نقش مورفولوژی و آمایش شهری در ارتقاء تاب‌آوری کالبدی- فضایی مطالعه موردی: کلانشهر اصفهان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، ، اصفهان، ایران

2 استاد، جغرافیا و برنامه ریز ی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

نظریه نوظهور «تاب­آوری شهری» با نگاه جامع به همۀ ظرفیت­های اجتماع، به سرعت در حال جایگزینی روش­های ناکارآمد سنتی مدیریت بحران در رویارویی با تعدد و تنوع روز افزون فجایع در جهان است. هدف این پژوهش، با توجه به جایگاه مهم کلانشهر اصفهان در سلسله مراتب شهری، تحلیل وضعیت تاب­آوری و تعیین عوامل اصلی و میزان اثرگذاری هر یک از آنها در ارتقاء تاب­آوری اصفهان به­وسیله مدلسازی ریاضی در قالب مدل EDRI، با تمرکز بر محیط مصنوع به­ ویژه مورفولوژی و آمایش شهری است. روش تحقیق: روش کلی پژوهش توصیفی- تحلیلی و از نظر هدف، زیربنایی و کاربردی است. در این جهت، با گزینش و بومی سازی شاخص­ها به روش مطالعات کتابخانه­ای، در رویکردی جامع سه شیوۀ مستقل جمع­آوری و ارزیابی داده، شامل «بررسی میدانی و آماری»، «مصاحبه خبرگان به روش دلفی» و «افکارسنجی خانوار»، با استفاده از روش­های تحلیل آماری، همبستگی کانونی، آزمون T و «مدل رگرسیونی چند متغیره پیش­بین تاب­آوری»، به­کمک نرم­افزارهای SPSS و R مورد استفاده قرار گرفت. بررسی­ها گویای همبستگی مناسب و مستقیم شاخص­های عملیاتی مطرح، همچنین تاب­آوری «کالبدی- فضایی» پایین­تر از متوسط اصفهان با مقدار 66/2، به­ کمک طیف لیکرات پنج­سطحی 1 (بسیارضعیف) تا 5 (عالی) است. پیشنهادها: بر اساس نتایج، اولویت نخست برنامه­ریزی ارتقاء تاب آوری از نظر کسب پایین­ترین امتیاز، حوزۀ «آمایش و مورفولوژی شهری» با مقدار 53/2 و پس از آن «شاخص برخورداری» با 61/2 و «کیفیت مسکن» با مقدار 69/2 می­باشد. میزان تأثیر بهبود شاخص­ها در ارتقاء تاب­آوری، بر اساس «مدل رگرسیونی پیش­بین تاب­آوری» حاصل پژوهش نیز، با ضرایب تأثیر 264/0 برای شاخص «آمایش و مورفولوژی شهری»، 164/0 برای «کیفیت مسکن» و با اختلاف بسیار جزئی مقدار 162/0 درخصوص «شاخص برخورداری» مؤید همین اولویت­بندی برنامه­ریزی و اقدام از منظر وزن مؤلفه­ها و همچنین اهمیت آمایش شهری در ارتقاء تاب­آوری است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Morphology and Urban Planning In Enhancing "Physical-Spatial" Resilience of Isfahan Metropolis

نویسندگان [English]

  • Ehsan Khayambashi 1
  • Masoud Taghvaei 2
  • Hamidreza Varesi 2
1 PhD student of Geography and Urban Planning, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Professor, Department of Geography and Urban Planning, , University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

The Emerging Theory of Urban Resilience, With a Comprehensive Look at All Community Capacities, is Replacing Inefficient Traditional Crisis Management Methods. This study investigates its resistance with regard to the important position of Isfahan metropolis in Iran's urban hierarchy, focusing on artificial environment, especially urban morphology and planning. In this regard, after selection and localization of the indices, in a holistic approach, three independent evaluation methods, including "field and statistical survey", "interviewing experts using Delphi method" and "family opinion survey using 1990 questionnaires", were used for resilience analysis. The methods of statistical analysis, canonical correlation and multivariate regression and SPSS and R-aided software were used. Surveys show a direct and appropriate correlation between the proposed and resilient indicators of "physical-spatial". The studies also show that the resilience values in the "physical-spatial" dimension of the Isfahan metropolitan area are close to average with values of 2.66. We used a five-level Likert scale of 1 (very low) to 5 (excellent). Also, based on the results, the first priority in planning resilience in terms of quantity is the "physical-spatial" dimension and in this dimension, the "Urban planning and morphology" Index, with a score of 2.53, tops the resiliency planning agenda. After that, the "accessibility index" comes in second with a value of 2.61 and finally the "quality of housing" area with a value of 2.69 is in the third priority of planning. The coefficients of the indexes in the "Resilience Predictive Regression Model" with 0.264 for the "Urban planning and morphology" index, 0.164 for the "Housing Quality Index" and with a very low difference, 0.162 for the "Accessibility Index", the same Results Confirms ranking in terms of the weight of the indicators. These results underscore the central role of 'urban planning' in promoting resilience of cities in the event of crises.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban resilience
  • crisis management
  • urban planning
  • morphology
  • Isfahan

مراجع

  1. امانپور، سعید؛ صفایی­پور، مسعود ؛ ملکی، سعید؛ علیزاده، هادی (1398) تبیین چالش­های ساختاری در طرح ریزی راهبردی توسعۀ شهری کلانشهر اصفهان، آمایش سرزمین، دوره 11، شماره 1، صص.56-29.
  2. اداره آمار و اطلاعات شهرداری اصفهان (1396) گزارش اصفهان از نگاه سطح برخورداری محلات. چاپ اول، اصفهان، انتشارات سازمان فرذهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
  3. پوراحمد، احمد؛ حاتمی­نژاد، حسین؛ زیاری، کرامت الله؛ فرجی سبکبار، حسینعلی؛ وفایی، ابوذر (1393) بررسی و ارزیابی کاربری اراضی شهری از منظر عدالت اجتماعی مورد مطالعه کاشان، آمایش سرزمین، دورۀ 6، شماره 2، صص.208-179.
  4. تقوایی، مسعود و رحمانی، ندا (1396) تحلیلی بر وضعیت ساختمان­های اداری شهر اصفهان به منظور برنامه­ریزی و مدیریت بحران شهری، پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال 8، شماره 3، صص.120-101.
  5. تقوایی، مسعود و جوزی خمسه­لویی، علی (1397) مدیریت بحران شهری و تخلیه اضطراری جمعیت در مدارس ناحیه دو آموزشی کلانشهر اصفهان، مطالعات مدیریت شهری، دوره 10، شماره 34، صص.44-27
  6. تقیلو، علی­اکبر؛ مفرح بناب، مجتبی؛ مجنونی توتاخانه، علی؛ آفتاب احمد (1398) تحلیل وضعیت تاب­آوری شاخص­های کالبدی مساکن شهر تبریز در برابر حوادث غیر مترقبه، آمایش جغرافیایی فضا، سال 9، شماره 33، صص.48-31.
  7. تقوایی، مسعود؛ وارثی، حمیدرضا؛ نریمانی، مسعود (1394) استراتژی توسعۀ فیزیکی و شکل پایدار شهر اصفهان با رویکرد رشد هوشمند و شهر فشرده، مدیریت شهری، دوره 14، شماره 41، صص.358-339.
  8. حافظ­نیا، محمدرضا. 1386. مقدمه­ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات سمت.
  9. خیام­باشی، احسان و تقوایی مسعود (1397) تحلیلی بر ابعاد و شاخص­های شهر تاب­آور به منظور بومی­سازی مدل­های جهانی (مطالعۀموردی کلانشهر اصفهان)، پنجمین کنفرانس جامع مدیریت بحران و HSE، تهران.
  10. خنیفر، حسین (1389) درآمدی بر مفهوم آمایش سرزمین و کاربردهای آن درایران) آمایش سرزمین، سال 2، شماره 2، صص.25-5.
  11. رضایی، محمدرضا (1389) ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺗﺎب­آوری اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺷﻬﺮی ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺎﻫﺶ اﺛﺮات ﺳﻮاﻧﺢ ﻃﺒﻴﻌﻲ (مطالعۀ موردی: کلانشهر تهران). دانشنامۀ دکتری. استادان راهنما: دکتر مجتبی رفیعیان و دکتر علی عسگری. دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری.
  12. رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزکار، اکبر؛ شایان، سیاوش (1390) تبیین مفهومی تاب آوری و شاخص­سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور (CBDM)، برنامه­ریزی و آمایش فضا، دورۀ 15، شماره 4، صص.41-19.
  13. روحی دهکردی، زهرا (1395) تحلیل تاب­آوری شهری و ارائه راهکارهایی جهت ارتقاء آن (مطالعۀ موردی: شهر جدید پردیس). پایان­نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، استاد راهنما دکتر اسفندیار زبردست، دانشکدۀ شهرسازی، گروه برنانه­ریزی شهری، دانشگاه تهران.
  14. شهرداری اصفهان (1396) آمارنامه مدیریتی شهر اصفهان. اصفهان، چاپ اول، اصفهان: انتشارات سازمان فرهنگی- تفریحی شهرداری اصفهان.
  15. شریفیان­پور، نسیم و فریادی، شهرزاد (1391) تحلیل مزایا و معایب سیستم حمل و نقل در شهر اصفهان، دوازدهمین کنفرانس مهندسی حمل و نقل و ترافیک ایران، تهران.
  16. شمس، مجید؛ صفاری­راد، علی؛ قاسمی، احمد (1394) تأثیرات جهانی شدن بر ساختار کالبدی شهرهای اسلامی، برنامه­ریزی منطقه­ای، دوره 5، شماره 17، صص.133-119.
  17. فرزاد بهتاش، محمدرضا (1393) تبیین ابعاد اجتماعی تاب­آوری شهری ( مطالعۀ موردی: شهر تبریز)، دانشنامه دکتری، استاد راهنما: محمد تقی پیربابایی، دانشکده معماری و شهرسازی، گروه شهرسازی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
  18. عبدالهی، مجید (1394) مدیریت بحران در نواحی شهری. چاپ اول، تهران: انتشارات سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور.
  19. گیوه­چی، سعید (1389) برنامه­ریزی شهری به منظور پیشگیری و کاهش اثر سوانح. چاپ اول، تهران: مؤسسه آموزش عالی علمی – کاربردی هلال ایران.
  20. صالحی، اسماعیل؛ آقابابایی، محمدتقی؛ سرمدی، هاجر؛ فرزاد بهتاش، محمدرضا (1390) بررسی میزان تاب­آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت، محیط شناسی، دوره 37، شماره 59، صص.112-99.
  21. معروفی، ایوب؛ سجادی، ژیلا؛ رضویان، محمد تقی (1398) سنجش نابرابری فضایی شاخص­های سلامت محیط زیست شهری نمونۀ موردی: نواحی کلان شهر تهران. آمایش جغرافیایی فضا، سال 9، شماره 34، صص.116-99.
  22. معاونت برنامه­ ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات شهرداری اصفهان (1394) اطلس کلانشهر اصفهان، چاپ اول، اصفهان: انتشارات سازمان فرهنگی- تفریحی شهرداری اصفهان.
  23. مدنی­پور، علی (1387) طراحی فضای شهری، نگرشی بر فرآیند اجتماعی و مکانی، ترجمه فرهاد مرتضایی، تهران: شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری.
  24. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (1394) آئین ­نامه ساماندهی پوشش فراگیر خدمات فوریت­های پزشکی پیش بیمارستانی کشور،تهران.
  25. نظام­فر، حسین و پاشازاده، اصغر ( 1397) ارزیابی تاب آوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی مطالعۀ موردی شهر اردبیل، آمایش جغرافیایی فضا، سال 8، شماره 27، صص.116-101.
  26. Berke, P., & Smith, G. (2009). Hazard mitigation, planning, and disaster resiliency: Challenges and strategic choices for the 21st century. Building safer communities. Risk governance, spatial planning and responses to natural hazards, 58 1- 18.
  27. Cutter, S. L., Burton, C. G., & Emrich, C. T. (2010). Disaster resilience indicators for benchmarking baseline conditions. Journal of homeland security and emergency management, 7, No.1, pp.1-24
  28. Davis, I., & Izadkhah, Y. O. (2006). Building resilient urban communities. Open House International.
  29. Klein, R. J., Nicholls, R. J., & Thomalla, F. (2003). Resilience to natural hazards: How useful is this concept? Global environmental change part B: environmental hazards, 5, No.1, pp.35-45.
  30. Khayambashi, E., & Zarabi, A. (2018). Future Studies and Strategic Planning to Achieve Resilient Cities. Socio-Spatial Studies, 2, No.4, pp.38-53.
  31. Sharifi, A. (2019). Resilient urban forms: A macro-scale analysis. Cities, 85, pp.1-14.
  32. Turner Ii, B. L. (2010). Vulnerability and resilience: Coalescing or paralleling approaches for sustainability science?. Global Environmental Change, 20, No.4, pp.570-576.
  33. Pelling, M., & Wisner, B. (2012). Disaster risk reduction: Cases from urban Africa. Routledge.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار