سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری بافت فرسوده شهری در برابر زلزله، نمونه مورد مطالعه: شهرکرد

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری پردیس بین المللی ارس دانشگاه تبریز

3 دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تبریز

چکیده

بافت فرسوده شهرها در عین حالی که جزء باارزش ترین بافت‌‌های شهری می باشند، دارای آسیب پذیری بالایی هم در برابر زلزله می باشند و به همین دلیل تاب آوری آنها در برابر مخاطرات طبیعی از جمله زلزله دارای اهمیت فراوانی می باشد. از این رو پژوهش حاضر با ماهیت توسعه­ای-کاربردی و روش توصیفی- تحلیلی با هدف ارزیابی میزان تاب آوری بافت فرسوده شهرکرد در برابر زلزله انجام شده است. در این پژوهش داده­های مورد نیاز با استفاده از مطالعات کتابخانه­ای و بررسی­ میدانی در سطح خانوار گردآوری شده و  حجم نمونه هم طبق فرمول کوکران معادل 341 خانوار برآورد گردید. پس از گردآوری داده‌‌ها با بهره­گیری از روش­های کمی و آماری از جمله رگرسیون چندگانه، معادلات ساختاری و تحلیل چند متغیره فازی در محیط GIS، به بررسی میزان تاب آوری شهری و اولویت­بندی شاخص­های تاب آوری محلات بافت فرسوده شهرکرد در برابر زلزله پرداخته شده است. تعداد 44 شاخص تاب آوری شهری در قالب 4 شاخص مکنون کالبدی، اقتصادی، نهادی و اجتماعی مورد بررسی قرار گرفتند. با استفاده از آزمون بارهای عاملی در نرم‌افزار LISREL، شاخص‌‌های آشکار براساس درجه اهمیت و تأثیرگذاری اولویت بندی و خلاصه سازی شده و برای تهیه نقشه شاخص‌‌های مؤثر، از مدل منطق فازی در قالب سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که بین محلات شهرکرد از نظر میزان تاب آوری تفاوت خیلی زیادی وجودی دارد؛ بدین صورت که محلات واقع در شرق و جنوب شهرکرد، محلات بخش مرکزی و محلات جنوب شرقی به ترتیب دارای تاب آوری خیلی زیاد، متوسط و پایینی هستند. از لحاظ برخورداری از شاخص‌‌های تاب آوری هم به ترتیب اولویت شاخص کالبدی با 2/67.درصد، شاخص اقتصادی با 38 درصد، شاخص نهادی با 9/36 درصد و شاخص اجتماعی با 2/36 درصد بیشترین نقش را در تاب آوری شهرکرد داشته اند که نشانگر مهم بودن بعد کالبدی نسبت به بقیه ابعاد است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Assessing and evaluating the resilience of worn-out urban fabric against earthquakes (Case Study: Shahrekord)

نویسندگان [English]

  • Hassan Mahmoudzadeh 1
  • Masoome Nazari 2
  • Mahdi Herischiyan 3
1 Associate Professor of Geography and Urban Planning, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran
2 PhD of Geography and Urban Planning, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran
3 Phd Student of Geography and Urban Planning, Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran
چکیده [English]

The worn-out fabric of cities, while being one of the most valuable urban textures, also has a high vulnerability to earthquakes, and therefore their resilience to natural hazards, including earthquakes, is of great importance. Therefore, the present study has been conducted with the nature of developmental-applied and descriptive-analytical method with the aim of evaluating the resilience of Shahrekord worn tissue against earthquakes. In this study, the required data were collected using library studies and field surveys at the household level and the sample size was estimated at 341 households according to the Cochran's formula. After collecting data using quantitative and statistical methods such as multiple regression, structural equations and fuzzy multivariate analysis in GIS environment, to evaluate the degree of urban resilience and prioritize the resilience indices of worn-out neighborhoods Earthquake has been dealt with in Shahrekord. A total of 44 urban resilience indicators were examined in the form of 4 hidden physical, economic, institutional and social indicators. Using factor load tests in LISREL software, explicit indicators are prioritized and summarized based on their degree of importance and effectiveness, and a fuzzy logic model in the form of GIS is used to map effective indicators. The results show that there is a big difference between Shahrekord neighborhoods in terms of resilience; Thus, the neighborhoods located in the east and south of Shahrekord, the neighborhoods of the central part and the neighborhoods of the southeast have very high, medium and low resilience. In terms of having resilience indices, the priority of physical index with 67.2 percent, economic index with 38 percent, institutional index with 36.9 percent and social index with 36.2 percent have had the most role in resilience in Shahrekord, respectively. Which indicates the importance of the physical dimension compared to other dimensions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Resilience
  • Worn texture
  • Earthquake
  • Multiple regression
  • Structural equations

