تبیین رابطه جمعیت و توسعه پایدار روستایی (مطالعه موردی: شهرستان مشهد)

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

بی تردید مهمترین مساله جمعیتی نواحی روستایی کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، تخلیه جمعیتی سکونتگاههای روستایی است از این رو در جهت‌گیری های نوین در حوزه مفهومی توسعه، تحلیل جمعیت و تعاملات آن با پدیده های اقتصادی و اجتماعی و محیطی اهمیتی ویژه ای دارد. تحقیق حاضر به تبیین رابطه جمعیت و توسعه پایدار روستایی در شهرستان مشهد می پردازد. روش تحقیق توصیفی–تحلیلی و ابزار تحقیق 358 پرسشنامه خانوار در 36 روستای نمونه است. جمع آوری اطلاعات مبتنی بر روش اسنادی و پیمایشی بوده است، در مطالعه حاضر توسعه پایدار به عنوان متغیر مستقل در سه بعد اقتصادی، اجتماعی و محیطی با 62 شاخص و تعداد جمعیت به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شد و با استفاده از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه و تحلیل خوشه ای WARD و همبستگی پیرسون در نرم افزار SPSS به تحلیل داده های پژوهش پرداخته شد. بر‌اساس روش تحلیل خوشه‌ای 16.7 درصد روستاهای نمونۀ تحقیق پایدار، 52.8 درصد نیمه‌پایدار و 30.6 درصد ناپایدار بوده اند. نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس نشان می دهد که با افزایش پایداری توسعه، میانگین جمعیت در نواحی روستایی افزایش می‌یابد، به‌طوری‌ که میانگین جمعیت در روستاهای ناپایدار 407 نفر، در روستاهای نیمه‌پایدار 678 نفر و در روستاهای پایدار 4430 نفر است در واقع با تحقق‌بخشی توسعه پایدار در روستاهای مورد مطالعه، میانگین جمعیت افزایش می یابد. به نظر می رسد ناپایداری های موجود در ابعاد مختلف توسعه باعث گردیده توانمندی های این نواحی حتی در حفظ ظرفیت فعلی خود یعنی جمعیت مورد شک و تردید قرار گیرد. در این ارتباط برنامه ریزی جهت بهبود سطح توسعه در ابعاد مختلف در روستاهای کم توان جمعیتی ضروری است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Clarification of Relationship between population and Sustainable Rural Development(case study: Mashhad county)

نویسنده [English]

  • maryam ghasemi
چکیده [English]

Undoubtedly, the most important population problem in rural areas of developing countries, including Iran, is population evacuation of low power rural in Favor of powerful rural settlements, borders, and towns. Given the importance of this issue, this study examines the comparative sustainability levels between two groups of emigrant and emigrant villages of Mashhad. The research method is descriptive - analytical with causal - comparative approach and data collection has taken with documents and field methods and using 380 household questionnaires in 41 sample villages. Cronbach's alpha is (.55 to .67) that indicates the optimality of questionnaire. In this study the dependent variable is population balance and the three dimensions of sustainability include economic, social and environmental has considered as independent variables. Analysis has taken using inferential statistics (two samples T-test and man – Whitney) using Spss software. 20 years Mashhad cities population balance between 2006-1996 shows that 74 percent of rural settlements with a negative balance are immigrant, and only 26 percent of rural settlements have a positive balance and are emigrant. Comparison survey of the mean expresses higher level of sustainable in economic, social and environmental dimensions in immigrant villages respectively 14.5, 21.4, 11.1 compared to rural emigrant respectively, 13.3 , 20.9, 9.1, and in general the average degree of stability in immigrant villages with 23.6 is higher than emigrant village with 19.5. Since the homogeneous regions are similar limitations, it is necessary that make programs proportional to the existing potential and capacity of immigrant and emigrant rural settlements.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sustainable Rural Development
  • mashhad county
  • population
  • factor analyse

مراجع

  1. ابراهیم‌زاده، عیسی و موسوی، میرنجف و کاظمی زاد، شمس‌اله. 1391. تحلیل فضایی نابرابری‌های منطقه‌ای میان مناطق مرزی و مرکزی ایران، فصلنامه ژئوپلیتیک، دوره 8، شماره 1(پیاپی 25)، 235-214.
  2. اطاعت، جواد. 1390. «جمعیت و توسعه پایدار در ایران»، رفاه اجتماعی، پاییز 1390، دوره  11، شماره  42، از صفحه 7 تا 36.
  3. بانک جهانی. 1983. گزارش توسعه جهان در سال 1983، نیویورک.
  4. بدری، سیدعلی و افتخاری، عبدالرضا رکن‌الدین. 1382. ارزیابی پایداری: مفهوم و روش، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، دوره هجدهم. شماره پیاپی 69، 34-9.
  5. جمعه پور، محمود. 1384. «ارزیابی رابطه بین سطح توسعه‌یافتگی روستاهای استان تهران و مهاجرت به شهر تهران»، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
  6. جمعه پور، محمود. 1384. مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی، دیدگاهها و روش‌ها، انتشارات سمت، تهران.
  7. حافظ نیا، محمدرضا. 1385. مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات سمت، تهران.
  8. حسین زاده بحرینی، محمد. 1387. «پارادایم و دیدگاههای نظری برنامه‌ها و نوع نگرش آنها به توسعه»، مجموعه مقالات همایش پنجاه سال برنامه‌ریزی توسعه در ایران، جلد اول، سازمان برنامه و بودجه، تهران.
  9. زاهدی، شمس السادات و نجفی، غلامعلی. 1384. «بسط مفهومی توسعه پایدار»، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره 10، شماره 4، زمستان 1385.

10. زنجانی، حبیب اله. 1389. عوامل کلیدی در توسعه روستایی از دیدگاه جمعیت شناختی، روستا و توسعه:   زمستان 1389، دوره  13، شماره  4، از صفحه 1 تا صفحه 26.

  1. شایان، حمید. 1385. «نظام سطح‌بندی خدمات‌رسانی روستایی در شهرستان مشهد»، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 58، زمستان 1385.
  2. صالحی شانجانی، م. 1384. «رویکرد حفاظتی به منابع ژنتیکی جنگل‌های شمال کشور»، فصلنامه جنگل و مرتع، شماره 68-69.

13. طالشی مصطفی، امیرفخریان مصطفی. 1391. کاربرد الگوهای کمی تحلیل فضایی جمعیت در آمایش سکونتگاه های روستایی (مطالعه موردی: استان خراسان رضوی)، پژوهش‌های روستایی: زمستان 1391، دوره  3، شماره  4 (پیاپی 12)، از صفحه 105 تا صفحه 128.

14. عبدالهی، عبداله. 1387. «جهانی‌شدن، کلان‌شهرها و دگرگونی الگوهای توسعه شهری و روستایی (با تأملی بر گستره‌های فقر و نابرابری شهری در کلان‌شهر مشهد»، رساله دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد.

  1. فربد، ابراهیم؛ اولادی، بهنام و عباسی، نرگس. 1393. تحلیل داده‌های پرسشنامه‌ای به کمک نرم‌افزار SPSS 22، انتشارات عابد. چاپ ششم.

16. قاسمی، مریم. 1389. «پایدارسازی جمعیتی سکونتگاههای روستایی با تأکید بر رویکرد متنوع سازی فعالیت‌های اقتصادی»، رساله دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد.

  1. مرکز آمار ایران، سالنامه آماری استان خراسان رضوی، 1390 و 1386.
  2. مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال­های 1365 تا 1385، شهرستان مشهد.

19. مطیعی­لنگرودی حسن، رضوانی محمدرضا، نوربخش محمدرضا، اکبرپورسراسکانرود محمد. 1392. تبیین راهبرد مناسب بر ماندگاری جمعیت در سکونتگاههای روستایی (مطالعه موردی دهستان سلوک شهرستان هشترود)، مسکن و محیط روستا: تابستان 1392، دوره  32، شماره  142، از صفحه 83 تا صفحه 96.

  1. موسسه توسعه روستایی ایران. 1381. توسعه روستایی، مجموعه گزارش‌های همایش چالش‌ها و چشم اندازهای توسعه ایران، دفتر چهارم گزارش 24.

21. میرزایی محمد، وثوقی منصور، ابراهیم­پور محسن. 1384. تغییرات نظری و مفهومی در نظریات جمعیت‌شناسی ‌و توسعه روستایی، نامه علوم اجتماعی  بهار 1384، دوره  11، شماره 3 (پیاپی 25)، از صفحه 1 تا صفحه 34.

22. نوری­پور، مهدی و شاه­ولی، منصور. 1390. «ارزیابی معیارهای پایداری روستایی شهرستان دنا بر اساس فرآیند ارتباطات: کاربرد تحلیل سلسله مراتبی»، پژوهش‌های روستایی، سال دوم، شماره یکم، بهار1390.

23. Argent, Neil, Matthew Tonts, Roy Jones, and John Holmes. 2014. "The amenity principle, internal migration, and rural development in Australia." Annals of the Association of American Geographers 104(2): 305-318.

24. Brown, David, L., and John, M. Wardwell, eds. 2013. New directions in urban–rural migration: the population turnaround in rural America. Elsevier.

25. Holand Steven, M. 2006. Cluster Analysis, University of Georgia, Athens.

26. Soares, Joao Oliveira, Maria Manuela Lourenco Marques, and Carlos Manuel Ferreira Monteiro. 2003. "A multivariate methodology to uncover regional disparities: A contribution to improve European Union and governmental decisions." European Journal of Operational Research 145(1): 121-135.

27. Meyer, Eric, C. 2000. Social aspects of sustainability. Westfälische Wilhelms-Univ., Lehrstuhl für Volkswirtschaftstheorie.

28. Newely, P.D. and Treverrow, N.L. 2006. Sustainable Horticulture, Prime fact 144. New South Wales Deartment of Primary Industry, Available: http://dpi.new.gov.au./primefacts/.

29. Pearce, A.R. 2006. Sustainable Building Materials: a Primer, Sustainable Facilities and Infra Structure Program, Georgia Tech Research Institute, Available: maven.Gtri.gatech.edu/sfi/resources/pdf/TR/TR015.PDF.

30. Roling, Niels G., and Janice Jiggins. 1998. "The ecological knowledge system." Facilitating sustainable agriculture: participatory learning and adaptive management in times of environmental uncertainty. Cambridge University Press, Cambridge, UK: 283-311.

31. Segnestam, Lisa, F., Aguilera Klink, M. Winograd, A., Farrow, J., Eade, L.W. Canter, E., and  Rodenburg et al. 2003. Indicators of environment and sustainable development: theories and practical experience. No. P01 234. World Bank, Washington, DC (EUA).

32. Simon, Julian Lincoln. 2014. Population and development in poor countries: Selected essays. Princeton University Press.

33. Smutka, Lubos, Mansoor Maitah, and Natalia Ishchukova. 2015. "Russian rural population development in relation to agricultural sector transformation." International Business Management, (4): 492-497.

34. Stringer, R. 1998. Environmental Policy and Australia s Horticultural Sector, Policy Discussion Paper, Center for International Economic Studies, University of Adelaide, Australia.

35. ZHOU, Chu-hui, and Lin, L.I. 2015. "The Rural Population Urbanization and Rural Social Development." Journal of Anhui Agricultural Sciences, 7: 118

مجله آمایش جغرافیایی فضا

دوره 6، شماره 21
پاییز 1395
صفحه 27-44

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار