تحلیلی بر تنگناها و راهبردهای توسعۀ کالبدی و فیزیکی سکونتگاههای غیررسمی. نمونۀ موردی: محله‌های حاشیه‌ای و پیرامونی‌ بابل

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

2 کارشناس‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

چکیده

وجود امکانات و زیرساخت­های مختلف در شهرها موجب شده تا بسیاری از روستاییان محل زندگی خود را ترک کرده و به شهرها مهاجرت کنند. این درحالی است که گرانی قیمت زمین و مسکن مهاجران تازه‌وارد را مجبور می‌کند تا به دور از چشم مسئولان و بدون اخذ مجوز از دستگاه­های متولی به ساخت سرپناه در حاشیه شهرها اقدام کنند که به تبع آن مشکلات زیادی را برای مسئولان در زمینه خدمات­رسانی و همچنین برای حاشیه­نشینان به وجود می‌آورد. از این­رو این پژوهش سعی دارد تا ضمن بررسی چالش‌های توسعه‌ در ناحیه مورد مطالعه، راهبردهای کلیدی را در راستای توسعۀ مساکن غیررسمی ارائه نماید. به منظور دستیابی به این هدف از روش تحقیق توصیفی و تحلیلی و میدانی استفاده شده و اطلاعات مورد نیاز به دو صورت اسنادی و پرسش­نامه گردآوری شده است. جامعۀ آماری پژوهش، ساکنان چهار محلۀ، موزیرج، کتی شرقی و غربی، باغ‌آبادیان و سادات‌محله هستند که بر اساس فرمول کوکران 310 خانوار از بین آنان به عنوان جامعۀ نمونه انتخاب شدند. سپس با توجه به تعداد خانوارها در هر یک از چهار محله‌، پرسش­­نامه­ها با روش تصادفی ساده/ سیستماتیک توزیع گردید. نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌ها نشان داد که بین میزان مشارکت شهروندان در سکونتگاههای غیررسمی با میزان توسعه‌یافتگی در محله‌های مختلف تفاوت معناداری تا سطح اطمینان 99 درصد وجود دارد. یعنی هر چقدر مشارکت حاشیه­نشینان در زمینه­های مختلف عمرانی و خدماتی بیشتر باشد، به همان نسبت از مسائل و مشکلات محلات کاسته­شده و محلات توسعه‌یافته‌تر هستند. همچنین نتایج تحقیق در مورد رابطه بین چالش‌های اقتصادی و اجتماعی با توسعه‌نیافتگی محلات حاکی از آن است که عدم سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران به عنوان مهم­ترین چالش اقتصادی و همچنین عدم دسترسی به امکانات تفریحی، ورزشی و علمی به عنوان مهم­ترین چالش اجتماعی پیش­­روی حاشیه­نشینان مطرح شده است. مهم‌ترین چالش اکولوژیکی و کالبدی محله­های مورد مطالعه، وضعیت و کیفیت بد معابر چه به لحاظ عرض کوچه­ها و چه به لحاظ بهداشتی با عنایت به فقدان زیرساخت­های دفع و کنترل سیلاب (سیستم اگو) است. به­نحوی­که نتایج حاصل از تحلیل­های همبستگی تا سطح اطمینان 99 درصد رابطۀ معناداری را تبیین می­نمایند. نتایج حاصل از آزمون رگرسیون خطی چندگانه نیز برای تبیین میزان چالش­ها پیش­روی توسعه­یافتگی نشان می­دهد که مؤلفه‌های بررسی­شده تاحد قابل قبول و معناداری وابسته به متغیرهایی هستند که مورد بررسی قرار گرفتند. ضریب تعیین محاسبه شده در معادلۀ رگرسیونی حاکی از آن است که تنگناهای متعدد پیش­روی توسعه­یافتگی قریب به 75 درصد وابسته به متغیرهای مورد بررسی است و حدود 25 درصد وابسته به متغیرهای دیگر است که در این پژوهش مورد شناسایی قرار نگرفتند. شایان ذکر است که عدم توسعۀ نواحی پیرامون شهر­ که عمدتاً محل اسکان مهاجران روستایی هستند را باید در پایین بودن درآمد حاشیه­نشینان، وجود بافت­های آشفتۀ که به­تدریج شکل­گرفته و یا روستاهای الحاقی به شهر و هزینه­بر بودن عمران و آبادانی مناطق حاشیه­ای جستجو نمود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Challenges and Strategies of Spatial Development of Informal Settlements in Intermediat Cities: A Case Study in Babol

نویسندگان [English]

  • Ali Akbar Najafi kani 1
  • khadijeh hamidi 2
1
2 جغرافیا
چکیده [English]

