تحلیل عدم تعادل های فضایی استان خراسان رضوی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز

2 هیات علمی جهاددانشگاهی مشهد

3 عضو هیات علمی جهاددانشگاهی مشهد

چکیده

هدف مقاله حاضر، تبیین عدم تعادل های فضایی استان خراسان رضوی است. بر این اساس ابتدا مدل مفهومی پژوهش با استفاده از 47 شاخص، در هفت زمینه توسعه انسانی، کیفیت نیروی انسانی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، امکانات محیطی و خدماتی در سطح شهرستانهای استان خراسان رضوی ساخته شد و با استفاده از مدلهای تصمیم گیری چندمعیاره فضایی اقدام به سطح بندی شهرستانهای استان بر اساس شاخصهای مورد نظر گردید. ترکیب نتایج حاصله، شاخص ترکیبی توسعه فضایی را در استان مشخص کرد. سپس با بهره گیری از شاخص پیرسون و ارزیابی محاسباتی بر اساس ward در نرم افزار Minitab اقدام به خوشه بندی شهرستانهای استان گردید. نتایج این مطالعه عدم تعادل های موجود استان در حوزه های مختلف بر اساس شاخص ترکیبی هر حوزه، خوشه بندی مناطق همگن توسعه استان و عدم تعادل های فضایی در سطح استان را مشخص کرد. نتایج مطالعه نشان می دهد که در تشریح وضعیت توسعه شهرستانها به روش تحلیل عاملی بر اساس مولفه های اصلی اول و دوم، مشهد دارای قدرمطلق 9.8 است که با فاصله قابل توجه از سایر شهرستانها در مرتبه اول توسعه استان قرار گرفته است. بررسی شاخصهای ترکیبی حاکی از وجود عدم تعادل حتی در درون خوشه های هم ارزش است. لذا شناخت قابلیت ها و پتانسیلهای توسعه هر یک از شهرستانها می تواند در جهت رفع عدم تعادلهای درونی و بیرونی خوشه های همگن توسعه و تنظیم برنامه های توسعه شهرستانها، مورد استفاده برنامه ریزان آمایشی استان قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the spatial imbalances in Khorasan Razavi

نویسندگان [English]

  • saeed maleki 1
  • mozhgan sabet teimouri 2
  • mostafa amirfakhriyan 3
  • masoomeh tavangar 2
1 accademic stuff of shahid chamran university
2 accademic stuff of ACECRof mashhad
3 accademic stuff of ACECR of mashhad
چکیده [English]

Spatial balance through spatial planning is possible. Spatial planning means planning for the site over time. Territorial planning is the latest and most complete spatial planning, Experience in various countries shows that the aim of spatial and Territorial planning often with reduced spatial inequalities, balance growth and participation in national affairs. This study aimed to investigate the spatial imbalance in the development of various aspects of social, economic, environmental and infrastructure in the Khorasan Razavi province. In Iran in 1345, the issue of Territorial planning at the Institute for Social Research of Tehran University was introduced. In this province, the study of Territorial planning, Interim Comprehensive Plan Development Khorasan" in 1347 which was followed by CETCOPE. This study is the first study in the province before the Islamic revolution in Iran. The final result, the province is divided into twelve geographic areas that studies published in 24 volumes. This paper explains the spatial imbalance in the Khorasan Razavi province .Based on this conceptual model, using 47 indicators in seven field, consist of human development, quality of manpower, economic, social, cultural, environmental facilities and services in the Khorasan Razavi province was made and Spatial Multi Criteria Decision Models to action on province level variables were considered. The development of composite index was calculated. Then the cities were clustered using Pearson index calculation is based on the assessment ward in Minitab software. The results showed that the existing imbalances in the various areas, spatial clustering and imbalance in the development of homogeneous regions in the province. Mashhad, with a considerable distance from the other cities of the province, is ranked first. Combination indices indicated imbalances even within the cluster value. Understanding the capabilities and potential of cities can be developed to meet internal and external imbalances and regulation of homogeneous clusters of cities, used to be the province of Town Planners

