مکان‌یابی بهینۀ کاربری‌های اداری- دولتی با استفاده از منطق فازی در محیط GIS. مطالعۀ موردی: شهر زابل

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه زابل، زابل، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زابل، زابل، ایران

چکیده

 کاربری اراضی شهری و چگونگی توزیع فضایی- مکانی آن‌ یکی از مهم‌ترین کارکردها به‌منظور استفادۀ بهینه از فضاهای شهری است.ازآنجاکه کاربری‌های اداری – دولتی مورد مراجعۀ روزانۀ بسیاری از شهروندان است، چنانچه این نوع از کاربری‌ها به‌صورت نامناسب در شهر توزیع ‌شده باشند نقش اساسی را در ایجاد سفرهای زائد شهری خواهند داشت. با توجه به اینکه این کاربری ها در شهر زابل در بخش مرکزی تجاری شهر واقع شده و بار ترافیکی سنگینی ایجاد می کند، بنابراین هدف این پژوهش مکان­یابی بهینۀ کاربری­های اداری –دولتی در شهر زابل  با استفاده از منطق فازی در محیط GIS است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و بررسی‌های میدانی در سطح شهر زابل انجام می­گیرد. در مرحلۀ تحلیل، ابتدا عوامل مهم در تعیین مکان بهینه شناسایی شد و نقش و میزان اثرگذاری هریک مشخص گردید، سپس اقدام به جمع‌آوری مجموعه‌ای از کاربری‌های سازگار و ناسازگار مرتبط با کاربری‌های اداری – دولتی و تعیین حریم مربوط به آن‌ها نمودیم و با به‌کارگیری مجموعه‌ای از اپراتورها فازی مانند Sum، Product و Gama در پهنه کلی شهر زابل از لحاظ تناسب اراضی به‌منظور استقرار کاربری‌های اداری- دولتی، به چهار سطح مناسب، تا حدودی مناسب، نامناسب و کاملاً نامناسب تقسیم‌شده درنهایت به مناسب‌ترین پهنه‌ها در قسمت شمالی شهر زابل با مساحتی برابر با 1634473 مترمربع یعنی معادل 17/9 درصد و بالاترین همبستگی از اراضی تحت اشغال شهر زابل دست‌یافتیم. تا علاوه بر حذف عنصر ازدحام و ارتقا امنیت لازم باعث تسهیل در رفت و آمد شهروندان شوند که نمونه‌هایی از این نوع کاربری‌ها را در شهرهای دیگری مانند اردبیل و ارومیه تحت عنوان شهرک اداری مشاهده می‌کنیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

........

نویسندگان [English]

  • gholamali khamar 1
  • Somayeh Rahdar Podineh 2
1 Assistant professor of Geography and Urban Planning, University of zabol, Iran
2 zabol.iran
چکیده [English]

کاربری اراضی شهری و چگونگی توزیع فضایی- مکانی آن‌یکی از مهم‌ترین کارکردها به‌منظور استفاده بهینه از فضاهای شهری است . درواقع بدون برنامه‌ریزی کاربری زمین نمی‌توان شرایط مطلوبی را در شهرها برای همه شهروندان به دست آورد ازآنجاکه کاربری‌های اداری – دولتی مورد مراجعه روزانه بسیاری از شهروندان قرار می‌گیرند، مشکلات ترافیکی بسیاری را ایجاد می‌کنند. چنانچه این نوع از کاربری‌ها به‌صورت نامناسب در شهر توزیع ‌شده باشند نقش اساسی را در ایجاد سفرهای زائد شهری خواهند داشت. بنابراین هدف تحقیق حاضر مکان یابی بهینه کاربری های اداری –دولتی در شهر زابل با استفاده از منطق فازی در محیط GISمی باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و بررسی‌های میدانی در سطح شهر زابل می‌باشد. در مرحله تحلیل ابتدا عوامل مهم در تعیین مکان بهینه شناسایی شده و نقش و میزان اثرگذاری هریک مشخص گردید.در ادامه به دلیل وسعت زیاد منطقه اقدام به حذف مناطق محدودیت دار نمودیم.سپس با استفاده از توابع فازی نقشه های مختلف بر اساس ماهیت و نقش این عوامل تشکیل گردید، در ادامه با استفاده از مدل فازی و اپراتورهای آن (Sum، Product و GAMA)ترکیب اطلاعات به صورت غیرخطی انجام شد. در ادامه اقدام به نا فازی سازی و بیان کیفی درجات نقاط مستعد گردید. لایه منتخب موردنظر با استفاده از روش شکستگی‌های طبیعی طبقه‌بندی و مشخص شد که 17/9 درصد از منطقه موردمطالعه که معادل 1633369 مترمربع است، در کلاس مناسب قرار دارد.در نهایت نیز بخش عمده‌ای از نواحی شمالی شهر زابل به‌عنوان مناسب‌ترین پهنه‌هابه‌منظور استقرار کاربری‌های اداری – دولتی شهری شناسایی و معرفی شد.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Land use
  • Zabol
  • administrate governmental administration
  • Fazy
  • GIS
  1. ابراهیم­زاده، عیسی و مجیراردکانی، عبدالرضا.  ۱۳۸۵. ارزیابی کاربری اراضی شهری اردکان فارس، مجلۀ جغرافیا و توسعه، سال ۴، شماره ۷، صص ۶۹-۴۴.
  2. اسمعیلی، اکبر. 1381. بررسی و تحلیل کاربری فضای سبز از دیدگاه برنامه­ریزی شهری، رسالۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ هنر، دانشگاه تربیت مدرس
  3. بحرینی، حسین، 1377. فرایند طراحی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران. تهران.
  4. بهشتی فر، سارا، سعدی مسگری، محمد، ولدان، محمدجواد و کریمی، محمد. 1389. استفاده از منطق فازی در محیط GIS به‌منظور مکان‌یابی نیروگاه‌های گازی، نشریه مهندسی عمران و نقشه‌برداری، دوره ۴۴، شماره ۴، صص ۵۹۵-۵۸۳
  5. تیموری، راضیه؛ روستایی، شهریور، اکبری زمانی، اصغر و احدنژاد، محسن . 1389. ارزیابی تناسب فضایی مکانی مطالعۀ موردی: پارک­های محله­ای منطقۀ 2 تبریز) ) پارک­های شهری با استفاده از GIS، مجلۀ علمی پژوهشی فضای جغرافیایی دانشگاه آزاد اهر، شمارۀ 30 ، صص۱۶۸-۱۳۷.
  6. حسینی، سیدعلی. 1380. ارزیابی کاربری­های آموزشی در شهر تهران و ارائه الگوی مناسب، رسالۀ کارشناسی‌ارشد، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس.
  7. رازانی، اسد. 1381. برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری با استفاده از سیستم پشتیبانی برنامه­ریزی.
  8. رستگار، موسی. 1388. ارائه الگوی مکان­یابی بهینه فضاهای ورزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد: زنجان،پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا، دانشگاه زنجان
  9. رضویان، محمدتقی، 1381. برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری. چاپ اول، انتشارات منشی تهران.

10. رئیسی، مرضیه و علیرضا سفانیان. 1389. مکان­یابی صنایع با استفاده از معیارهای جغرافیایی (مطالعۀ موردی: شعاع پنجاه کیلومتری شهر اصفهان)، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شماره 99، زمستان 1389.

  1. زیاری، کرامت‌اله. ۱۳۷۸، اصول و روشهای برنامه ریزی منطقه‌ای، یزد، انتشارات دانشگاه یزد.
  2. شیبانی، مهدی. 1370. روشهای برنامهریزی مکانی، نشریهی علمی  پژوهشی صفه، شماره 34 ، پاییز و زمستان 13
  3. شیعه، اسماعیل. ۱۳۹۳.  مقدمه­ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری. انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ سی و پنجم.

14. صادق­زاده، محمد. ۱۳۸۹.ساماندهی فضایی-کالبدی شهر ماکو با تأکید بر کاربری اراضی شهری، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه اصفهان.

15. عبدالهی، علی­اصغر، غضنفرپور، حسین و رضایی، زهره . ۱۳۹۴ . بررسی و ارزیابی کاربری اراضی مناطق 9 گانه شهر شیراز با استفاده از مدل LQ در محیط GIS، فصلنامه علمی -پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، سال پنجم، شمارۀ اول، صص ۸۲-۶۳.

  1. مرکز آمار ایران. 1395. سرشماری‌های عمومی نفوس مسکن و سایت مرکز آمار www.amar.org.ir.

17. مستوفی­الممالکی، رستم­گورانی، رضا، ابراهیم. 1388 . بررسی عوامل مؤثر بر کاربری اراضی مسکونی در شهر قشم با استفاده از الگوهای فرآیند تحلیل سلسله­مراتبی AHP و درجه­بندی و اولوی تبندی مؤلفه­ها  TOPSIS، مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه­ای، شماره 13 ، صص 107 - 81 .

18. نصیری،بهروز، یارمرادی، زهرا،عباس نژاد، جواد. ۱۳۹۶. ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ دﻓﻦ زﺑﺎﻟﻪ در ﺷﻬﺮ ﻣﺎﮐﻮ ﺑﻪ روش ﻓﺎزی وﺑﻮﻟﯿﻦ، ﻣﺠﻠﻪ آﻣﺎﯾﺶ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻓﻀﺎ، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ - ﭘﮋوﻫﺸﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﮔﻠﺴﺘﺎن، ﺳﺎل ۷، ﺷﻤﺎره۲۴.

  1. نمونۀ موردی: شهر دورود، پایان­نامه What if کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشکدۀ هنر، دانشگاه تربیت مدرس تهران.

20. یاری، ژیلا و مرادی، محمدرضا. ۱۳۸۹. بررسی کاربری اراضی شهر زابل با استفاده از GIS، دومین همایش علمی سراسر دانشجویی جغرافیا، تهران، دانشگاه تهران.

  1. Esri, 2015. ArcGIS Help 10.3. AverageNearest Neighbor. From:http: // resources. arcgis.com/en/help/main/10.3. Accessed on 2015-07-02
  2. Baldwin Elaine. 1999. Introducing cultural studies, Prentice Hall Europe, England,  Edinburgh Gate, London.         
  3. Mendes, A., and Themido, I. 2010. Multi-outlet retail site location assessment.  International Transactions in Operational Research, 19: 118.
  4. Salvati, L., Munafo, M., Morelli, V.G., and Sabbi, A. 2012. Educational land user challenges reviews of the city s – Hertogenbosch in The Netherlands, Landscape and urban planning، Volume 105، Issues 1-2، 30، page 43-52
  5. Wiley, J., and Norlnan, R. 1975. Urban Geography, London, pp.77.

 

منابع اینترنتی

  1. http://modiransbu.blogsky.com/1393/08/02/post-99/ وبلاگ عمومی دانشجویان رشته مدیریت، آذرماه 1393، زینب گرشاسبی.
  2. hassanasadolahi1.blogfa.com وبلاگ علوم تربیتی، 1392. حسن اسد الهی.