Abstract
Existence of different economical, social and cultural facilities in cities has made many villagers to leave their hometown and to immigrate to cities. This is when the expensiveness of land and housing makes the new immigrants to build shelter for themselves and to hide it from city officials and without out permission. This causes a lot of problems for other citizens. As a result, this study tries to provide necessary and functional strategies about development of informal housing while analyzing the challenges of place development of informal housing in studying region. For achieving this goal, analytical study approach was used and needed information was gathered by documentaries and field research. The population under study was the families residing in four neighborhoods of Muziraj, eastern and western Katy, Baghabadian and Sadat mahalle (14599) in 1390 that among them and based on typical Cochran formula, 310 people were given selected questionnaires and then according to the number of households in each one of the four neighborhoods, the questionnaires were distributed based on simple randomized method. Results of hypothesis testing indicated that there is a meaningful relationship between citizen participation in informal settlement with the level of development in different neighborhoods which means that the more residents participate in various activities related to the city, more the neighborhood problems are reduced and neighborhoods become developed and vice versa. Also the hypothesis test about the relationship between economic and social challenges and underdevelopment of neighborhoods indicated that economically, the lack of investment by public and private investors were the main challenges raised by residents. Also socio-culturally, the lack of access to recreational facilities was the main challenge raised by residents and environmental-physically the main challenge was the poor goal, status and quality of the roads in neighborhoods and this challenge was bigger in eastern and western Katy neighborhood compared to others.
Keywords: Challenge, strategy, informal settlement, Babol city

کلیدواژه‌ها [English]

  • Challenge
  • strategy
  • informal settlement
  • Babol city

مراجع

  1. آرخی، صالح،  نجفی­کانی، علی­اکبر ، بابائیان، طاهره ،1397. ارزیابی توان اکولوژیک شهر گرگان به منظور تعیین نقاط بالقوه توسعه شهری،  فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری و منطقه­ای، شماره 27 ، صفحات 224-205.
  2. امان­پور، سعید، عبیات، مصطفی، عبیات، مرتضی،1398. گزینش مراکز بهینه خدمات جهت توسعۀ نواحی روستایی، موردی: دهستان غیزانیه اهواز، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، شماره 31، صفحات 76-55.
  3. ابراهیم‌زاده، عیسی. بریمانی، فرامرز. نصیری، یوسف،1383. حاشیه‌نشینی ناهنجاری‌های شهری و راهکارهایی تعدیل آن، موردی کریم‌آباد زاهدان، فصلنامه جغرافیا و توسعه، سال دوم،.شماره3، صفحات 146-121.
  4. ایراندوست، کیومرث،1389. مرور تجربۀ کوتاه توانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی در شهر کرمانشاه، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شمارۀ 20، صفحات 78-59.
  5. تدین، الناز، شاطریان، محسن، حیدری، رسول، 1399. تاثیر نابرابری­های اجتماعی در کیفیت فضای سبز، موردی: شهر کاشان، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، دوره دهم، شماره 38، صفحات 156-141.
  6. پاپلی‌یزدی، محمد‌حسین. رجبی‌سناجردی، حسین، 1389. نظریه‌های شهر و پیرامون، چاپ چهارم، انتشارات سمت.
  7. حسینی، هادی. چینی‌چیان، مرتضی، 1390. تحلیلی از ویژگی‌های اسکان غیررسمی در شهر اراک: محله‌های باغ خلج و شهرک علی‌ابن‌ابیطالب (ع)، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال دوم، شماره پنجم. صفحات 89-47.
  8. خمر، غلامعلی، راهدار پودینه، سمیه،1399. مکان­یابی بهینه کاربری اداری و دولتی با استفاده از منطق فازی در محیط GIS ، موردی: شهر زابل، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، دوره دهم، شماره 37، صفحات 72-57.
  9. زارعی، یعقوب؛ رحمانیان کوشکی، مهدی، 1398. بررسی و تبیین اولویت­های برنامه­ریزی فضایی در مناطق روستایی قزوین، فصلنامۀ آمایش جغرافیایی فضا، شماره 31، صفحات 147-154.

10. سرگزی، زهرا، محمدی، علیرضا، خمر، غلامعلی، 1400. تحلیل فضایی نابرابری­های اقتصادی و اجتماعی براساس شاخص­های رفاه چندبعدی، موردی: محلات شهری زاهدان، فصلنامه جغرافیا و توسعه، دوره 19، شماره 63، صفحات 94-67.

11. سجاسی، قیداری، حمدالله، صاحبی، شیرین، مرادی، کبری،1398.، بررسی اثرات نوسازی کالبدی بر کیفیت محیط روستایی، موردی: دهستان طوس و میان ولایت، فصلنامۀ آمایش جغرافیایی فضا، شماره 33، صفحات 248-227.

