تحلیل فضایی ژئومورفوکلیماتیک حوضۀ آبی قزل‌اوزن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

2 کارشناس ارشد هیدروژئومورفولوژی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

چکیده

غالب ژئومورفولوژیست­ها تلاش نموده­اند شکل تغییر و تحول ناهمواری‌ها را در ‌روندی قابل پیش‌بینی تبیین کنند. با این وصف همواره مواردی در طبیعت یافت می‌شود که چنین نظمی را در چارچوب‌های تعریف ‌شده، نقض می‌نمایند. مورفولوژی حوضه‌ها و شبکه‌های رودخانه‌ای در پاسخ به تغییرات محیطی، متحول می‌شود. شواهد توالی چهار ژئونرون بیجار، زنجان، میانه و طارم در حوضۀ قزل‌اوزن و اتصال آن‌ها به‌وسیلۀ نرون‌های ماهنشان، هشتچین و میانه- طارم دال بر این است که هرکدام از آن‌ها به‌صورت حوضه‌های مستقل بوده‌اند. مستقل بودن هر یک از ژئونرون‏ها با توجه به سلول‌های اقلیمی، لیتولوژیکی، تکتونیکی و ژئومورفولوژیکی قابل‌ردیابی است. به این منظور، با استفاده از DEM 30*30 لایه توپوگرافی حوضۀ قزل‌اوزن استخراج گردید. با استناد به نقشه­های 1:100000 و 1:250000 زمین‌شناسی، لایه‌های لیتولوژی و گسل و به کمک نقشه‌های توپوگرافی 1:50000 لایۀ آبراهه‌ها رقومی گردید. مناطق استراتژیک با ترسیم نقشه‌های لیتولوژی، هم‌بارش، هم‌دما، توپوگرافی، خط تعادل آب‌ویخ کواترنری و گسل در مسیر رودخانۀ اصلی مشخص گردید. از روش رایت برای برآورد ارتفاع برف مرز دائمی کواترنری استفاده شد. در منطقۀ بیجار، نزدیک سرچشمۀ قزل‌اوزن، 6 زیرحوضه وجود دارد که شبکۀ آبراهه‌ای همگرای سطحی دارند، چنین عملکردی نشان از ژئونروتیکی حوضه دارد که بحث داشتن سطح اساس محلی برای شبکۀ رودخانه‌های قزل‌اوزن را به میان می‌آورد. شبکۀ ژئونروتیکی حوضۀ ناشی از اثرگذاری عوامل مختلفی است که از تمرکز آن عوامل در یک مکان به‌عنوان سلول یادشده است. توزیع سلول‌های آب و هوایی بستگی به سلول‌های ژئومورفیکی دارد و تجدید ماده و انرژی را برای حوضه قزل‌اوزن به ارمغان آورده است. توزیع سلول‌های لیتولوژیکی و تکتونیکی بیشتر بر رفتار رودخانه اثر گذاشته و موجب فرسایش خط یا خط در سطح رودخانه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Geomorphoclimatic spatial analysis of Ghezel Owzan Basin

نویسندگان [English]

  • Gholam hasan Jafari 1
  • hazhir mohamadi 2
2 Department of Geography, Faculty of Science and Human Sciences, Zanjan University, Zanjan
چکیده [English]

Most geomorphologists have tried to explain the shape of the change of roughness in a predictable way. In this case, the shape of the earth acts so that it reflects the situation. Historical studies describe a set of landforms based on the various influences arising from its transformations. The morphology of river basins and network changes in response to environmental changes. The basic principles of cell modeling in geomorphology are that landforms are represented by a network of cells and their interaction using simple rules based on physical controls. The evidence of the sequence of four geonorons of Bijar, Zanjan, Miyaneh, and Tarom in the Ghezel-Owzan basin and their connection with the Mahneshan, Hashtchin and Miyaneh-Tarom geonorons indicate that each of them was an independent basin. The independence of each of the geonorons depends on the separate climate, lithology, tectonics and base level cells. In order to obtain the domino process in the Ghezel-Owzan basin, DEM extracted from the USGS site and topographic map, geology maps were used. Then ArcGIS and Arc map software was used to digitize layers such as drains, lithology, and faults. Strategic areas were characterized by drawing lithology maps, isohyet maps, isothermal maps, topography maps, quaternary water and ice equilibrium lines, and dispersion of faults maps along the river. Wright method was used to estimate the Quaternary snow line. There are 6 sub-basins in the Bijar area, near the source of the Ghezel Owzan, which have a convergent river network. Such a function shows the geonerotic basin, which discusses the local base level of the rivers of Ghezel Owzan. The geoneurotic network of the basin is due to the influence of various factors that are the focus of those factors in one place as a cell. The distribution of the climatic cells is a function of the distribution of geomorphic cells and brought the renewal of matter and energy to the Ghezel Ozan Basin. Distribution of lithological and tectonic cells has more effect on river behavior and erosion of the line or line at the level of the river.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geonron
  • Lithological cell
  • Linear Erosion
  • Reducer
  • Ghezel Owzan Basin
  1. منابع

    1. ابراهیمی، بهروز، معماریان خلیل‌آباد، هادی، تاج‌بخش، سیدمحمد؛ آقاخانی افشار، امیرحسین، 1399. ارزیابـی توان اکولوژیک واحدهای هیدرولوژیک حوضه‌‌های آبخیز به‌منظور اولویت‌‌بندی عملیات اجرایی آبخیزداری. مطالعه موردی: حوضه آبخیز دشت مختاران، بیــرجند. مجله آمایش جغرافیایی فضا, شماره 10، دوره 36، صص 146-123.
    2. احمدی، طیبه؛ غلامرضا محمدی، 1394. بررسی رفتار آبی رودخانه خرم‌آباد در شبکه ژئونروتیک و نقش آن در سیل‌خیزی منطقه. کنفرانس بین‌المللی توسعۀ پایدار، صص 8-1.
    3. امیراحمدی، ابوالقاسم؛ احمدی، طیبه،1394، رفتار آبی رودخانه اوجان در شبکۀ ژئونروتیک، جغرافیای و توسعه، شماره 38، صص 74-63.
    4. آقانباتی، سید علی،1385، زمین‌شناسی ایران، انتشارات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران.
    5. باقری دونچالی، نصیبه، 1388. بررسی هیدروژئومورفولوژی حوضۀ آبریز بابل رود با توجه به پتانسیل­های اکوتوریستی، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم انسانی، گروه جغرافیا.
    6. بختیاری، فاطمه، 1394. بررسی آستانه‌های ژئومورفولوژیکی (مطالعه موردی: حوضۀ آبریز قزل‌اوزن)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه زنجان، دانشکده علوم ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا.
    7. بربریان، مانوئل؛ قرشی، منوچهر، 1984. نوزمین ساخت، لرزه‌زمین‌ساخت و خطر گسلش لرزه زا در منطقه احداث کارخانه ذوب سرب و روی زنجان، سازمان زمین‌شناسی کشور، تهران.
    8. پورکرمانی، محسن و آرین، مهران، 1378. تحلیل ساختاری گسل حلب، سومین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران، ص 6.
    9. جانانه، کریستینه؛ رجبی، معصومه، 1395. اثرات دورۀ کواترنر در دریاها و دریاچه‌های ایران، دومین کنگرۀ بین‌المللی علوم زمین و توسعۀ شهری، ص 12.
    10. جداری عیوضی، جمشید، 1392. ژئومورفولوژی ایران، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ سیزدهم، تهران.

    11. جعفری، غلام‌حسن و محمدی، هژیر، 1396. نقش تغییر سطوح اساس در تحولات کواترنری مطالعه موردی: حوضه آبریز قزل‌اوزن، اولین کنفرانس ملی اندیشه‌ها و فناوری‌های نوین در علوم جغرافیایی، دانشگاه زنجان، ص 13.

    12. جعفری، غلام‌حسن؛ اصغری سراسکانرود، صیاد، 1393. بررسی آثار یخچالی کواترنری زنجان‌رود، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال 3، شماره 2، صص 30-16.

    1. جعفری، غلام حسن؛ بختیاری، فاطمه، 1395، بررسی هیدرو-ژئونروتیک حوضۀ آبی قزل‌اوزن، جغرافیا و توسعه، شماره 45، صص 242-221.

