بررسی پایداری منطقه‌ای استانهای حاشیه دریای خزر با استفاده از شاخص جای پای اکولوژیک

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه بوعلی سینا

2 دانشگاه گلستان

چکیده

چکیده با افزایش شهرنشینی و تغییر سبک زندگی انسان ها در دهه های اخیر، پایداری اجتماعات مورد چالش جدی قرار گرفته است. با بروز و تشدید این آثار، رهیافت توسعه پایدار از سوی سازمان ملل متحد مطرح شد. برای ارزیابی میزان کمی این توسعه و اندازه گیری ناپایداری، تلاشهای فراوانی صورت گرفت که منجر به ایجاد شاخص ها و روشهای جدیدی شده است. مفهوم جای پای اکولوژیک، یکی از ابزارهای محاسباتی جامع برای ارزیابی میزان توسعه پایدار است. توسعه یک منطقه، زمانی «ناپایدار» قلمداد می شود که، میزان جای پای اکولوژیک از ظرفیت زیستی منطقه بالاتر باشد. در این پژوهش با استفاده از روش جای پای اکولوژیک به بررسی پایداری سه استان حاشیه دریای خزر(گلستان،گیلان، مازندران) پرداخته ایم و همچنین پایداری سه استان را با یکدیگر مقایسه کرده ایم.نتایج محاسبات نشان می دهد که استان گلستان جای پای اکولوژیکی به بزرگی 786/1 و استان گیلان084/2 و استان مازندران 106/2 سرانه هکتاردارند.که استان مازندران در مقایسه با دو استان دیگر دارای جای پای بزرگتری است. با مقایسه جای پای اکولوژیک و ظرفیت زیستی هر استان نیز، پی می بریم که هر سه استان دارای ناپایداری هستند. اما از آنجا که جای پای اکولوژیک استان گیلان 76/5 برابر ظرفیت زیستی اش(361/0) می باشد، در مقایسه با دو استان دیگر ناپایدار تر و دارای کسری اکولوژیک بزرگتری می باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Measuring sustainable development in the Southern provinces of Caspian Sea using the ecological footprint indicator

نویسندگان [English]

  • nader mehregan 1
  • hassan daliri 2
چکیده [English]

A fundamental element of sustainable development is that humans live within nature’s biological capacity. Quantifying this, however, remains a significant challenge for which there are many emerging tools. The concept of the Ecological Footprint is one such accounting tool for comprehensive assessment of the status of sustainable development, based on integration of resource consumption and land capacity, reflecting the human impact on the environment. A region’s development is defined as unsustainable when the Ecological Footprint surpasses the biological capacity. The Ecological Footprint has emerged as the world’s premier measure of humanity’s demand on nature. This accounting system tracks, on the demand side (Footprint), how much land and water area a human population uses to provide all it takes from nature. This includes the areas for producing the resource it consumes, the space for accommodating its buildings and roads, and the ecosystems for absorbing its waste emissions such as carbon dioxide. These calculations account for each year’s prevailing technology, as productivity and technological efficiency change from year to year. One of the most innovative methods to calculate and evaluate the effects of human behavior on the environment and surrounding geography is the method of ecological footprint that popular in recent years has been many of the communities. The results of this study, show that among (the Southern provinces Caspian Sea) provinces of golestan, guilan and mazandaran, golestan have 1.786 (ha/per) of ecological footprint (minimal ecological footprint in this provinces) and residents of mazandaran have 2.106 (ha/per) of ecological footprint (highest ecological footprint in this provinces).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ecological Footprint
  • sustainable development
  • Biological Capacity
  • Southern provinces of Caspian Sea
1-   ازکیا،مصطفی و غلامرضا،غفاری. 1382.جامعه‌شناسیتوسعه.تهران،انتشاراتکیهان.
2-   جمعه­پور، محمود، حسین حاتمی­نژاد و سارا شهانواز. 1392. بررسی وضعیت توسعه­ی پایدار شهرستان رشت با استفاده از روش جای پای اکولوژیک، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 45، شماره 3، صص 191-208.
3-  حاجی­لو، فتانه؛ بهجت یزدخواستی و محمدباقر علیزاده اقدام. 1392. بررسی رابطه­ی بین سرمایه­ی فرهنگی بوم‌شناختی با ردپای بوم‌شناختی(مطالعه­ موردی: شهروندان تبریز)، فصل­نامه اخلاق زیستی، شماره 8، سال سوم، ص101-133.
4-   حسین­زاده دلیر، کریم و فرزانه ساسان پور. 1385. روش جای پای اکولوژیکی در پایداری کلان‌شهرها با نگرشی بر کلان‌شهر تهران، تحقیقات جغرافیایی، شماره 82، صص 83-100.
5-  حکمت­نیا، حسن و علی زنگی‌آبادی. 1383. بررسی و تحلیل سطوح پایداری در محلات شهر یزد و ارائه­راهکارهایی در بهبود روند آن، تحقیقات جغرافیایی، شماره 72، صص37-52
6-   دی کاستری،ف. 1381. صندلی توسعه­ پایدار، ترجمه­ﻣﺤﺴﻦ ﺣﻜﻴﻤـﻲ فصل­نامه صلح سبز، سال سوم، شماره 10.
7-   رادکلیف،1373. توسعه پایدار ؛ ترجمه حسین نیر، انتشارات مرکز مطالعات برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی، تهران.
8-  ساسان پور، فرزانه 1385. بررسی پایداری کلان شهر تهران با روش جای پای بوم شناختی، رساله دکتری به راهنمایی کریم حسین زاده دلیر، دانشگاه علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز.
9-  سرایی، محمدحسین و عبدالحمید زارعی فرشاد. 1388. جای پای بوم‌شناختی(EF) به‌عنوان شاخص سنجش پایداری اجتماعات، مجله محیط‌شناسی، سال سی و پنجم، صص 15-26.
10-  سرایی، محمدحسین و عبدالحمید زارعی فرشاد. 1390. بررسی پایداری منابع بوم‌شناختی با استفاده از شاخص جای پای بوم­شناسی (مطالعه­ موردی: ایران)، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 22، شماره پیاپی 41، شماره 1، صص 97-106.
11-  شکور، علی و محمد باسط قریشی و مریم لشکری و مهتاب جعفری،1390. فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال سوم، شماره 3، ص 57.
12- شهانواز، سارا. 1391. بررسی پایداری توسعه­ی منطقه­ی شهری رشت با استفاده از روش جای پای اکولوژیک، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما محمود جمعه پور، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم اجتماعی.
13-  صرافی، مظفر. 1380). بنیادهای توسعه­ی پایدار کلان‌شهر تهران، همایش موازین توسعه و ضد توسعه­ی فرهنگی- اجتماعی شهر تهران.
14- صمدپور،پریماه وشهرزاد فریادی.۱۳۸۷. تعیین جایپایاکولوژیکیدرنواحیشهریپرتراکموبلندمرتبه (مطالعه­یموردی:محله­ الهیه تهران)،مجلهمحیط‌شناسی، دانشگاه تهران، شمارة۴۵، صص ۶۳-۷۲ .
15-  عربی یزدی، اعظم و امین علیزاده و سعید نیریزی،‌ 1388. بررسی تامین امنیت غذایی براساس مفاهیم میادله آب مجازی و ردپای بوم شناختی، نظریه بومشناسی کشاورزی، سال اول، شاره 1، صص 1- 12.
16-    عربییزدی، اعظم؛ امین علیزاده و فرشاد محمدیان. 1387. بررسی ردپای اکولوژیک آب در بخش کشاورزی ایران، آب و خاک، شماره 23، صص 1-15.
17- غلامحسین‌پور جعفری نژاد، ابوالفضل و امین علیزاده و علی نشاط. 1392. بررسی ردپای اکولوژیک آب و شاخصهای آب مجازی در محصولات پسته و خرما در استان کرمان، مجله مهندسی آبیاری و آب ایران، شماره 13، ص 80-89.
18- قرخلو، مهدی و دیگران. 1388. تحلیل سطح پایداری شهری در سکونت‌گاه‌های غیر رسمی (مطالعه­ی موردی:شهر سنندج)،پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 69، صص1-16.
19- قرخلو، مهدی، حسین حاتمی­نژاد، اکبر باغوند و مصطفی یلوه. 1392. ارزیابی پایداری توسعه­ی شهری با روش جای پای اکولوژیکی (مطالعه­ موردی: شهر کرمانشاه)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 45، شماره 2، صص 105-120.
20- گلی، زینت و یکتا اشرفی. 1389. بررسی شدت انرژی کشور و تجزیه­ی آن با استفاده از شاخص ایده­آل فیشر در ایران، فصل‌نامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، سال هجدهم، شماره 54، صص 35-54.
21- قرخلو، مهدی و سیدهادی حسینی. 1386. شاخص‌های توسعه پایدار شهری، جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، دوره 4، شماره 8، صص 157-177.
22- Bagliani M., Galli A., Niccolucci V., and Marchettini N. 2008. The ecological footprint analysis applied to a sub-national area: the case of the Province of Siena (Italy). Journal of Environmental Management, 86(2): 354-364.
23- Bagliani Marco et al. 2006. Ecological footprint analysis applied to a sub-national area: The case of the Province of Siena (Italy) Environmental Management 86, 354–364.
24- Bagliani, M., Ferlaino, F., and Procopio, S. 2003. The analysis of the environmental sustainability of the economic sectors of the Piedmont Region (Italy). In: Tiezzi E., Brebbia C.A., Uso J.L. (eds.), Ecosystems and Sustainable Development. WIT Press, Southampton, UK, pp: 613-622.
25- Costanza R. 2000. The dynamics of the ecological footprint concept. Ecological Economics,32, 341-345.
26- Danish Environmental Assessment Institute. 2002. Assessing the ecological footprint: WWF’s living planet report.
27- Dhanju Amardeep, 2008. An Analysis of The Ecological Footprint MappingByUrban Areas As A Sustainable Development Indicator, A thesis submitted to the Faculty of the University ofDelaware in partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Arts with a major in Urban Affairs and Public Policy.
28- Ecological Footprint Atlas, 2010. Global Footprint Network.
29- LU Yinget al. 2009. Ecological Footprint Dynamics of Yunnan, China, J. Mt. Sci. 6: 286–292.
30- OECD,2001. The DAC guidelines, strategies for sustainable development.
31- Rees W.E. 1992. Ecological footprints and appropriated carrying capacity: what urban economics leaves out. Environment and Urbanization 4(2): 121-130.
33- Wackernagel, M. 1994.Ecological footprint and appropriated carrying capacity: a tool for planning toward sustainability, a thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of doctor of philophy, university of British Colombia.
34- Wackernagel, M.and William, R. 1996. Our ecological footprint: reducing human impact on the earth. Gabriola Island, Canada: New Society Publishers.
35- Wilson, J. and Anielski, M. 2005. Ecological Footprints of Canadian Municipalities and Regions. The CanadianFederationofCanadian Municipalities.
36- Zurong, D. and Jing, L. 2010. Ecological Footprint and Reflections on Green Development of Hangzhou, Energy Procedia, 5: 118–124.