  1. شاطریان، محسن،گنجی­پور، محمود، اشنویی، امیر، 1392. اسکان غیررسمی پدیده­ای در حال گسترش در هزاره سوم، انتشارات دانشگاه کاشان.

13. شریفی‌نیا، زهرا. نورا، محمدرضا. سندگل، مهدی،1390. توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی با تأکید بر عوامل اقتصادی، اجتماعی – کالبدی و زیست‌محیطی، مطالعه موردی: محله تپه‌بزی شهرستان آزادشهر، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال هشتم، شماره 30. صفحات 134-121.

  1.  شیخاوندی، داور، 1382. جامعه‌شناسی انحرافات و آسیب­شناسی اجتماعی شهری، نشر آگاه، تهران.

15. شیعه، اسماعیل. حبیبی، کیومرث. کمالی‌نسب، حامد، 1389. الگوی شناسایی سکونتگاه‌های غیررسمی با بکارگیری مدل AHP در محیط GIS، موردی: شهر کرج، فصلنامه آرمانشهر، شماره 4. صفحات 85-77.

16. صرافی، مظفر، 1387. ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی کشور در پرتو حکمروایی خوب شهری، فصلنامه شهرسازی و معماری هفت شهر، شماره 23-24، دوره دوم، صفحات 13-4.

17. غضنفرپور، حسین، کمانداری، محسن، علیمرادی، معصومه، 1391. اسکان غیررسمی چالش فراروی شهرها، مطالعه موردی محله شهرک صنعتی کرمان، فصلنامه جغرافیا(برنامه­ریزی منطقه­ای)، سال دوم، شماره 2، صفحات 46-31.

18. فصیحی، حبیب‌اله، پریزادی، طاهر،1399. تحلیل تاثیرگذاری صنعت بر ساختار کالبدی فضایی باقر شهر تهران، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 59، صفحات 86-67.

  1. کلانتری، خلیل، 1381. پردازش و تحلیل داده­ها در تحقیقات اجتماعی و اقتصادی با استفاده از نرم­افزار رایانه­ای Spss، انتشارات نشر شریف، تهران.
  2. کاردار، سعید، قادرمزی، حامد، بهمنی، افشین، 1398. تحلیل و اولویت­بندی شاخص­های زیست­پذیری روستاهای ارتقاء یافته به شهر، فصلنامۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه­ای، شماره 32، صفحات 356-333.

21. کمانرودی­کجوری، موسی، قلی­نیا، صادق،1398. پراکنده­روی شهر بابل و تغییرات ساختاری- کارکردی روستاهای پیرامون، فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری، موردی:روستای سیاه­کلامحله، شماره 19، صفحات 72-47.

22. نجفی­کانی، علی­اکبر، 1398. چالش­ها و تنگناهای توسعۀ اقتصادی در نواحی روستایی، موردی بخش داشلی­برون شهرستان گنبدکاووس، فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعه روستایی، شماره 29، صفحات 168-151.

  1. نجفی­کانی، علی­اکبر، رضا بارگاهی، 1398. مدیریت مخاطرات محیطی در سکونتگاه­های انسانی، انتشارات دانشگاه گلستان.

24. نجفی­کانی علی­اکبر، کبری نجفی،1399. بررسی موانع توسعۀ گردشگری روستاهای کوهستانی با تأکید بر آب­درمانی، موردی: روستاهای بخش لاریجان شهرستان آمل، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، صفحات 258-245.

  1. Bridg, Gary, 2005. Rrason in the City of Diffrence, Published by Routledge, USA
  2. Cohen, Barny. 2005. Urbanization in developing Conteries: Current Trendy Future Projection and key Challenge for Sustainability, Technology in Society.
  3. Garau, Pietro, 2005. AHome in the city, Elliottd.   Sclar –  Gabrielly –  Carolina Eearthscam.
  4. Jordhus, David, 2013. City Approaches to the Upgrading of Informal Settlement, Policy Brief, March.
  5. Jordhus, D., and Tsolekile, P. 2013. " City Approaches to The Upgrading of Informal Settlements, Policy Brief.
  6. Kim, Sukkoo, 2008. Spatial Inequality and Economic Development, Commission of Growth and Development.
  7. Neal, peter, 2003. Urban Villge and the Making and the Making of Communities, Published by Spon Press, USA.
  8. Tshikotshi, Victor, 2009. The Challenges of Eradicating Informal Settlement in South Africa by 2014.
  9. Zeilhofer, Peter, valdinir pizza Topanotti, 2008. GIS and ordination techniques for evaluation of environmental impact in informal settlements: A case study from Cuiaba, Central Brazil, Applied Geography.

 

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار