ارزیابی توان اکولوژیکی کشاورزی با رویکرد آمایشی و توسعۀ منطقه‌ای مطالعۀ موردی: استان آذربایجان غربی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

2 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

3 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

ارزیابی توان اکولوژیک بخشی از فرآیند آمایش سرزمین است که براساس آن ظرفیت هر منطقه در راستای کاربری­های خاص ارزیابی و براساس مؤلفه­های علمی، میزان توان منطقه تعیین و درجه­بندی می­گردد. در این رویکرد توان اکولوژیک، فعالیت­های انسانی در پهنۀ سرزمینی را در راستای قابلیت و استعداد هر منطقه در پی نیل به توسعۀ پایدار هموار می­کند. از این منظر هدف از این پژوهش ارزیابی توان اکولوژیکی کاربری کشاورزی در استان آذربایجان غربی است. این پژوهش ازلحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش‌شناسی توصیفی- تحلیلی است. جهت انجام این پژوهش با استفاده از لایه­های اطلاعاتی و در محیط نرم­افزار GIS عوامل مؤثر در ارزیابی توان اکولوژیکی تعیین، وزن­دهی، ارزش­گذاری و لایه­های حاصل از آن‌ها ترسیم شد و درنهایت اقدام به تهیه نقشۀ توان اکولوژیکی حوزۀ مذکور گردید. نتایج حاصل از تحلیل یافته­ها بیانگر تفاوت در توان اکولوژیکی شهرستان­های استان است. به­طوری­که در زمینه توان اکولوژیک­ کشاورزی؛ شهرستان­های ارومیه، خوی، نقده، میاندوآب دارای بیشترین توان بوده که این برتری بیشتر به دلیل قرارگیری درشیب، خاک­مرغوب، دما و بارندگی مناسب و فرسایش­پذیری کم خاک است. در مقابل شهرستان­های سردشت و چالدران کمترین توان را در این زمینه دارند؛ زیرا شهر سردشت به دلیل شیب زیاد و کوهستانی بودن، ارتفاعات صعب­العبور و زمین­های دره­ای و غیر مسطح، پوشش گیاهی جنگلی، دمای هوای پایین و تعداد زیاد روزهای یخبندان و شهرستان چالدران به دلیل فرسایش­پذیری زیاد و وجود مراتع فراوان، اراضی کوهستانی و بارش کمتر نسبت به سایر شهرستان­های استان توان کشاورزی پایین­تری دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Assessment of agricultural Ecological Capability with Spatial planning approach and Regional development Case Study: West Azerbaijan Province

نویسندگان [English]

  • diman kashefidust 1
  • isa ebrahimzade 2
  • mirnajaf mosavi 3
1 PhD student in Geography and Urban Planning, Sistan and Baluchestan University, Zahedan, Iran
2 Professor of Geography and Urban Planning, Sistan and Baluchestan University, Zahedan, Iran
3 Professor of Geography and Urban Planning, Urmia University, Urmia, Iran
چکیده [English]

Ecological capability assessment is part of the land preparation process by which the capacity of each area is assessed for specific uses and the area's capacity is determined and graded on the basis of scientific components. In this ecological approach, human activities in the territorial area pave the way for each region's capability and potential to achieve sustainable development. The purpose of this study is to evaluate the ecological potential of agricultural land use in West Azarbaijan province. This study is of applied purpose and of descriptive-analytical methodology. To do this research, using effective information layers and GIS software, effective factors in assessing ecological ability were determined, weighted, evaluated and their layers were drawn and finally an ecological power map was prepared. It was mentioned. The results of the analysis indicate the differences in the ecological potential of the provinces. In the field of agricultural ecological potential, the cities of Urmia, Khoy, Naghadeh, Miandoab have the highest potential due to slope, high soil quality, good temperature and rainfall and low soil erodibility. Be it. In contrast, Sardasht and Chaldaran cities have the least potential. Because of Sardasht city due to high slope and mountainous terrain, impassable highlands and valley and non-flat lands, forest vegetation, low air temperature and high number of frost days and Chaldaran city due to high erosion and abundant rangelands, lands Mountainous and lower rainfall have lower agricultural capacity than other cities in the province.impassable highlands and valley and non-flat lands, forest vegetation, low air temperature and high number of frost days and Chaldaran city due to high erosion and abundant rangelands, lands Mountainous and lower rainfall have lower agricultural capacity than other cities in the province.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ecological Capability
  • Regional Development
  • Agriculture
  • West Azerbaijan
  1. ابراهیم­زاده، عیسی و موسوی، میرنجف (1394) اصول و مبانی آمایش سرزمین، تهران: انتشارات سمت.
  2. اسدی­فرد، الهام؛ مسعودی، مسعود؛ ­افضلی، سید فخرالدین؛ فلاح شمسی، سیدرشید (1398) ارزیابی توان اکولوژیکی مرتع‌داری با استفاده از روش­های فعلی و مدل EMOLUP در شهرستان فروزآباد، نشریه مرتع، سال 13، شماره 1، صص. 25-14.
  3. اکبریان رونیزی، سعیدرضا و محمدپور جابری، مرتضی (1392) ارزیــابی عملکــردی شــهرهای میــانی در تعــادل جمعیــت و اقتصــاد منطقه­ای، نمونه موردی: شهر فسا، فصـلنامۀ برنامـه­ریـزی منطقه­ای، دوره 3، شماره 9، صص.52-43.
  4. امان­اله­پور، انور؛ نظم­فر، حسین؛ غفاری گیلانده، عطا (1398) ارزیابی توان اکولوژیکی توسعۀ شهری با استفاده از روش ANP و منطق فازی در GIS مطالعۀ موردی: شهر جدید بهارستان (اصفهان)، مطالعۀ برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، دوره 14، شماره 1، پیاپی 46، صص. 74-55.
  5. ایکاف، راسل (1395) برنامه­ریزی تعاملی مدیریت هماهنگ با تحوّل برای ساخت آیندۀ سازمان، ترجمۀ سهراب خلیلی شورینی، چاپ هفتم، تهران: نشر مرکز.
  6. آل­شیخ، علی اصغر و توتونچیان، سولماز (1385) کاربرد GIS در مدیریت بحران مطالعۀ موردی منطقۀ عسلویه، همایش ژئوماتیک تهران.
  7. براتی، جواد؛ کریمی موغاری، زهرا؛ مهرگان، نادر (1397) بررسی محرک های توسعۀ منطقه­ای در ایران با رویکرد اقتصاد سنجی فضایی، فصلنامۀ اقتصاد مقداری، شماره 56، صص. 224-201.
  8. بسحاق، محمدرضا (1395) بررسی و تبیین فقر روستایی و ارتباط آن با پایداری محیطی (مطالعۀ موردی: استان چهارمحال و بختیاری). پایان­نامه­ دکتری رشته جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی دانشگاه اصفهان، ایران، اصفهان.
  9. پورجعفر، محمدرضا؛ منتظرالحجه، مهدی؛ رنجبر، احسان؛ کبیری، رضا (1391) ارزیابی توان اکولوژیکی به‌منظور تعیین عرصه­های مناسب توسعه در محدودۀ شهر جدید سهند، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 28، صص. 22-11.
  10. پورشامی، رویا (1395) ارزیابی توان اکولوژیکی حوضۀ آبخیز شهرچای آذربایجان شرقی برای کاربری اکوتوریسم، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه حکیم سبزواری.
  11. پورمحمدی، محمدرضا و زالی، نادر (1388) تحلیل نابرابری­های منطقه­ای و آینده­نگاری توسعۀ نمونۀ موردی استان آذربایجان شرقی. نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 15، شماره 32، صص. 64-29.
  12. پیرمحمدی، زیبا؛ فقهی، جهانگیر؛ زهدی­امیری، قوام­الدین؛ شریفی، مرتضی (۱۳۸۷) کاربرد GIS در ارزیابی توان اکولوژیکی برای کاربری اکوتوریسم. چهارمین همایش زمین شناسی و محیط‌زیست، اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر.
  13. تقی­زاده دیوا، سید علی و روشناس، ساسان (1398) کاربرد روش جای پای اکولوژیک در ارزیابی پایداری زیست محیطی مطالعه موردی: شهرستان گرگان، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، سال 9، شماره مسلسل 33، صص. 170-157.
  14. خلیفه، مریم؛ علی­خواه­اصل، مرضیه؛ رضوانی، محمد (1397) ارزیابی قابلیت اراضی برای توسعه کشاورزی و مرتع‌داری با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (مطالعۀ موردی: حوضه آبخیز گزدراز- لاور ساحلی استان بوشهر)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 33، شماره 1، پیاپی 128، صص. 123-109.
  15. داداش­پور، هاشم؛ علیزاده، بهرام؛ رستمی، فرامرز (1392) بررسی و ارزیابی پروژۀ میان­گذر دریاچه ارومیه از دیدگاه توسعۀ پایدار منطقه­ای، پژوهش­های محیط‌زیست، سال 4، شماره 8، صص. 36-25.
  16. دادش­پور، هاشم؛ رفیعیان، مجتبی؛ زارعی، عبدالله (1392) ارائه الگوی یکپارچه تخصیص کاربری زمین بر مبنای توان اکولوژیکی در شهرستان نوشهر، فصلنامۀ مطالعات شهری، سال 3، شماره 9، صص. 44-31.
  17. رشیدپور، لقمان (1394) ارزیابی سطح پایداری توسعۀ کشاورزی در استان آذربایجان غربی، پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، سال 8، شماره 4، پیاپی 32، صص. 73-63.
  18. فیروزی، محمدعلی؛ گودرزی، مجید؛ زارعی، رضا؛ اکبری، عبدالمطلب (1392)ارزیابی توان اکولوژیک منطقه نمونۀ گردشگری سد شهید عباسپور با تأکید بر توسعۀ پایدار گردشگری، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره 13، شماره 28، صص. 176-153.
  19. قرخلو، مهدی؛ پورخباز، حمیدرضا؛ امیری، محمدجواد؛ فرجی سبکبار، حسنعلی (1388) ارزیابی توان اکولوژیکی منطقۀ قزوین جهت تعیین نقاط بالقوه توسعۀ شهری، فصلنامۀ مطالعات و پژوهش­های شهری- منطقه­ای، شماره 2، صص. 68-51.
  20. کامیابی، سعید و خوش آقا اسماعیل (1396) ارزیابی توان اکولوژیکی کشاورزی و مرتع‌داری حوضۀ ماه‌نشان استان زنجان با هدف آمایش سرزمین. اکوسیستم­های طبیعی ایران، سال 8، شماره 3، پیاپی 29، صص. 67-47.
  21. کشوری، آتنا و مرزبان، افشین (1398) ارزیابی روش­های درون یابی در پهنه­بندی نیاز مکانی به توان کشاورزی استان خوزستان، جغرافیا و توسعه، شماره 55، صص. 86-63.
  22. محمدپور، مرتضی (1396) تببین و بازتعریف فرایند برنامه­ریزی توسعۀ منطقه­ای با رویکرد آینده­نگاری راهبردی مورد پژوهی استان خراسان شمالی، رسالۀ دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، دانشگاه سیسیتان و بلوچستان.
  23. محمدپور، آیت؛ ولی­پور، وحید؛ مباشرمقدم، الناز؛ فتائی، پوران (۱۳۹۵) ارزیابی توان اکولوژیکی برای توسعۀ کاربری­های کشاورزی و مرتع‌داری با استفاده از سامانۀ اطلاعات جغرافیایی. دومین کنفرانس بین­المللی ایده­های نوین در کشاورزی، محیط‌زیست و گردشگری، اردبیل، موسسه حامیان زیست اندیش محیط آرمانی.
  24. محمدی، علیرضا (1392) راهبرد توسعه منطقه‌ای چهارچوب سیاستی برای توسعه پایدار منطقه‌ای، اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار، تهران، اسفند 1392.
  25. مخدوم، مجید (1384) شالوده آمایش سرزمین، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  26. نوروزی، اصغر؛ نوری، سیدهدایت­اله؛ کیانی­سلمی، صدیقه (1389) ارزیابی توان محیطی برای توسعۀ کشاورزی مطالعۀ موردی: ناحیه چغاخور شهرستان بروجن، پژوهش­های روستایی، سال 1، شماره 2، صص. 115-91.
  27. نوری زمان­آبادی، سید هدایت­اله؛ صیدایی، سیداسکندر؛ کیانی سلمی، صدیقه؛ سلطانی، زهرا؛ نوروزی، اصغر (1389) ارزیابی توان اکولوژیکی محیط برای تعیین مناطق مستعد کشاورزی بخش مرکزی کیار، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال 21، شماره 37، صص. 44-33.
  28. یاسوری، مجید و سجودی، مریم (1397) مقدمه­ای بر استراتژی توسعۀ منطقه­ای با تأکید بر تجارب ایرلند شمالی، استونی، موراویای جنوبی و کردستان عراق، نشریه راهبرد توسعه، سال 14، شماره 53، صص. 187- 160.
  29. Bonilla-Moheno, M. & Aide, T. M. & Clark, M. (2012) The influence of socioeconomic, environmental, and demographic factors on municipality-scale land-cover change in Mexico, Regional Environmental Change, Vol.12, No.3, pp.543-557.
  30. Jackson, T., (2009), Prosperity without Growth: Economics for a Finite Planet; Earthscan: Abingdon, UK
  31. Kabisch, Nadja. & Michael, Strohbach. & Dagmar, Haase. & Jakub, Kronenberg. (2016) Urban green space availability in European cities, Journal of Ecological Indicators Vol.70, No.11, pp.586-596.
  32. Ratcliffe, J. & Krawczyk, E. (2011) Imagineering City Futures: The Use of Prospective Through Scenarios in Urban Planning, Futures, Vol.43, No.7, pp. 642-653.
  33. Wang, S F. & Xu, Y. & Liu, T J. & Peng, Z L. (2018) Review of evaluation on ecological carrying capacity: The progress and trend of methodology, IOP Conference Series Earth and Environmental Science Vol.113, No.1, pp.12-18.