مراجع

  1. امیدعلی، اسماعیل. مسعود تقوایی و رسول بیدرام. 1393. بهسازی بافت‌‌های فرسوده شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله. تحقیقات جغرافیایی، دوره بیست و نهم، شماره صد و چهاردهم، مشهد.
  2. ابدالی، یعقوب. 1396. تحلیل فضایی کیفیت زندگی و بزهکاری در بافت‌های ناکارآمد شهری (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر تهران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری. استاد راهنما: دکتر محسن کلانتری. دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا، گروه جغرافیا.
  3. اسدی عزیزآبادی، مهسا. کرامت اله زیاری و محسن وطن خواهی. 1397. سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری بافت‌‌های فرسوده شهری در برابر مخاطرات محیطی(نمونه موردی: بافت فرسوده کلان شهر کرج). پژوهش و برنامه ریزی شهری، دوره نهم، شماره سی و پنجم، مرودشت.
  4. احمدی، عبدالمجید. سعید فتحی و ابراهیم اکبری. 1397. ارزیابی تاب‌آوری محیط شهری در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر زمین‌لرزه با استفاده از منطق فازی و GIS (مطالعه موردی: شهر ارومیه). جغرافیا و مخاطرات محیطی، دوره هفتم، شماره بیست و هفتم، مشهد.
  5. بابائی، بتول. امین محمدی استادکلایه و مرتضی سیدیان و عبدالسعید توماج. 1399. نقش رویکرد مدیریت سیلاب بر تاب آوری جوامع محلی، مطالعۀ موردی: روستاهای سیل زدة حوضۀآبخیز گرگانرود. آمایش جغرافیایی فضا، دوره دهم، شماره سی و ششم، گلستان.
  6. بذرافکن، شهرام. محمود آروین و الهه شاکری. 1397. ارزیابی ابعاد تاب‌آوری در محلات منطقه 9 شهر تهران با استفاده از تکنیک TOPSIS. دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره هشتم، شماره دوم، تهران.
  7. بسطامی نیا، امیر. محمدرضا رضایی و محمد حسین سرایی. 1397. تبیین و تحلیل تاب‌آوری اجتماعی برای مقابله با سوانح طبیعی. دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره هشتم، شماره سوم، تهران.
  8. پوراحمد، احمد. کرامت اله زیاری و علیرضا صادقی. 1397. تحلیل فضایی مؤلفه‌های تاب‌آوری کالبدی بافت‌های فرسوده شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: منطقه 10 شهرداری تهران). برنامه‌ریزی فضایی(جغرافیا)، دوره هشتم، شماره یکم، اصفهان.
  9. حاجی‌زاده، فاضل. مصطفی ایستگلدی. تحلیلی بر تاب‌آوری سکونتگاه‌های روستایی با تأکید بر زلزله(مطالعه موردی: دهستان حومه شهرستان لامرد). مدیریت مخاطرات محیطی، دوره پنجم، شماره یکم، تهران.
  10. دوستی سبزی، بهزاد. شهاب الدین عیسی لو و یعقوب ابدالی. 1397. تحلیل فضایی آسیب‌پذیری سازه‌ای- کالبدی کاربری مسکونی با رویکرد پدافند غیرعامل با استفاده از سیستم GIS (محدوده: منطقه 6 شهر اهواز). پدافند غیرعامل، دوره نهم، شماره دوم، تهران.
  11. رضایی، محمدرضا. مجتبی رفیعیان و سید مصطفی حسینی. 1394. سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی اجتماع‌‌های شهری در برابر زلزله(مطالعه موردی: محله‌‌های شهر تهران). پژوهش‌‌های جغرافیای انسانی، دوره چهل و هفتم، شماره چهارم، تهران.
  12. روستا، مجتبی. عیسی ابراهیم زاده و مصطفی ایستگلدی. 1396. تحلیل تاب آوری کالبدی در برابر زلزله مطالعه موردی؛ بافت فرسوده شهر مرزی زاهدان. جغرافیا و توسعه، دوره پانزدهم، شماره چهل و ششم، سیستان و بلوچستان.
  13. سلمانی مقدم، محمد. ابوالقاسم امیراحمدی و فرزانه کاویان. 1393. کاربرد برنامه ریزی کاربری اراضی در افزایش تاب آوری شهری در برابر زمین لرزه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی  GIS(مطالعه موردی: شهر سبزوار)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، دوره پنجم، شماره هفدهم، سبزوار.