    14. حاجی کریمی، زهرا؛ محمدی، هژیر؛ شایان، سیاوش؛ یمانی، مجتبی؛ خوشرفتار، رضا، 1399. تحلیل فرآیندهای مورفودینامیکی مؤثر در تغییرات خط ساحلی دریای خزر در غرب گیلان. مطالعه موردی: دلتای رودخانه‌ای کرگانرود. مجله آمایش جغرافیایی فضا, شماره 10، دوره 36، صص266-249.

    15. خالقی، سمیه؛ روستایی، شهرام؛ خورشید دوست، علی‌محمد؛ رضایی‌مقدم، محمدحسین و قربانی، محمدعلی، 1395. قابلیت اتومای سلولی در شبیه‌سازی میزان تحول و فرسایش در سیستم‌ رودخانه‌ای، مطالعۀ موردی: حوضۀ آبریز لیقوان، جغرافیا و برنامه‌ریزی، شماره 8، دوره 20، صص 138-119.

    1. رامشت، محمدحسین، 1382. نظریه کیاس در ژئومورفولوژی، فصلنامه جغرافیا و توسعه، صص 36-13.
    2. رامشت، محمدحسین، 1385. تحلیل تطبیقی رفتار هیدرولوژیک رودخانه کر در شبکه ژئونروتیک، جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، شماره 5، صص 69-51.
    3. رامشت، محمدحسین، 1393. نقشه‌های ژئومورفولوژی (نمادها و مجازها)، چاپ هشتم، انتشارات سمت، تهران.

    19. زمردیان، محمدجعفر، 1392. مبانی ژئومورفولوژی: 1 تکتونیک ژئومورفولوژی: ژئومورفولوژی ساختمانی و دینامیک‌های درونی، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، مشهد.

    1. زمردیان، محمدجعفر، 1392. ژئومورفولوژی ایران، جلد دوم: فرایندهای اقلیمی و دینامیک بیرونی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.

    21. سحاب، محمدرضا، 1384. اطلس عمومی ایران و جهان سیاسی-طبیعی- اقتصادی-مصور، پدیدآورنده: بخش تحقیقات و مطالعات جغرافیائی، انتشارات شهدادمؤسسۀ جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب، چاپ دوم، تهران.

    1. معتمد، احمد، 1382. جغرافیای کواترنر، انتشارات سمت، تهران.
      1. Cheng, N.N., He, H.M., Yang, S.Y., Lu, Y. J., and Jing, Z.W. 2017. Impacts of topography on sediment discharge in Loess Plateau, China. Quaternary International, 440(2): 119-29.
      2. Coulthard, T.J. 1999. Modelling upland catchment response to Holocene environmental change Doctoral dissertation University of Leeds.
      3. Jafari, H., mohamadi, H. 2018. Qezezlowzan lakes Palimpsest. Quantitative Geomorphological Research, 7(2): 97-116.
      4. Lacassie, J.P., and Ruiz, D.S.J. 2010. Application of artificial neural networks to the geochemical study of an impacted fluvial system, The 2010 International Conference, PP: 1-8.
      5. Milliman, J.D., and Syvitski, J.P.M. 2013 Geomorphic/Tectonic Control of Sediment Discharge to the Ocean: The Importance of Small Mountainous Rivers, the Journal of Geology, 100 (5): 525-544.
      6. Nicholas, A.P. 2005. Cellular modelling in fluvial geomorphology. Earth Surface Processes and Landforms, 30(5): 645-649.
      7. Paulinus, U.U., Ifedilichukwu, N.G., Ahamefula, A.C., Iheanyichukwu, O.A., Theophilus, E.T., and Edet, I.G. 2016. Morphometric Analysis of Sub-watersheds in Oguta and Environs, Southeastern Nigeria Using GIS and Remote Sensing Data. Journal of Geosciences, 4(2): 21-28.
      8. Salim, A.H.A. 2014. Geomorphological analysis of the morphometric characteristics that determine the volume of sediment yield of Wadi Al-Arja, South Jordan, Journal of Geographical Sciences, 24(3): 457-474.