کلیدواژه‌ها [English]

  • "regional development"
  • "spatial imbalances"
  • "Khorasan Razavi"
  • "conceptual model"
  1. احمدی‌پور، زهرا و عبدالرضا افتخاری، حسین مختاری هشی و نرگس وزین. 1386. بررسی روند شتاب توسعه یافتگی فضاهای سیاسی- اداری کشور. ژئوپلیتیک. دوره 3. شماره 1. انجمن ژئوپلیتیک ایران. تهران.
  2. استانداری خراسان رضوی. 1391. کتاب جامع آموزش استان خراسان رضوی. معاونت پشتیبانی و توسعه منابع انسانی. دفتر آموزش و پژوهش.
  3. استانداری خراسان رضوی. 1390. مطالعات آمایش خراسان رضوی. فاز 1.
  4. اسمیت، دیوید. 1384. شهرهای جهان سومی در چشم انداز جهانی. اقتصاد سیاسی شهرنشینی ناموزون. ترجمه محمدعلی موسوی فریدنی. انتشارات نقش مانا.
  5. آمایش سرزمین و برنامه‌ریزی توسعه. 1378. http://www.amayeshgaran.persianblog.ir
  6. ایوبی، شمس‌اله و فرهاد خرمالی.  1387. تغییرپذیری مکانی عناصر غذایی قابل استفاده در خاک سطحی به کمک آنالیز مؤلفه‌های اصلی و تکنیک زمین آمار (مطالعه موردی در منطقه آپایپولی، ایالت آندراپرادش هند). علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، شماره 46(ب). تهران.
  7. پاپلی یزدی، محمدحسین.1383. عدالت اجتماعی و توسعه: کاربرد فلسفه و ایدئولوژی در آمایش سرزمین. فصل‏نامه ‏تحقیقات جغرافیایی. دوره 19 شماره 3،  (پیاپی 74). مشهد.
  8. تبریزی، جلال. اکرم قاسمی و سهراب موذن.1392. تحلیل عدم تعادل فضایی خدمات اقتصادی. اجتماعی شهرستان‌های استان زنجان. مجله پژوهش و برنامه‏ریزی شهری. دوره 4. شماره 13. دانشگاه آزاد مرودشت.
  9. تقوایی، مسعود. محمدرضا کنعانی. 1393. بررسی وضعیت تعادل فضایی نظام شهری ایران در سطوح ملی منطقه‌ای طی 60 سال اخیر. مجله برنامه‌ریزی فضایی جغرافیا. دوره 4. شماره 1. دانشگاه اصفهان.
  10. توفیق، فیروز. 1384. آمایش سرزمین. تجربه جهانی و انطباق آن با وضع ایران. مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران. تهران.

11. توکلی، مرتضی. غریب فاضل­نیا. یعقوب زارعی و مهران نیک ­آریا .1390. ارزیابی برخی شاخص‌های نابرابری منطقه‌ای در ایران. روستا و توسعه. دوره 14. شماره 1. وزارت جهاد کشاورزی. تهران.

12. جمالی فیروز و همکاران. 1388. تحلیلی بر نابرابری‌های ناحیه‌ای و تعیین اولویت توسعه در نقاط شهری استان آذربایجان شرقی. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. دوره 15. شماره 33. دانشگاه اصفهان.

  1. دبیرخانه ملی آمایش. 1390. دفتر امور آمایش و توسعه منطقه‌ای.
  2. رهنما، محمدرحیم و حسین آقاجانی. 1391. تحلیل نابرابری‌های فضایی در استان خراسان رضوی. برنامه‌ریزی و آمایش فضا. دوره 16. شماره1.

15. زارع شاه‌آبادی، علیرضا. 1388. ارزیابی وضعیت توسعه‏یافتگی شهرستان قوچان با استفاده از آنالیز تاکسونومی عددی. چشم انداز زاگرس، سال اول. دوره 1. شماره 1. دانشگاه آزاد بروجرد.

16. زیاری، کرامت اله، محمود زنجیرچی و کبری سرخ کمال. 1389.بررسی و رتبه بندی درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان خراسان رضوی با استفاده از تکنیک تاپسیس. پژوهش‌های جغرافیایی. دوره 42. شماره 72. دانشگاه تربیت مدرس تهران.

  1. زیاری، کرامت ا...، 1378. اصول و روش‌های برنامه‌ریزی ناحیه‌ای. انتشارات دانشگاه یزد.
  2. سازمان دهیاری‏ها و شهرداری‏های کشور. 1390.
  3. سازمان صنعت، معدن و تجارت استان خراسان رضوی. 1391.
  4. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزى. 1383. دفتر آمایش و توسعه پایدار. مطالعات آمایش سرزمین.
  5. شیعه، اسماعیل.1382. لزوم تحول مدیریت شهری در ایران. مجله جغرافیا و توسعه. سال اول. شماره 1. دانشگاه سیستان و بلوچستان.

22. صادقی، حسین. ارشک مسائلی. مهدی باسخا و مسعود کوهیان. 1389. محاسبه شاخص توسعه انسانی استان‌ها با استفاده از رتبه بندی فازی، رفاه اجتماعی، سال دهم، تهران.

23. غازی، ایران.1371. مفهوم آمایش سرزمین و رابطه آن با تحلیل‏های جغرافیایی توسعه، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین‌المللی طرح ریزی کالبدی. مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران. اصفهان.

  1. گیلبرت، الن و ژوزف کالگر.1375. شهرها فقر و توسعه در جهان سوم. ترجمه پرویز کریمی. شهرداری تهران.
  2. مخدوم، مجید. 1374. شالوده آمایش سرزمین. انتشارات دانشگاه تهران.
  3. مرکز آمار ایران. 1390.

27. معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور، دفتر امور آمایش و توسعه منطقه‌ای. 1390. شرح خدمات مطالعات برنامه آمایش استان خراسان رضوی. بخش برنامه ریزی و سیاست‏گذاری.

  1. معاونت برنامه‏ریزی و نظارت راهبردی. 1388. مروری بر تحولات آمایش سرزمین در ایران، در www.spac.ir/barnameh/289/p2
  2. معین، محمد.1371. فرهنگ معین. جلد 1. انتشارات امیرکبیر. تهران.

30. مومنی، مهدی.1388. تحلیلی از نابرابری و عدم تعادل فضایی توسعه در استان اصفهان. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی. دوره 1. شماره 1. دانشگاه آزاد نجف‌آباد.

  1. نظریان، علی‌اصغر. 1388. پویایی نظام شهری ایران، مبتکران، تهران.
    1. DATAR, 1994. Debat national pour l amenagement du territoire, Paris: la Documentation francaise.
    2. Shaping our future, reginal development strategy for northern Ireland 2025, department of reginal development, 2009: 2
    3. Anand, S., and Sen, A. 2000. Human Development and Economic Sustainability, World Development, 28: 12.
    4. Counseling Engineer of DHV from Netherlands, 1992. Guidance in Countries Centers Planning, Translation: Sayed Javad Naser Oktaee, M. Ganjian. Publication of Center Researching (Evaluation) and Assessment of Countries Problem, Tehran.
    5. Faludi, A. 2000. The Performance of Spatial Planning. Planning Practice and Research, 15(4): 299-318.
    6. Faludi, A. 2006. The European Spatial Development Perspective Shaping the Agenda. European Journal of Spatial Development, 21: 1-22.
    7. Hooper, A. 2002. The Preparation of the Wales Spatial Plan. Town and country planning association, 71:133-137.
    8. Budjet & plan organization, 1997.