تحلیلی بر مکان‌یابی جهات بهینه‌ی گسترش فیزیکی شهر شیراز با استفاده از روش ویکور

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیای طبیعی

2 دانش اموخته کارشناسی ارشد دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

امروزه گسترش فیزیکی روز‌افزون و بدون برنامه‌ریزی شهر‌ها، رشد بی‌رویه‌ی جمعیت، توسعه‌ی اقتصادی و نیز مهاجرت روستا‌نشینان به شهر‌ها، باعث کاهش کیفیت زندگی جوامع شهری و غیر‌شهری شده است. شهر شیراز به‌عنوان مرکز استان فارس یکی از کلان‌شهر‌های کشور به‌شمار می‌آید که در موقعیتی با محدودیت‌های طبیعی ارتفاعات قرار گرفته است و توسعه‌ی شهری شکلی خطی به‌خود گرفته به‌گونه‌ای که شهر به سمت شمال غربی روندی رو به رشد دارد. در پژوهش حاضر که با رویکرد «توصیفی- تحلیلی» به انجام رسیده است، مکان‌یابی جهات مطلوب گسترش فیزیکی شهر شیراز با استفاده از فنون MADM به-عنوان هدف اصلی پژوهش مد‌نظر قرار گرفته است. در راستای برآورد هدف بعد از شناسایی عوامل تاثیر-گذار در امر مکان‌یابی، اقدام به تهیه‌ی نقشه‌های معیار شده و پس از آن ارزش‌گذاری و استاندارد‌سازی در محیط Idrisi با استفاده از مجموعه‌های فازی انجام شد. جهت وزن‌دهی عوامل از روش CRITIC استفاده گردید. با توجه به نقشه‌ی خروجی حاصل از مدل VIKOR ، توسعه‌ی شهر به سمت جنوب شرقی مطلوب-تر از سایر جهات است و مناطق جنوب و تا حدودی جنوب غربی در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرند که در راستای مکان‌یابی بهینه جهات توسعه‌ی فیزیکی شهر شیراز شاخص عوامل طبیعی (مخصوصا شاخص لیتولوژی و جنس خاک) دارای ارزش و اولویت بیشتری بوده و بایستی در بحث مکان‌یابی برای جهات گسترش فیزیکی شهر شیراز بیشتر مورد توجه قرار گیرد. در پایان، می‌توان گفت که نتایج حاصل از پژوهش حاضر که به‌صورت نتایج حاصل از تحلیل چند‌معیاری، با استفاده محوری از روش (VIKOR) منعکس شده است، نشان‌گر توان‌مندی‌های این فنون در نقش‌آفرینی به عنوان سیستم پشتیبان تصمیم-گیری (DSS)، برای انتخاب گزینه‌های مناسب جهت مکان‌یابی بهینه جهات توسعه‌ی فیزیکی شهر شیراز است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Locating Optimal Direction For Physical Extension Of Shiraz City By Using VIKOR Method

نویسنده [English]

  • zahra amini 2
1
2
چکیده [English]

