تحلیل و ارزیابی توسعه سکونتگاهی در نواحی شهری استان آذربایجان شرقی با ترکیبی نوین از روش های تصمیم گیری چند معیاره

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران

3 کارشناس ارشد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشگاه تهران

4 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی

5 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی

6 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران

چکیده

برنامه ریزی به منظور ارتقای توسعه سکونتگاهی نیازمند دستیابی به معیارها و شرایطی است که آسایش و رضایتمندی افراد را از طریق برآوردن نیازهای مادی و روانی آنان پاسخ گوید. هدف از مطرح کردن مفهوم کیفیت توسعه سکونتگاهی اصلاح و تکامل مفهوم توسعه از توسعه صرف کمی، به توسعه پایدار بوده است. در تدوین شاخص های کیفیت توسعه سکونتگاهی به منظور مدل سازی، اولویت ها، انتظارات و نیازهای واقعی مردم در هر مقیاس مطالعه ضروری است. در این تحقیق برآن شدیم تا به تحلیل و ارزیابی کیفیت توسعه سکونتگاهی در نواحی شهری استان آذربایجان شرقی بپردازیم. روش های بکار گرفته شده ترکیبی نوین از روش های دلفی و تصمیم گیری چند معیاره DEMATEL، ANP و PROMETHEE II جهت رتبه بندی مورد مطالعه بوده است. در این تحقیق از روش دلفی جهت شناسایی معیارها زیرمعیارها و تکنیک دیماتل برای وابستگی متقابل بین آنها بهره گرفته شد. سپس این رابطه در فرآیند تجزیه و تحلیل شبکه ای پیاده سازی و گروه دلفی به مقایسه های زوجی حاصل از مرحله قبل امتیاز دادند که وزن هر کدام از زیرمعیارها بدست آمد. کارگاههای صنعتی و شاغلان بخش خدمات بالاترین وزن را به خود اختصاص دادند. در مرحله بعد این اوزان برای تعیین رتبه هر یک از نواحی شهر لحاظ شد و نتایج معیارهای ششگانه و 18 زیرمعیار برای 19 نواحی شهری نشان داد که شهرهای شهرستان تبریز بالاترین و کلیبر پایین ترین رتبه را در معیارهای در نظر گرفته شده دارا می باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis and Assessment of Settlement Development on Urban Area with the New Hybrid Multi-Criteria Decision-Making Methods, A Case Study: East Azarbaijan

نویسندگان [English]

  • Ali Hosseini 2
  • mehdi shiri pour 5
چکیده [English]

The planning out of improving the settlement development clearly is depended to attain a services of the standards and norms that tough doing them satisfaction and peace of the persons to be evaluated by covering of material and psychological necessaries. This concept of the settlement development is looking to reform and evolution the concept of development from a more quantity one to a sustainable development. We want to edify the indices of the settlement development to modeling, expectations, advantages, and real need of the people (any scale) should be used. This paper assessment and analyze of the quality of settlement development in urban areas of east Azarbaijan province. So the kind of this research is applied research and from the view of analysis in framework of research procedure is descriptive – deductive research. The used new hybrid Delphi and multi-criteria decision-making methods like ANP, DEMATEL and PROMETHEE II, that these practices are used to ratings. This paper to a mutual cohesion between criteria and sub criteria has been used DEMATEL technical. Then, this correlation has implemented on the analytic network process (ANP), and next, the Delphi group have marked to the couple of comparisons resulting from past stage. Finally was identified the weight of the sub-criteria as well. The industrial manufactory and service – workers had the highest weight. In the next step, these weights were used to give rate to each urban areas, also results of 6 case criteria and 18 case sub criteria showed in 19 urban areas that Tabriz is highest and Kalebar is lowest.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Settlement Development
  • Multi-Criteria Decision-Making
  • PROMETHEE II
  • East Azarbaijan
  1. آسایش، حسین.1385. اصولوروش­هایبرنامه­ریزیناحیه­ای، چاپهفتم، تهران، انتشاراتدانشگاهپیامنور.
  2. آهنگری، عبدالحمید.1385. ارزیابیدرجهتوسعهشهرستان­هایخوزستانونابرابریمنطقهدر استان (1378و1382)، فصلنامهبررسی­هایاقتصادی، دورهسوم،شماره2، 5-26.
  3. آهنگری،عبدالمجید.1386. مطالعهتطبیقیسطحتوسعهیافتگیشهرستان­هایاستانلرستانبهتفکیکبخش­هایاقتصادیو اجتماعی، مجلهدانشوتوسعه، شماره 21.
  4. ازکیا،مصطفی. 1391.م‍ق‍دم‍ه‌ای‌ب‍رج‍ام‍ع‍ه‌ش‍ن‍اس‍ی‌ت‍وس‍ع‍ه‌روس‍ت‍ای‍ی،چاپششم، تهران، انتشارات اطلاعات.
  5. اسلامی،سیف­اله. 1391.تعیینومحاسبهدرجهتوسعهیافتگیاستان­هایکشورطیدومقطع (1375-1385)،مجلهاقتصادی - ماهنامهبررسیمسائلوسیاست­هایاقتصادی،شماره 1: 41-68.
  6. ایزدی، کاظم 1375.طرح کالبدی ملی، مطالعه شبکه شهرهای مهم کشور، بررسی­های پایه. مرکز تحقیقات معماری و شهرسازی ایران، تهران.
  7. پاپلی­یزدی،محمدحسینومحمدامیرابراهیمی. 1390.نظریه­هایتوسعهروستایی،چاپششم،تهران،انتشاراتسمت.
  8. پوراصغرسنگاچین،فرزام،اسماعیل صالحیومرتضی دیناروندی. 1391.سنجشسطحتوسعه‌یافتگیاستان‌هایکشورایرانبارویکردتحلیلعاملی،شماره 4،پیاپی 7، 5-26.
  9. جمالی،فیروز،محمدرضاپورمحمدیوابوالفضلقنبری. 1389. تحلیلیبرنابرابری­هایناحیه­ایوتعییناولویتتوسعهنقاطشهریاستانآذربایجان شرقی، نشریهعلمی–پژوهشیجغرافیاوبرنامهریزیدانشگاهتبریز، سال 15، شماره 33،83-106.

10. حاتمی­نژاد،حسین،طاهر ابوبکری،افسانه احمدی وفرشته نایب­زاده. 1390.سنجشدرجهتوسعهیافتگیصنعتیدرمناطقمرزیایران (مطالعهموردی: شمالغربکشور،شهرستان­هایجنوبیاستانآذربایجانغربی)،پژوهشوبرنامهریزیشهری، 2(6)، 1-18.

  1. حسینی،سیدعلی.1389.مبانیفنیواجراییحقوقشهریومنطقه­ایدرایران،چاپسوم، رشت، انتشاراتدریایدانش.
  2. حکمت نیا، حسن و میرنجف موسوی. 1390. کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه­ریزی شهری و ناحیه­ای، چاپ دوم، یزد، انتشارات علم نوین.

13. حکمتنیا، حسن،سعیدگیوه­چیونیرحیدری­نوشهرومهریحیدری­نوشهر.1390. تحلیلتوزیعفضاییخدماتعمومیشهریبااستفادهازروشاستانداردسازیداده­ها، تاکسونومی عددیومدلضریبویژگی(مطالعهموردی: شهراردکان)،مجلهپژوهش­هایجغرافیایانسانی، شماره 77، 179-165.

14. داداش‌پور،هاشم،سمانه علیزادهومجتبی رفیعیان 1392.سنجشسطوحتوسعهیافتگیونابرابریفضاییدراستانخراسانشمالیبااستفادهازمدلمنطقفازی،مجلهجغرافیاوتوسعهناحیه­ای،سال 11،شماره 21، 103-120.

  1. دادورخانی،فضیله. 1385.توسعهروستاییوچالش‌هایاشتغالزنان،پژوهش­هایجغرافیایی،شماره 55، 171-188.
  2. رحمانی، فاطمه، فرحناز فولادبند، ظفر پریسایی. 1382. از شاخص­های بهداشتی چه می­دانید؟، فصلنامه بهورز فارس، 39-41.
  3. رضوانی،محمدرضا. 1390.برنامهریزیتوسعهروستاییدرایران،چاپچهارم،تهران،نشرقومس.
  4. زاهدیاصل، محمد.1381. مبانیرفاهاجتماعی،چاپاول، تهران، انتشاراتدانشگاهطباطبائیتهران.

19. زندمقدم،محمدرضاوسپیده حبیبیکوتنائی.1392.تحلیلوسطحبندیپتانسیل­هایتوسعهیافتگیگردشگریوتأثیرآندرتوسعهپایداربااستفادهازمدلچندمتغیرهTOPSIS . مطالعهموردی: استانمازندران،فصلنامهسپهر،سال 22،شماره 88، 62-68.

  1. زیاری،کرامت‌اله،اکبر محمدیوخلیل عطار. 1390.بررسیدرجهتوسعهیافتگیشهرستان­هایکشورورابطهآنبانرخشهرنشینی،برنامهریزیفضایی،دوره  1،شماره  3، 1-15.
  2. شکویی، حسین.1385. اندیشه­هاینو در فلسفهجغرافیا، چاپهشتم،تهران، انتشاراتگیتاشناسی.
  3. صفائی‌پور، مسعود 1390. فرهنگنامهواژگانونظریه­هایمهاجرت درون­شهری، اهواز، انتشاراتدانشگاهشهیدچمراناهواز.

23. عباس‌زادگانمصطفی،صفورامختارزادهورسول بیدرام. 1391.تحلیلارتباطمیانساختارفضاییوتوسعهیافتگیمحلاتشهریبهروشچیدمانفضا (مطالعهموردی: شهرمشهد)، 4، (43): 14-62.

24. فرجی سبکبار، حسنعلی، محمد سلمانی، فاطمه فریدونی، حسین کریم‌زاده، حسنرحیمی. 1389.مکانیابیمحلدفنبهداشتیزبالهروستاییبااستفادهازمدلفرایندشبکه­ایتحلیل:(ANP) مطالعهموردینواحیروستاییشهرستانقوچان، فصلنامهمدرسعلومانسانی، دوره 14، شماره 1: 127-149.

25. قنبریهفت­چشمه،ابوالفضلوکریم حسین­زادهدلیر. 1384.تعییندرجهتوسعهیافتگیشهرستان­هایاستانآذربایجانشرقی، درمجلهجغرافیاوتوسعهناحیه­ای،سالسوم،شمارهپنجم، 1-22.

  1. تقواییمسعود،عیسی بهاری. 1391.سطح‌بندیوسنجشدرجهتوسعه‌یافتگیشهرستان‌هایاستانمازندرانبااستفادهازمدلتحلیلعاملیوتحلیلخوشه‏ای، 23 (4)، 15-38.

27. کلانتری، خلیل، علی اسدی، حسین شعبان علی قمی، غلامحسین عبداله‌زاده، شهلا چوبچیان و معصومه رحیم‌زاده. 1385. اعتبارسنجی شاخص­های ترویجی به منظور رتبه­بندی استان­ها از نظر فعالیت آموزشی- ترویجی، مجله کشاورزی، جلد 8، شماره 2، 57-70.

  1. مرکز آمار ایران. 1375. سرشمارینفوسومسکن استان آذربایجان شرقی.

29.مرکز آمار ایران. 1385. سرشمارینفوسومسکن استان آذربایجان شرقی.

30.مرکز آمار ایران.1390. سرشمارینفوسومسکن استان آذربایجان شرقی.

  1. معصومیاشکوری، سیدحسن.1387. اصولومبانیبرنامه‌ریزیمنطقه­ای، چاپچهارم، مشهد، انتشاراتپیام.

32. موحد، علی،محمدعلیفیروزیوحبیبهروزبه. 1390. تحلیلدرجهتوسعه­یافتگیشهرستان­هایاستانخوزستانبااستفادهازروشتحلیلعاملیوتحلیلخوشه­ای، مجلهپژوهشو برنامه­ریزیشهری، سالدوم، شمارهپنجم، 56-43.

33. نصراللهی، خدیجه، نعمت­الهاکبریومسعودحیدری.1390. تحلیلمقایسه­ایروش­هایرتبه­بندیدراندازه‌گیریتوسعهیافتگی (مطالعهموردی: شهرستان‌هایاستانخوزستان)، مجلهآمایشسرزمین، سالسوم، شمارهچهارم، 93- 65.

  1. الیاسی، حمید.1368.واقعیاتتوسعهنیافتگی، چاپاول،تهران، انتشاراتشرکتسهامیانتشار.

35. Adler, M. and Ziglio, E. 1996. Gazing into the oracle: the Delphi method and its application to social policy and public health. Jessica Kingsley Publishers.

36. Behzadian, M., and Pirdashti, M. 2009. Selection of the Best Module Design for Ultrafiltration (UF) Membrane in Dairy Industry: An Application of AHP and PROMETHEE. International Journal of Engineering 3(4): 126-142.

37. Bhatia, V.K. and Rai, S.C. 2004. Evaluation of socio-economic development in small areas, New Dehli.

38. Brans, J.P. and Mareschal, B. 2005. PROMETHEE methods, in: J. Figueira, V. Mousseau, B. Roy (Eds.), In Multiple Criteria Decision Analysis: State of the Art Surveys, Springer, 163–195.

39. Chen, Y.C., Lien, H.P. and Tzeng, G.H., 2010. Measures and evaluation for environment watershed plans using a novel hybrid MCDM model. Expert Systems with Applications, 37(2): 926–938.

40. Chou, T.Y., Lin, W.T., Lin, Ch.Y., Chou, W.Ch. and Huang, P. 2004. Application of the PROMETHEE technique to determine depression outlet location and flow direction in DEM. Journal of Hydrology, 287(1–4), 49–61.

41. Delbecq, A.L., Van de Ven, A.H. and Gustafson, D.H. 1975. Group Techniques for Program Planning: a Guide to Nominal Group and Delphi Processes. Scott, Foresman, Michigan.

42. Elevli, B. and Demirci, A. 2004. Multicriteria choice of ore transport system for   an underground mine: Application of PROMETHEE methods, Journal of The South African Institute of Mining and Metallurgy, 104(5): 251–256.

43. Fahy, F.O. and Cinneide, M. 2008. Developing and testing an operational framework for assessing quality of life. Environmental Impact Assessment Review, 28 (6): 366–379.

44. Hasson, F., Keeney, S. and McKenna, H. 2000. Research guidelines for the Delphi survey technique. Journal of advanced nursing, 32(4): 1008-1015.

45. Lee, W.Sh. 2011. Using MCDM to examine bank merger and acquisition evaluation and decision making model, The Service Industries Journal, 1: 1-22.

46. Lee, W.Sh., Huang, A.Y., Chang, Y.Y. and Cheng, C.M. 2011. Analysis of decision making factors for equity investment by DEMATEL and Analytic Network Process. Expert Systems with Applications, 38(7): 8375–8383.

47. Liou, J.J.H. 2012. Developing an integrated model for the selection of strategic alliance partners in the airline industry. Knowledge-Based Systems, 28: 59–67.

48. Liou, J.J.H., Wang, H.S., Hsu, C.C. and Yin, S.L. 2011. A hybrid model for selection of an outsourcing provider. Applied Mathematical Modelling, 35 (10): 5121–5133.

49. Nasiri, H., Darvishi Boloorani, A., Faraji Sabokbar, H.A., Jafari, H.R., Hamzeh, M. and Rafii, Y. 2012. Determining the most suitable areas for artificial groundwater recharge via an integrated PROMETHEE II-AHP method in GIS environment (case study: Garabaygan Basin, Iran), Environ Monit Assess, DOI 10.1007/s10661-012-2586-0.

50. Noorbakhsh, F. 2004. Human development and regional disparities in India, Center for Development Studies Department of Economics University Glasgow.

51. Peng, Y., Wang, G., Koua, G. and Shi, Y. 2011. An empirical study of classification algorithm evaluation for financial risk prediction. Applied Soft Computing, 11(2): 2906–2915.

52. Powell, C. 2003. The Delphi technique: myths and realities. Journal of advanced nursing, 41(4): 376-382.

53. Saaty, T.L. 1980. The Analytic Hierarchy Process, McGraw-Hill, New York.

54. Saaty, T.L. 2004. The analytic network process: dependence and feedback in decision making (Part 1): theory and validation examples, SESSION 4B: theory and development of the analytic hierarchy process/analytic network process, in: The 17th International Conference on Multiple Criteria Decision Making, August 6–11, The Whistler Conference Centre, Whistler, British Columbia, Canada.

55. Shen, Y.Ch; Lin, G.T.R. and Tzeng, G.H., 2011. Combined DEMATEL techniques with novel MCDM for the organic light emitting diode technology selection, Expert Systems with Applications, 38 (3): 1468–1481.

56. Tsai, W.H. andChou, W.C. 2009. Selecting management systems for sustainable development in SMEs: A novel hybrid model based on DEMATEL, ANP and ZOGP. Expert Systems with Applications, 36(1): 1444–1458.

57. Tuzkaya, G., Gulsun, B., Kahraman, G. and Ozgen, G. 2010. An integrated fuzzy multi-criteria decision making methodology for material handling equipment selection problem and an application. Expert Systems with Applications, 37(4): 2853–2863

58. Wang, Y.L. and Tzeng, G.H., 2012. Brand marketing for creating brand value based on a MCDM model combining DEMATEL with ANP and VIKOR methods. Expert Systems with Applications, 39 (5), 5600–5615.