  14. شهابی، هیمن. چیا نیازی. 1388. بررسی فاکتورهای موثر در مکان یابی ایستگاههای امداد و نجات جـــاده سقز- سنندج با استفاده از مدل ترکیب خطی وزنی، همایش ژئوماتیک 88، تهران.
  15. شایان، سیاوش. و حمید عمونیا. 1396. تحلیل توسعه پایداری شهری در کلان‌شهر تهران از دیدگاه مخاطرات ژئورموفولوزیک (مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری). فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره هفتم، شماره دوم، تهران.
  16. صفایی‌پور، مسعود. جوادزارعی.1396. برنامه‌ریزی محله محور و بازآفرینی پایدار بافت‌‌های فرسوده شهری با تاکید بر سرمایه اجتماعی(نمونه موردی: محله جولان همدان). آمایش جغرافیایی فضا، دوره هفتم، شماره بیست و سوم، گلستان.
  17. علی نیا،‌‌هادی. علی‌اصغر مریدی فریمانی و نادری نصیر میقان. 1391. پهنه بندی خطر زمین لرزه شهر نیشابور به روش قطعی. مخاطرات محیط طبیعی، دوره یکم، شماره یکم، سیستان و بلوچستان.
  18. غلامی, یونس, شاطریان.، احمدعلی بیگی. 1398. ارزیابی آسیب‌پذیری بافت‌های فرسوده شهر کاشان ناشی از خطرات زلزله، مخاطرات محیط طبیعی، دوره هشتم، شماره بیست و یکم، سیستان و بلوچستان.
  19. فرزادبهتاش، محمدرضا. محمدعلی کی نژاد و محمدتقی پیربابایی و علی عسگری. 1392.  ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌‌های تاب آوری کلان شهر تبریز. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره هجدهم، شماره سوم، تهران.
  20. محمودزاده, امیر. ایران غازی و مریم عسکری. 1396. بررسی و ارزیابی میزان آسیب‌پذیری بافت فرسوده شهر ایلام در برابر زلزله. جغرافیا و مطالعات محیطی، دوره ششم، شماره بیست و سوم، اصفهان.
  21. مبارکی، امید. منیژه لاله‌پور و زهرا افضلی گروه. 1396. ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری شهر کرمان. جغرافیا و توسعه، دوره پانزدهم، شماره چهل و هفتم، سیستان و بلوچستان.
  22. محمدی، اکبر، کسری آشوری و محمد بشیر رباطی. 1395. تبیین و ارزیابی مولفه‌‌های تاب آوری نهادی و اجتماعی در سکونتگاههای خود انگیخته شهری؛ مطالعه موردی: ناحیه منفصل شهری نایسر شهر سنندج. مطالعات شهری، دوره ششم، شماره بیست و دوم، کردستان.
  23. محمدی، علیرضا. بهمن جاوید مغوان. 1395. سنجش میزان آسیب پذیری سکونتگاههای غیر رسمی در برابر خطر وقوع زمین لرزه با استفاده از GIS، مورد پژوهش: محله زیرنهر تراب شهر پارس آباد. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، دوره سوم، شماره سوم، تهران.
  24. مقدسین، مریم. محمد رضا فلسفی نژاد. 1391. کاربرد مدل‌‌های معادلات ساختاری در برآورد اعتبار و روایی آزمون‌‌های روان شناختی و بررسی اعتبار و روایی سازه پرسشنامه تشخیصی ADHD بزرگسالان (CAARS–S:SV). اندازه‌گیری تربیتی، دوره سوم، شماره دهم، تهران.
  25. مالچفسکی، یاچک. 1385. سامانه اطاعات جغرافیایــی و تحلیل تصمیم چند معیاری، ترجمه اکبر پرهیزکار، عطا غفاری گیلانده، چاپ اول، تهران، سمت.
  26. میراسداللهی، شمس السادات. صدرالدین متولی و غلامرضا جانبازقبادی. 1399. نقش مؤلفه‌های تاب‌آوری شهری در کاهش خسارات ناشی از سیلاب. مطالعه موردی: شهر گرگان. آمایش جغرافیایی فضا، دوره دهم، شماره سی و هشتم، گلستان.
  27. مرکز آمار ایران. 1395. سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395.
  28. نظم فر، حسین. اصغر پاشازاده. 1397. ارزیابی تاب آوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی، مطالعه موردی: شهر اردبیل. آمایش جغرافیایی فضا، دوره هشتم، شماره بیست و هفتم. گلستان.
  29. Berkes, F. 2007. Understanding uncertainty and reducing vulnerability: lessons from resilience thinking, Natural Hazards, 41(2): 283–295.
  30. Cariolet, J.M., Vuillet, M., and Diab, Y. 2019. Mapping urban resilience to disasters–A review, Sustainable cities and society, 51:1-14.
  31. 2018. The International Disaster Database, [Online]. Available: ⟨http://www.emdat.be⟩. (Accessed 05 February 2018).
  32. Fayers, P.M., and Machin, D. 2013. Quality of life: the assessment, analysis and interpretation of patient-reported outcome., John Wiley & Sons.
  33. Guha-Sapir, D., Hoyois, P., Wallemacq, P., and Below, R. 2017. Annual Disaster Statistical Review 2016: The Numbers and Trends, Centre for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED), Brussels, Belgium.
  34. Harrison, C.G., and Williams, P.R. 2016. A systems approach to natural disaster resilience, Simulation Modelling Practice and Theory, 65: 11-31.‏
  35. Huck, A., Monstadt, J., and Driessen, P. 2020. Building urban and infrastructure resilience through connectivity: An institutional perspective on disaster risk management in Christchurch, New Zealand, Cities, 98: 1-10.
  36. Klein, R.J.T., Nicholls, R.J., and Thomalla, F. 2003. Resilience to natural hazards: How useful is this concept?, Global environmental change part B: environmental hazards, 5(1): 35–45.
  37. Lu, P., and Stead, D. 2013. Understanding the notion of resilience in spatialplanning: A case study of Rotterdam, The Netherlands, Cities, 35: 200–212.
  38. Meerow, S., Newell, J.P., and Stults, M. 2016. Defining urban resilience: A review, Landscape and urban planning, 147: 38-49.
  39. Rus, K., Kilar, V., and Koren, D. 2018. Resilience assessment of complex urban systems to natural disasters: a new literature review, International journal of disaster risk reduction, 31: 311-330.‏
  40. Spaans, M., and Waterhout, B. 2017. Building up resilience in cities worldwide – Rotterdam as participant in the 100 Resilient Cities Programme. Cities, 61: 109–116.
  41. The Rockefeller Foundation, [Online]. 2018. Available: ⟨https://www.rockefellerfoundation.org/our-work/initiatives/100-resilient- cities/⟩. (Accessed 02 March 2018).
  42. United Nations. 2014. Department of Economic and Social Affairs, Population Division,World Urbanization Prospects: The 2014 Revision, Highlights (ST/ESA /SER.A/352), United Nations, New York.
  43. Wang, C.Y., Guo, J., and Kuo, M.F. 2020. The building of social resilience in Sichuan after the Wenchuan earthquake: A perspective of the socio-government interactions, Safety science, 126: 1-8.
  44. merriam-webster.com

Zampetakis,  L.A., and Moustakis, V. 2006. Linking creativity with entrepreneurial intentions: A structural approach, International Entrepreneurship and Management Journal, 2(3): 413-428

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار