ارزیابی تعیین رویکرد سیاسی در نابرابری شهری- ناحیه ای ( مطالعه موردی: خراسان شمالی)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه بجنورد

چکیده

چکیده
در چند دهه اخیر دولت ها به منظور تسهیل در امر برنامه ریزی توسعه و امکان کنترل بیشتر بر فضای محلی- ناحیه ای، سعی بر کوچک سازی فضاها داشته اند و در راستای چنین هدفی تقسیمات سیاسی-اداری در فضای ناحیه ای و منطقه ای صورت گرفته است. قدرت داخلی دولت ها، مهمترین عامل در تصمیم گیری های سیاسی و امور سیاسی آنها به شمار می رود و در دراز مدت، باعث تغییراتی در سیستمهای شهری و نظام سلسله مراتب شهری می شود. همواره درایران بین مرکزیت اداری - سیاسی و تمرکز قدرت و سرمایه رابطة مستقیم وجود داشته است. زیرا دولت به عنوان عنصرشهری قدرتمند در رشد وتوسعه شهری یابه تعبیر بهتر توسعه شهرنشینی و شهرگرایی نقش اساسی داشته و دارد. هدف اصلی این مقاله، ارائة تحلیل رویکرد سیاسی دولت و برخی نتایج آن در شناخت عدم تعادل شهری- ناحیه ای استان خراسان شمالی بعد از گذشت ده سال از زمان تقسیم خراسان است. در این پژوهش سعی شده است به منظور شناخت نابرابری شهری- ناحیه ای از مدلهای کمی و نرم افزارهای آماری استفاده و معیارهای انتخابی (اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، بهداشتی، کالبدی) مورد آزمون قرار گیرد. روش پژوهش از نوع «توصیفی- تحلیلی» است. نتایج حاصله نشانگر آن است که براساس مدل ضریب تغییرات(cv) و تعیین z شهرستان های منطقه، شهرستان بجنورد در6 معیار از11 معیار انتخابی رتبه اول را داراست و مقدار z آن (57/8 )، فاصله آشکاری با شیروان به عنوان شهرستان دوم استان، (54/3–) داراست. از این رو نتیجه ارزیابی ناحیه ای، بیانگر ارتقایابی شهر بجنورد و تأثیر بیشتر تحولات سیاسی بر پدیدة نخست شهری بوده است. تحلیل حاضر با استفاده از مدل رتبه- اندازه به انجام رسیده و به وضوح گویای آن است که بجنورد با کارکرد سیاسی- اداری، مرکزیت خود را تحکیم نموده و تحولاتی ساختاری را در پی داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Urban political approach in the assessment of regional inequality,Case Study: North Khorasan

نویسنده [English]

  • Ali Asghar Pilehvar
Fculty member, Bojnord University, Bojnord, Iran
چکیده [English]

In the last few decades, to facilitate planning, development and to control local-regional spaces more, the governments sought to minimize the spaces. In order to realize this goal, they have performed political-official divisions in a local and regional background. The power of states is the most important factor in political decisions and political affairs and cause changes in urban systems and urban hierarchies in the long run. There has always been a direct relationship between the administrative-political centrality and the concentration of power and capital in Iran. The reason is that the government has had and has a powerful role in urban development and urbanization as a strong urban element in urban development. This paper has tested the selected indices (including social, economical, cultural, hygienic and physical) using analytic, descriptive method, quantitative models and statistical software. The result of this research indicates an inequality among cities especially the significant gap that exists between Bojnourd and other cities of the regions to be studied. Using change variance (CV) model and marking Z of the cities of the region, it is determined that the Bojnourd city itself places first according to 6 indices from among 11 selected indices and also there exists a clear gap between Bojnourd with amount of Z 8.57 and the second city of the region, that is Shirvan, with amount of Z-3.54. The result of regional evaluation suggests that promotion and political changes have had the most influence on the primary urban phenomenon. The research has been carried out using rank-size model and shows that Bojnourd with its official-political function has strengthened its centrality and its population density has put it at the beginning of urban hierarchy of the region and has led to structural changes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Approach
  • inequality
  • urban primary
  • North Khorasan
1-   آسایش، حسین. 1381. جغرافیای اقتصادی ایران 2 (صنعت، حمل و نقل و انرژی)، چاپ چهارم. تهران. انتشارات دانشگاه پیام نور.
2-   استانداری خراسان شمالی. 1386. گزارش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان خراسان شمالی، نشریه شماره 5. تابستان، بجنورد.
3-   اندرو، وینسنت. 1371.  نظریه‌های دولت، ترجمه حسین بشریه ، چاپ اول.تهران ، نشرنی.
4-  بدری، سید­علی، سعید­رضا اکبریان رونیزی، 1385. مطالعه تطبیقی کاربرد روش‌های سنجش توسعه یافتگی در مطالعات ناحیه‌ای، مجله جغرافیا و توسعه، دوره 4 شماره 7. مشهد.
5-   پاپلی‌یزدی ، محمد حسین و حسین رجبی سناجردی. 1382. نظریه‌های شهر و پیرامون، تهران. انتشارات سمت.
6-   پیله‌ور، علی‌اصغر. 1392.جمعیت و شهرنشینی در استان خراسان شمالی، مشهد. انتشارات سخن گستر.
7-  پیله‌ور، علی‌اصغر. 1387. ارتقایابی مرکزیت ناحیه ای و تحولات ساختاری –کارکردی شهر: مورد بجنورد، پایان‌نامه دکتری، استاد راهنما حسن افراخته و یدا...کریمی پور، دانشگاه خوارزمی. دانشکده ادبیات، گروه جغرافیا.
8-   پیله‌ور، علی‌اصغر. 1392. درامدی بر اقتصاد سیاسی شهرنشینی ایران، تهران. انتشارات دانش نگار.
9-   حافظ نیا، محمدرضا ،زهرا احمدی پور ومصطفی قادری حاجت .1389. سیاست و فضا ، چاپ اول، مشهد. انتشارات پاپلی.
10- حاتمی­نژاد، حسین و ناصح عبدی. 1386. اقتصاد سیاسی و فضای شهری، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 237 و 238، صص 205-196.
11- موسوی، میرنجف و حسن حکمت نیا . 1383. بررسی و تحلیل روند تغییرات سطوح توسعه و نابرابری‌های ناحیه­ای در استان یزد (1375-1355)مجله جغرافیا و توسعه، دوره 3، شماره 4، پاییز و زمستان. صص 112-101. زاهدان.
12- رضویان، محمدتقی. 1381. مدیریت عمران شهری، تهران. انتشارات پیوند نو.
13- شکویی، حسین. 1385. اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا، جلد اول، چاپ هشتم.تهران. نشر گیتاشناسی.
14-  شکویی، حسین. 1383. دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری، تهران .انتشارات سمت.
15- علی‌اکبری اسماعیل و محمد فرجی دارابخانی. 1385. شهرهای اداری – سیاسی و ناپایدار شهری، مورد سرآبله، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، دوره 3، شماره 6، بهار و تابستان، ص 161-156.
16- کاپوراسو، جیمز و دیوید، لوین. 1387. نظریه‌های اقتصاد سیاسی، ترجمه محمود عبدا... زاده، تهران، چاپ اول. انتشارات ثالث.
17- کلانتری، خلیل. 1382. پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اجتماعی – اقتصادی،تهران. انتشارات شریف.
18-  صباغ کرمانی، مجید.1380. تجزیه و تحلیل نابرابری‌های منطقه ای اشتغال استان‌های کشور، مجله مدرس، دوره پنجم، شماره 2، ص 3.
19- نظریان، اصغر. 1373. نظام سلسله مراتب شهرهای ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شمارة  32، سال نهم، بهار، ص70. مشهد.
20- مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان خراسان شمالی، سالهای 1385و 1390. تهران
21- محمدی، جمال. 1375. عوامل موثر بر گسترش کالبدی شهرها، اولین سمینار مشترک معماری و شهرسازی. ابنیه تاریخی، دانشگاه زنجان.
22- موسوی، میرنجف .1382. سنجش درجه توسعه یافتگی نواحی ایران، پایان­نامه کارشناسی‌ارشد، به راهنمایی دکتر کرامت ا... زیاری، دانشگاه یزد. دانشکده ادبیات، گروه جغرافیا.
23- هاروی، دیوید. 1376. عدالت اجتماعی و شهر، ترجمه فرخ حسامیان، و همکاران، انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول .تهران.
24- هنسن، نایلز، هیگنز، بنجامین و جی. ساوی، دانلد. 1376. سیاستگذاری منطقه­ای در جهانی در حال دگرگونی، ترجمه: گروه مترجمان، زیر نظر پرویز اجلالی، تهران، سازمان برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی – اجتماعی و انتشارات، چاپ اول. تهران.
25- هیل هورست، ژوزف. 1370. برنامه‌ریزی منطقه‌ای‌، ترجمه غلامرضا شیرازیان و دیگران، سازمان برنامه و بودجه، تهران.
26-  Alain, R.A. 1999. Urbanization and town in the third world, London, SOAS, P. 31.
27- Kolbe Laura, 2004. Helsinki: From Provincial to National Centre'' Twentieth Century Capital Cities '' Rutledge Press, London and New York, pp.73-86.
28- Hawkes, M. and kogan, M. 1992. Ecyciopedian of Government and Political, Routledge Press, Vol. 2.
29- Rosati.D .1999. Managing globalization with equity in united nation first global forum on human development. New York.p.30.
30- Pilehvar, A.A. 2007. ‘‘Partnership, A New Approach for the Urban Management of Iran, Case Study- Management of Mashhad Religious Metropolis'' .International Journal of Sustainable Development and Planning, 2 (4): 438.
Sonne, W. 2004. Berlin Capital under Changing Political Systems ''Planning Twentieth Century Capital Cities, Rutledge Press, London and New York, pp. 196-212