صص. 42-41.
    8. جهانی، علی. 1376. قابلیت‌های اطلاعات ماهواره‌ای و سیستم اطلاعات جغرافیایی در مطالعات ارزیابی زمین مطالعه موردی حوزه آبریزی طالقان، دانشگاه تربیت مدرس،71.
    9. حیدری بخش، مرضیه. (1387). بررسی تطبیقی استاندارد پارک­ها و فضای سبز شهر اصفهان با استانداردهای موجود، پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان، مهرماه، صص. 41- 22.
    10. حیدری چیانه، رحیم. 1387. جایگاه و اهمیت کاربری فضای سبز در برنامه­ریزی شهری، مطالعه موردی شهر تبریز، پایان­نامه کارشناسی‌ارشد برنامه­ریزی شهری، دانشکده­ی علوم انسانی و اجتماعی، ص. 3.
    11. خوش‌نمک، زهره. 1381. گزارش اولین همایش تخصصی فضای سبز، شهرهای گرم و خشک، مجله شهرداری­ها، سال چهارم، شماره‌ی 38، ص. 109.
    12. رحمانی، محمدجواد. 1383. بررسی روند تصمیم‌گیری در مکان‌یابی پارک‌ها و فضای سبز عمومی و تأثیر آن بر ایمنی، مجله سبزینه شرق، سال سوم، شماره 6، 87.
    13. رزمی، کاظم. 1384. بررسی راههای افزایش ضریب بهره‌برداری از فضای سبز شهری (پارک‌ها)، نمونه‌ی موردی: شهر رشت، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ص. 16.
    14. رضایی، محمدرضا. کمائی زاده، یعقوب. سرائی، محمدحسین. 1393. اولویت‌بندی تناسب مکان گزینی پروژه‌های مسکن مهرشهر یزد با استفاده از رهیافت ترکیبی AHP-VIKOR، مجله آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه گلستان، سال 4، شماره 11، ص. 123-105.
    15. رضوی، محمدحسن. کاظمی بی‌نیاز، مهدی. اسدی، امیر. اجزاء شکوهی، محمد اجزا. 1394. ارزیابی فضای سبز شهری و مکان‌یابی آن با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره فازی (مطالعه موردی منطقه سه شهرداری مشهد)، فصلنامه علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، سال پانزدهم، شماره 49، صص 17- 1.
    16. زیاری، کرامت اله. شادمان رود پشتی، مجید. حسن‌پور، سیروس. مصطفایی، ابوالفضل. 1392. مکان‌یابی عرصه‌های مناسب فضای سبز شهری با استفاده از روش ترکیبی AHP و فازی و در محیط GIS مطالعه موردی: منطقه 14 شهرداری کلان‌شهر تهران، فصلنامه علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی سال سیزدهم، شماره 43، صص 38-19.
    17. شورای عالی شهرسازی و معماری ایران. 1389. تعاریف و مفاهیم کاربری­های شهری و تعیین سرانه آن‌ها (مصوب مورخ 10/3/1389).
    18. طباطبایی نژاد، مهدی. 1377. نقش پارک­ها در توسعه پایدار شهر تهران، پایان­نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران، ص. 23.
    19. علوی، سید علی. جعفری، بهبود. معززیرآبادی، محدثه، ابراهیمی، محمد. 1394. مکان‌یابی ﻣﺮاﻛﺰ ﻓﻀﺎی ﺳﺒﺰ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪل ﻣﻨﻄﻖ ﻓﺎزی در ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ (ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی: ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺸﺖ ﺗﻬﺮان)، ﻣﺠﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ و برنامه‌ریزی ﺷﻬﺮی، ﺑﻬﺎر ﺳﺎل 1394، ﺷﻤﺎره ﺑﻴﺴﺘﻢ، صص 156-139.
    20. ﻏﻔﺎری ﮔﯿﻼﻧﺪه، عطا. ﮐﺎﻣﻠﯽ ﻓﺮ، زهرا. ﯾﺰداﻧﯽ، محمدحسن. 1393. اولویت‌بندی ﺗﻨﺎﺳﺐ اراﺿﯽ در ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﮑﺎن ﮔﺰﯾﻨﯽ ﻓﻀﺎی ﺳﺒﺰ ﺷﻬﺮی ﺑـﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻨﻮن ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﯿﺎری ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی: ﻣﻨـﻄﻘﻪ ﯾﮏ
      ﺷﻬﺮداری ﺗﺒﺮﯾﺰ،ﻧﺸﺮﯾﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐـــﺎرﺑﺮدی ﻋﻠـﻮم ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﺎل ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺑﻬﺎر 93، شماره 32، صص 270-251.
    21. مالچفسکی، یاچک، 1385. سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری. ترجمه اکبر پرهیزگار و عطا غفاری گیلانده، تهران، انتشارات سمت، چاپ اول، ص. 155-260.
    22. مجنونیان، هنریک. 1374. مباحثی پیرامون پارک­ها، فضای سبز و تفرجگاه­ها. انتشارات سازمان پارک­ها و فضای سبز شهرداری تهران، ص. 72.
    23. محرم نژاد، ناصر، بهمن‌پور، هومن، 1388. بررسی اثرات توسعه شهری بر فضای سبز شهر تهران و ارائه راهکارهای مدیریتی، نشریه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، سال یازدهم، شماره چهار، صص. 531-523.
    24. محمدی، جواد. 1382. کاربرد سامانه­ی اطلاعات جغرافیایی GIS در مکان­یابی فضاهای سبز شهری، مجله شهرداری­ها، سال چهارم، شماره­ 63، ص. 13.
    25. مرکز آمار ایران، 1390. سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان اردبیل. تهران: مرکز آمار ایران.
    26. مهندس مشاور امکو. 1385. طرح تفصیلی شهر نورآباد، صص. 5-1.
    27. ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ ﻣﺸﺎور اﺗﻚ. 1368. ﻃـﺮح ﺳـﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺗﻬـﺮان، ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮﺣﻠﻪ اول. ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زیست‌محیطی، ﺟﻠﺪ دﻫـﻢ، ﺗﻬﺮان.
    28. مهندسین مشاور طرح و کاوش. 1390. طرح جامع شهر اردبیل. ص. 49.
    29. نقوی، رضا. نادرنژاد، مسعود. زایرزاده، علی. 1385. ملاحظات فنی نحوه ایجاد فضای سبز در معابر شهری، مجموعه مقالات هفتمین کنفرانس مهندسی حمل ‌و نقل و ترافیک ایران، تهران، ایران. صص. 35-20.
      1. Atashin, A., Panjeh, S., and Sasani. 2013. Methods for supplier selection: a case study, journal of American science Applying logarithmic fuzzy preference programming and vikor. 9: 105-109.
      2. Chace, J.F. and Walsh, J.J. 2006. Urbane effectsonnative avifauna: A review lanscape and urban planning. 74: 46-69.

     

    32. Chiesura, A. 2003. The role of urban park for the sustainable city, Wageningen University.