تحلیل فضایی عناصر مکانیابی در اراضی پیراشهری مشهد (نمونه موردی توس، مهرگان و شهرک باهنر)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، گلبهار، ایران

2 گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

چکیده

در دهه های اخیر کلانشهر مشهد از گسترش و رشد افقی عظیمی برخوردار بوده و ضمیمه شدن روستاهای پیرامون آن به شهر امری معمول بوده است. در همین راستا، مناطق به تازگی شهرنشین شدۀ واقع در حاشیه های شهر که محل اتصال حومه به شهر تلقی می شوند و پیراشهر نامیده شده در قالب توسعه منفصل صرفا سه ناحیه شهری شامل توس، شهرک شهید باهنر و مهرگان شکل گرفته اند. لذا پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر روش‌های اسنادی و پیمایشی به دنبال تاثیر مکانیابی اراضی نواحی پیراشهری منفصل در شهر مشهد بر کنترل یا تسریع در روند بافت ناکارآمد و همچنین تعیین ناحیه پیراشهری منفصل در شهر مشهد با موفقیت بیشتر در زمینه تحقق عناصر مکانیابی اراضی (شامل عناصر جمعیتی، اجتماعی و فرهنگی-عناصر اقتصادی-عناصر اداری، دفاعی و امنیتی-عناصر جغرافیایی، طبیعی و زیست محیطی-عناصر فضایی- کالبدی) می باشد. نتایج حاصل با استفاده از آزمون تی زوجی و تحلیل واریانس یکطرفه نشان داد نواحی پیراشهری منفصل شهری در ابعاد اقتصادی، کیفیت زندگی، خدمات رفاهی بعد از الحاق از وضعیت بهتری برخوردار شده‌اند، اما در زمینه زیست محیطی و اجتماعی تغییرات منفی رخ داده است، ناحیه توس در شاخص کیفیت زندگی و شهرک باهنر در شاخص اجتماعی از وضعیت بهتری برخوردار بوده اند. همچنین نتایج حاصل از تاپسیس فازی نشان داد در نواحی پیراشهری منفصل، ناحیه منفصل توس در کنترل رشد بافت ناکارآمد و تحقق عناصر مکانیابی اراضی از عملکرد مطلوبتری نسبت به شهرک شهید باهنر و شهرک منفصل مهرگان برخوردار بوده است و می بایست به منظور جلوگیری از رشد و گسترش بافت های ناکارآمد در شهرک شهید باهنر و شهرک مهرگان، در حوزه برنامه ریزی تمهیدات لازم را بویژه در حوزه های زیست محیطی و اجتماعی مدنظر قرارداد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Spatial Analysis Of Positioning Elements In Peri-urban Areas Of Mashhad (Case Example Of Tus, Mehrgan and Bahonar town)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Akhavan Abdollahian 1
  • Seyed Moslem Seyedalhoseni 2
  • Toktam Hanaee 2
  • Fatemeh Mohammadniay Gharaaee 2
1 PhD Student, Urban Planning, Department of Urban Planning, Mashhad, Branch, Islamic Azad University
2 PhD, Urban Planning, Associate Professor and Faculty Member, Urban Planning Department
چکیده [English]

In recent decades, the metropolis of Mashhad has experienced a huge horizontal expansion and growth, and the annexation of the surrounding villages to the city has been common. In this regard, the newly urbanized areas are located on the outskirts of the city,which are considered the junction of the suburbs with the city and called Pirashahr in the form of separate development in only three urban areas, including Toos,Shahid Bahonar and Mehregan. The result of the present study is descriptive-analytical and based on documentary and survey methods following the effect of land location in isolated suburban areas in Mashhad on controlling or accelerating the process of dysfunctional tissue and also determining isolated suburban area in Mashhad with more success in the field. Elements of land location elements(including demographic,social and cultural elements-economic elements-administrative,defense and securityelements-geographical, natural and environmental elements-spatial-physical elements).The results of the research hypothesis using paired t-test and one-way analysis of variance showed Separate urban sub-districts have improved their economic, quality of life and welfare services after accession.In the field of environment no different is observed compared to the past and in the social field, negative changes have occurred. In the QoL index, Toos area and in the social index,Bahonar town have had a better situation. Also, the results of fuzzy TOPSIS showed that in isolated metropolitan areas, the isolated area of Toos in controlling the growth of dysfunctional tissue and the realization of land location elements had a better performance than Shahid Bahonar town and Mehregan town in order to prevent growth and Expansion of dysfunctional tissues in Shahid Bahonar and Mehregan towns,in the field of planning,considered the necessary measures,especially in the environmental and social fields.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Localization
  • Inefficient Context
  • Separated Areas
  • Suburban
  • Mashhad
  • احمدی، محمد. (1390). دفاع شهری و ضرورت‌های آن. همایش ملی دفاع، اهواز.
  • استعلاجی، علیرضا و حسین زاده، نعمت. (1392). چالش‌های پدیده جهانی‌شدن در کشورهای درحال‌توسعه با تأکید بر ایران. فصلنامه جغرافیای سرزمین، 10، 31-52.
  • اسماعیل‌پور، نجمه. (1389). بررسی وضعیت مسکن در سکونتگاه‌های غیررسمی و ارائه راهبردهای ساماندهی آن‌ها، نمونه موردی محله حسن‌آباد یزد. مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 1، 112-95.
  • باقرصاد رنانی، منصور؛ وارثی، حمیدرضا و تقوایی، مسعود. (1399). ارزیابی شاخص‌های مکان‌یابی ساختمان‌های تجاری بزرگ با رویکرد تهدیدات و مخاطرات شهری. مجله آمایش جغرافیای فضا، 10، 140-127.
  • حاتمی نژاد، حسین؛ پوراحمد، احمد و عیوضلو، داوود. (1393). واکاوی ظرفیت سرمایه اجتماعی محلات شهری در سامان‌دهی بافت‌های فرسوده، مطالعه موردی منطقه 9 شهرداری تهران. مجله آمایش جغرافیای فضا، 4، 92-65.
  • حاتمی نژاد، حسین؛ منوچهری میاندوآب، ایوب و بهارلو، ایمان. (1391). شهر و عدالت اجتماعی: تحلیلی بر نابرابری‌های محلّه‌ای (مطالعه موردی: محلّه‌های قدیمی شهر میاندوآب). مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 44، 63-41.
  • رحیمی، منیره و حسن‌پور، خدیجه. (1390). مکان‌یابی روستای جدید در شهرستان بستک با ملاحظات پدافند غیرعامل در محیط GIS با استفاده از مدل AHP. پژوهشنامه فرهنگی هرمزگان، 1، 12-26.
  • سجادی، ژیلا؛ واحدی یگانه، فرید و محمدی، اکبر. (1397). سنجش ارتباط کیفیت کالبدی مسکن با امنیت تصرف در سکونتگاه‌های خودانگیخته شهری ناحیه منفصل شهری نایسر سنندج. مجله جغرافیا و مطالعات محیطی، 7، 94-75.
  • شریفی، امیر؛ کوزه‌گر کالجی، لطفعلی، فنی، زهره و ایراندوست، کیومرث. (1399). حق به شهر در سکونتگاه‌های خودانگیخته ناحیه منفصل شهری نایسر سنندج. مجله شهر پایدار، 3، 55-69.
  • شهرداری منطقه 12 مشهد. (1392). طرح تفصیلی شهر جدید توس محلات 5، 4 و 7. مجموعه گزارش‌های کمیته فنی شهرسازی شهرداری.
  • عزیزیان، محمدصادق؛ مرادی سلیمی، ساحل؛ رحمنی، ندا و چتانی، تارا. (1394). اسکان غیررسمی چالشی برای رسیدن به توسعه پایدار شهری و ارائه راهکارهایی جهت ساماندهی آن. دومین کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار.
  • علی تاجر، سعید؛ سجاد زاده، حسن؛ سعادتی وقار، پوریا و شهبازی، مهرداد. (1395). نقش عوامل کالبدی در اجتماع‌پذیری سکونتگاه‌های غیررسمی. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 7، 82-61.
  • قانون تعاریف محدوده و حریم شهر، روستا و شهرک و نحوه تعیین آن‌ها. (1384).
  • کاظمیان شیروان، غلامرضا؛ ضیایی، محمود؛ امیری، مقصود و مرادی، حسین. (1396). بررسی استقرار خرده نظام مدیریت مناطق پیرا شهری (مطالعه موردی: منطقه 22 کلان‌شهر تهران). مجله اقتصاد و مدیریت شهری، 5، 56-41.
  • کلانتری، محسن؛ مشکینی، ابوالفضل؛ پیری، عیسی و زیریم کاویانی، عظیم. (1398). تحلیل ساختاری موانع توانمندسازی اجتماع‌محور در مناطق اسکان غیررسمی - مطالعه موردی: محله بان برز شهر ایلام. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 10، 32-21.
  • کمانرودی کجوری، موسی؛ پریزادی، طاهر و کرمی، مهدی. (1398). فرآیند شکل‌گیری اجتماعات غیررسمی در محدوده پیرا شهری مشکین‌شهر. مجله توسعه فضاهای پیرا شهری، 1، 14-1.
  • کیایی، مریم و درویشی، یوسف. (1398). تحلیل پایداری اقتصادی اجتماعی نواحی روستایی پیرا شهری، نمونه موردی: شهرستان گمیشان. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 8، 227-250.
  • لطفی، احمد؛ حنفی، علی و عباس زاده، ناصر. (1395). مکان‌یابی بهینه برای اردوگاه‌های دانشگاه افسری امام علی (ع) با استفاده از روش تلفیقی GIS و مدل برنامه‌ریزی خطی. نشریه مدیریت نظامی، 16، 46-23.
  • محمودزاده، حسن و ساحلی، سارا. (1399). دستیابی به شاخص‌های مطلوب سکونت شهری در بافت‌های فرسوده تاریخی ایران نمونه موردی: بافت فرسوده تاریخی شهر اردبیل. نشریه مطالعات طراحی شهری و پژوهش‌های شهری، 4، 183-173.
  • مجیدی، زهرا. (1392). شهرهای مدرن و دفاع شهری. تهران: ماه نو.
  • مسلمی، آرمان؛ توکلی نیا، جمیله؛ فنی، زهره و رضویان، محمدتقی. (1401). پایداری اقتصادی در مناطق پیرا شهری اسلامشهر. مجله توسعه فضاهای پیرا شهری، 1، 106-87.
  • معاونت شهرسازی شهرداری مشهد. (1393). مجموعه قوانین و مقررات مربوط به سکونتگاه‌های غیررسمی و بافت‌های فرسوده.
  • ملک افضلی، علی‌اصغر؛ کلانتری، میترا و بهارستانی، شیوا. (1397). بررسی شاخصه‌های توسعه پایدار در محله‌های حاشیه‌نشین مطالعه موردی محله قلعه کامکار قم. فصلنامه شهر پایدار، 1، 94-81.
  • منافی آذر، رضا و ولایی، محمد. (1397). تحلیل تطبیقی نابرابری‌های فضای شهری و فضای پیرا شهری، نمونه موردی: شهر میاندوآب. توسعه فضاهای پیرا شهری،1، 111-128.
  • مؤمنی، مریم و شریفی سلیم، علی. (1390). مدل‌ها و نرم‌افزارهای MADM. جلد 1، نوبت چاپ دوم، تهران: مؤمنی.
  • مهندسین مشاور اساس شهر شرق. (1390). الگوی توسعه طرح تفصیلی شهرک شهید باهنر. کارفرما معاونت شهرسازی و معماری شهرداری مشهد.
  • مهندسین مشاور فرنهاد. (1395). طرح جامع شهر مشهد. کارفرما اداره کل مسکن و شهرسازی استان خراسان رضوی.
  • یوسفی، علی و سادات نبوی، الهام. (1392) بافت فرسوده شهری و ابعاد اجتماعی آن. اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار، تهران.

 

 

References

  • Ahmadi, M. (2010). La defensa urbana y sus necesidades. Conferencia de Defensa Nacional, Ahvaz. [In Persian]
  • Ali Tajer, S., Sayjadzadeh, H., Saadati Waqar, P., & Shahbazi, M. (2015). El papel de los factores físicos en la sociabilidad de los asentamientos informales. Revista trimestral de planificación e investigación urbana, 7, 61-82. [In Persian]
  • Astelaghi, A., & Hosseinzadeh, N. (2012). Desafíos del fenómeno de la globalización en los países en desarrollo con énfasis en Irán. Land Geography Quarterly, 10, 31-52. [In Persian]
  • Azizian, M. S., Moradi Salimi, S., Rahmani, N., & Chetani, T. (2014). El asentamiento informal es un desafío para lograr un desarrollo urbano sostenible y brindar soluciones para organizarlo. El segundo congreso nacional de arquitectura y paisaje urbano sostenible. [In Persian]
  • Baghersad Renani, M., Warsi, H., & Tagvai, M. (2019). Evaluación de indicadores de ubicación de grandes edificios comerciales con el enfoque de amenazas y riesgos urbanos. Revista de Geografía Espacial, 10, 127-140. [In Persian]
  • Base Shahr Sharq Ingenieros Consultores. (2010). Patrón de desarrollo del plan detallado de la ciudad de Shahid Bahonar. El empleador es el Vicecanciller de Desarrollo Urbano y Arquitectura del Municipio de Mashhad. [In Persian]
  • comisaría, M., Meshkini, A., Piri, I., & Zirim Kaviani, A. (2018). Análisis estructural de los obstáculos para el empoderamiento orientado a la comunidad en áreas de asentamientos informales - estudio de caso: barrio Ban Borez de la ciudad de Ilam. Investigación y Planificación Urbana Trimestral, 10, 21-32. [In Persian]
  • Diputado de Desarrollo Urbano del Municipio de Mashhad. (2013). El conjunto de normas y reglamentos relacionados con los asentamientos informales y las estructuras en ruinas. [In Persian]
  • Distrito 12 Municipio de Mashhad. (2012). El plano detallado de la nueva ciudad de Tus Mahallat 5, 4 & 7. Recopilación de informes del comité técnico del municipio. [In Persian]
  • Hataminejad, H., Manochehri Miandoab, A., & Bharlu, I. (2011). Ciudad y justicia social: un análisis de las desigualdades barriales (estudio de caso: barrios antiguos de Miandoab). Revista de Investigación en Geografía Humana, 44, 41-63. [In Persian]
  • Hataminejad, H., Pourahmad, A., & Aiyuzlu, D. (2013). Analizando la capacidad del capital social de los barrios urbanos en la organización de tejidos en ruinas, un estudio de caso del Distrito 9 del Municipio de Teherán. Revista de Investigación de Geografía Espacial, 4, 65-92. [In Persian]
  • Ingenieros consultores de Farnhad. (2015). Plan integral de la ciudad de Mashhad. El empleador es el Departamento General de Vivienda y Desarrollo Urbano de la provincia de Khorasan Razavi. [In Persian]
  • Ismailpour, N. (2009). Investigando la situación de la vivienda en asentamientos informales y presentando estrategias para organizarlos, un estudio de caso del barrio Hasanabad de Yazd. Journal of Urban and Regional Studies and Research, 1, 112-95. [In Persian]
  • Kamnrodi Kejori, M., Prizadi, T., & Karmi, M. (2018). El proceso de formación de comunidades informales en el área periurbana de Meshkinshahr. Revista de Desarrollo de Espacios Periurbanos, 1, 1-14. [In Persian]
  • Kazemian Shirvan, G., Ziaei, M., Amiri, M., & Moradi, H. (2016). Investigar el establecimiento de un subsistema de gestión de áreas periurbanas (estudio de caso: Distrito 22 de la metrópoli de Teherán). Revista de Economía y Gestión Urbana, 5, 56-41. [In Persian]
  • Kiaei, M., & Darvishi, Y. (2018). Análisis de sostenibilidad socioeconómica de áreas rurales periurbanas, ejemplo de caso: ciudad de Gamishan. Economía Espacial y Desarrollo Rural, 8, 227-250. [In Persian]
  • La ley sobre definiciones de límites y límites de ciudades, pueblos y localidades y cómo determinarlos. (2005). [In Persian]
  • Lotfi, A., Hanafi, A., & Abbaszadeh, N. (2015). Ubicación óptima para los campamentos de la Universidad Imam Ali (AS) usando el método combinado de GIS y modelo de programación lineal. Revista de Gestión Militar, 16, 23-46. [In Persian]
  • Mahmoudzadeh, H., & Sahihi, S. (2019). Lograr indicadores deseables de asentamiento urbano en contextos históricos desgastados de Irán, un ejemplo de caso: los contextos históricos desgastados de la ciudad de Ardabil. Revista de Estudios de Diseño Urbano e Investigación Urbana, 4, 173-183. [In Persian]
  • Majidi, Z. (2012). Ciudades modernas y defensa urbana. Teherán: Luna Nueva. [In Persian]
  • Malik Afzali, A. A., Kalantari, M., & Bharestani, Sh. (2017). Investigando indicadores de desarrollo sostenible en barrios marginales, un estudio de caso del barrio Qaleh Kamkar de Qom. Journal of Sustainable City, 1, 94-81. [In Persian]
  • Manafi Azar, R., & Valai, M. (2017). Análisis comparativo de las desigualdades del espacio urbano y del espacio periurbano, ejemplo de caso: ciudad de Miandoab. Desarrollo de espacios periurbanos, 1, 111-128. [In Persian]
  • Momeni, M., & Sharifi Salim, A. (2010). Modelos y software MADM. Volumen 1, segunda edición, Teherán: Momeni. [In Persian]
  • Muslimi, A., Tavakolinia, J., Fani, Z., & Razovian, M. T. (1401). Estabilidad económica en áreas periurbanas de Islamshahr. Revista de Desarrollo de Espacios Periurbanos, 1, 106-87. [In Persian]
  • Rahimi, Munira y Hasanpour, Khadija. (2010). Localización de una nueva aldea en la ciudad de Bestak con consideraciones de defensa pasiva en un entorno GIS utilizando el modelo AHP. Revista de investigación cultural de Hormozgan, 1, 12-26. [In Persian]
  • Sayjadi, J., Vahedi Yaganeh, F., & Mohammadi, A. (2017). Evaluar la relación entre la calidad física de la vivienda y la seguridad de ocupación en asentamientos urbanos espontáneos en el área urbana separada de Nayser, Sanandaj. Revista de Geografía y Estudios Ambientales, 7, 94-75. [In Persian]
  • Sharifi, A., Kozegar Koleji, L., Fani, Z., & Irandoost, K. (2019). El derecho a la ciudad en los asentamientos espontáneos del casco urbano segregado de Naysar Sanandaj. Revista Ciudad Sostenible, 3, 55-69. [In Persian]
  • Yousefi, Ali y Sadat Nabavi, Elham. (2012) El tejido urbano desgastado y sus dimensiones sociales. La primera conferencia nacional sobre geografía, planificación urbana y desarrollo sostenible, Teherán. [In Persian]