Nowdays, the physical and no cities planning increasing extension, uncontrolled population growth, economic development and the migration ofrural to urban area, have been causing the depletion in the quality of life in urban and non-urban areas. Shiraz as the capital of Fars province considered as one of the metropolises of the country that is the situation with the heights natural limitations and urban development has taken a linear form so that the city is a growing trend toward the northwest. According to these issues, this study is based on "descriptive-analysis" approach. Therefore, the main aim of this research is related to suggest optimal and desirable aspects for physical extension of city. In order to estimate the purpose after identification effective factors in the location, the criteria maps were produced, then valuation and standardization was performed in idrisi using FUZZY sets. Critic method was used for the weighting of factors. On the basis of the output map from the VIKOR model more favorable to the southeast of the city from all directions And the next priorities are somewhat south and southwest of all due topositioning of the optimal direction of the physical extension in Shiraz, the index of the natural parameter owns the value and priority (especially of lithology and soil type), and has to be considered much more in the discussion of positioning of the optimal direction of the physical extension in Shiraz. In the end, can say the results of the present study are the multi-criteria analysis which reflected using of the core of method (VIKOR), and demonstrate the capability of this technique in the role as a decision-making support system (DSS), to select the appropriate options for the study of site selection of health centers in the Shiraz city.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: positioning
  • physical Extension
  • to develop
  • VIKOR method
  • Shiraz city
ابراهیم­زاده، عیسی،قاسم رفیعی.1388. مکان­یابی بهینه­ جهات گسترش شهری با بهره­گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مورد­شناسی: شهر مرودشت. جغرافیا و توسعه، شماره 15، صفحات 70-45.
2- اسفندیاری، فریبا.عطا غفاری گیلانده. 1393. کاربرد مدل TOPSISدر فرآیند تحلیل توان­های محیطی برای توسعه­ی شهری مطالعه موردی: شهرستان­های اردبیل، نیر، نمین و سرعین. جغرافیا و توسعه، شماره 34، صفحات 32-15.
3- امانپور، سعید.هادی علیزاده وحسن قراری.1392. تحلیلی بر مکان­یابی جهات بهینه توسعه فیزیکی شهر اردبیل با استفاده از مدل AHP. فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، سال سوم، شماره 10، صفحات 96-83.
4- انصاری لاری، احمد.اسماعیل نجفی و سیده فاطمه نور­بخش.1389. قابلیت­ها و محدودیت­هایژئومورفولوژیکی توسعه­ی فیزیکی شهر ایلام. فصلنامه آمایش محیط، شماره 15، صفحات 16-1.
5- بازنگری طرح تفضیلی شهر شیراز. 1386. جلد دوم، معاونت شهرسازی و معماری، شهرداری شیراز.
6- بحرینی، سید­حسن. 1386. فرآیند طراحی شهری، جلد سوم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
7- بمانیان، محمد­رضا.هادی محمود­نژاد. 1387. نظریه­های توسعه کالبدی شهر. چاپ اول، انتشارات  سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور، تهران.
8- پاپلییزدی، محمد­حسین.حسین رجبی­سناجردی. 1386. نظریات شهر و پیرامون. چاپ سوم، انتشارات سمت، تهران.
9- ثابت سروستانی، مهدی.1388. بررسی روند رشد شهر شیراز و تاثیر آن بر فضای سبز طی سه دهه­ی گذشته. مجموعه مقالات همایش ژئوماتیک 88، سازمان نقشه­برداری کشور، تهران، صفحات 10-1.
10- ثروتی، محمد­رضا.سعید خضری وتوفیق رحمانی.(1388). بررسی تنگناه­های طبیعی توسعه فیزیکی شهر سنندج. پژوهش­های جغرافیای طبیعی، دوره 41، شماره 67، صفحات 29- 13.
11- جهانی،علی. 1376. قابلیت­هایاطلاعاتماهواره­ایوسیستماطلاعاتجغرافیاییدرمطالعاتارزیابیزمین؛مطالعهموردیحوضهآبریزطالقان. پایان­نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکترعباس علی­محمدسراب،دانشگاه تربیت مدرس،دانشکده جغرافیا، گروه سنجش ازدور وسیستم اطلاعات جغرافیایی.
12- حسینی، سید علی. 1389. اصول و مبانی برنامه­ریزی شهری و روستایی. چاپ اول،رشت، انتشارات دریای دانش.
13- حسینی، سید­علی.احمد پور­احمد ورضا ویسی. 1392. مکان­یابی جهات بهینه­ توسعه­ فیزیکی شهر رشت با استفاده از مدل AHP. چشم­انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، سال هشتم، شماره­23، صفحات 72-55.
14- داود­پور، زهره.داریوش اردلان. 1390. نظریه عمومی برای شهر­های قرن بیست و یکم و انطباق آن با شرایط ایران. هویت شهر، سال پنجم، شماره نهم، صفحات 92-83.
15- روستا، زهرا. مسعود منوری ومهدی درویشی وفاطمه فلاحتی ومریم مروتی. 1392. ارزیابی روند توسعه فیزیکی شهر شیراز و تاثیر شرایط فیزیوگرافیک بر روی روند تغییرات کاربری اراضی. جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، شماره 49، صفحات 200-183.
16- رفیعیان، مجتبی.حدیثه عسگری تفرشی واسفندیار صدیقی. 1389. کاربرد رویکرد توسعه حمل و نقل محور (TOD) در برنامه­ریزی کاربری زمین­های شهری نمونه مطالعه: ایستگاه مترو صادقیه. برنامه­ریزی و آمایش فضا، دوره 14، شماره 3 (پیاپی 67)، صفحات 312-295.
17- زارعی، رضا.علی­اصغر آل شیخ. 1391. مدل­سازی توسعه شهری با استفاده از اتوماسیون سلولی و الگوریتم ژنتیک (منطقه مورد مطالعه شهر شیراز). مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال سوم، شماره یازدهم، صفحات 16-1.
18- زیاری، کرامت­اله.حسین حاتمی­نژاد ووحید نیک­پی. 1391. بررسی تطبیقی رویکرد­های رشد شهر نمونه­های مورد بررسی؛ رشد هوشمند و رشد افقییا پراکنده (Urbansprawl). مدیریت شهری دانشگاه تهران، ماهنامه شهرداری­ها، شماره 107، صفحات 12-1.
19- شریفیان، احسان. 1389. توسعه میان­افزا، بهره­گیری از ظرفیت­های درونی شهر. ماهنامه منظر، شماره دهم، صفحات50-47.
20- شیعه، اسماعیل. 1385. مقدمه­ای بر مبانی برنامه­ریزی شهری در ایران.چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
21- شیعه، اسماعیل. 1390. صنعت و آوای شهر.چاپ اول، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
22- عطایی، محمد. 1389. تصمیم گیری چند معیاره.چاپ اول، انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود.
23- عابدینی، موسی. محمد­رضا اقبال و مجتبی عمرانی دورباش. 1391. انتخاب مکان بهینه برای توسعه فیزیکی آتی شهر نمین با استفاده از مدل همپوشانی وزنی در محیط GIS. چهارمین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری، مشهد مقدس، صفحات 14-2.
24- قرخلو، مهدی.محمود داودی وسید مجد­الدین زندوی وحسن­علی جرجانی. 1390. مکان­یابی مناطق بهینه­ی توسعه­ی فیزیکی شهر بابلسر بر مبنای شاخص­های طبیعی. جغرافیا و توسعه، شماره 23، صفحات 122-99.
25- مالچفسکی، یاچک؛پرهیزگار، اکبر و عطا غفاری، 1385. سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری، انتشارات سمت، چاپ اول.
26- مرادی مسیحی، واراز. 1383. دستیابی به شکل پایداری شهری: روش­ها و استراتژی­ها.چاپ اول،تهران، انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری وابسته به شهرداری تهران.
27- مرکز آمار ایران (1335، 1345، 1355، 1365، 1375، 1385، 1390): سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر شیراز، تهران.
28- مهدوی، مسعود و حسین کریم­زاده. 1385. پهنه­بندی بخش مرکزی شهرستان ورزقان برای مکان­یابی مراکز خدمات روستایی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی، شماره 55، صفحات 225- 203.
29- نظریان، اصغر. ببرازکریمی واحمد روشنی. 1388. ارزیابی توسعه فیزیکی شهر شیراز با تاکید بر عوامل طبیعی. فصلنامه جغرافیایی چشم­انداز زاگرس، سال اول، شماره 1، صفحات 18-6.
30- ولیخانی، نیلوفر.امیر­حسین چرخابی ومسعود خیرخواه ومحمد­جعفر سلطانی. 1390. کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و تصمیم­گیری­های چند­معیاره در پهنه­بندی درجه تناسب فیزیکی اراضی شهری شمال کرج. مجله کاربرد سنجش از دور و GISدر علوم و منابع طبیعی، شماره دوم، صفحات 13-1.
31. Bathrellos, George D., Papanastassiou, Kalliopi Gaki, Skilodimou, Hariklia D., Papanastassiou. Dimitrios, Chousianitis.andKonstantinos, G. 2011.Potential suitability for urban planning and industry development using natural hazard maps and geological–geomorphological parameters. Environ.Earth Sci., 66: 537-548.
32. Chen. Lisa Y., and Tien- Chin, Wang. 2009.Optimizing partners’choice in IS/IT outsourcing projects: The strategicdecisionoffuzzyVIKOR. International journal of, Productioneconomics, 120, 220- 245
33. Dong,Jiang, Zhuang. Dafang, Xu. Xinliang, and Ying, Lei, 2008.Integrated evaluation of urban development suitability based on remote sensing and GIS techniques—a case study in Jingjinji Area, China, Sensors, 8: 5975–5986.
34. Esbah. Hayriye,2007.Landuse trends duringrapid urbanization of the city of Aydin, Turkey. Environ manage, 39: 443-459.
35. Goodfellow, Tom, 2013.Planning and development regulation amid rapid urban growth: Explaining divergent trajectories in Africa, Geoforum, 48: 83-93.
36. Jaeger.Jochen A.G, Bertiller. Rene, Schwick. Christian, Kienast. Felix, 2010.suitability criteria for measures of urban sprawl/ Ecological indicators 10, 397-406
37. Johnson,Michael P. 2001.Environmental impacts of urban sprawl, a survey of the literature and town planning techno- institute of technology, Haifa.
38. Kaya,M.and Ehmeds,Curan,P.J. 2006.monitoring urban growthon the European side of the Istanbul metropolitan area, 18-25
39. Liu, Renzhi, Zhang. Ke, Zhang. Zhijiao, G.L. and Borthwick, Alistair, 2014.Land-use suitability analysis for urban development in Beijing, Journal of environmental management, 145, 170-179.
40. Merlin, Pierr. 2000.methodes quantitative and space urbanpublisher, university of Paris, 33, 235
41. Opricovic.Serafim, Tzeng.Gwo-Hshiung, 2006.ExtendedVIKOR method in comparison with outranking methods,European journal of operational research,514-529.
42. Tudes. Sule, Yigiter. Nazan Duygu, 2010.Preparation of land use planning model using GIS based on AHP: Case study Adana-Turkey, bull eng geol environ, 69: 235–245.
43. Wei. Yigang, Huang. Cui, T.I. Lam. Patrick,and Zhiyang, Yuan. 2015.Sustainable urban development: A review on urban carrying capacity assessment, habitat international, 46: 64-71.