بررسی تأثیرات اقتصادی سدهای مخزنی بر توسعه سکونتگاه های روستایی (مورد: سد کارون سه-شهرستان ایذه)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه اصفهان_جغرافیا و برنامه ریزی روستایی-تخصص GIS

2 دانشگاه اصفهان

3 دانشگاه تهران

چکیده

سد به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های توسعه با تأکید بر بهره‌برداری و مدیریت بهینه آب‌وخاک، بر نواحی روستایی بالادست و پایین‌دست با توجه به اهداف آن، تاثیرات متفاوتی دارد. شناخت و بررسی این تأثیرات در روند توسعه پایدار روستایی با توجه به وضعیت گذشته روستاها، می‌تواند بسیار ضروری و همچنین در راستای بهره‌برداری از توانمندی‌های ایجادشده در نتیجه احداث سد و ارائه راهکار مفید باشد. بر همین اساس اصول توسعه پایدار، مبنای تئوریکی تحقیق قرار گرفت. سد کارون سه در شهرستان ایذه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین سدهای مخزنی کشور ازجمله سدهایی است که بر نواحی پیرامون خود به‌ویژه روستاها با توجه به خصوصیات جغرافیایی ناحیه تأثیراتی داشته است. در این تحقیق هدف بررسی تأثیرات اقتصادی سد کارون سه بر توسعه سکونتگاه های روستایی و ارائه راهکارمناسب است. روش تحقیق بر مبنای ماهیت، توصیفی-تحلیلی و ازنظر هدف کاربردی است. از میان 63 روستای پیرامون سد کارون سه با توجه به خصوصیات مختلف(نزدیکی به رود و دریاچه سد، توپوگرافی کمتر از 100 متر، دسترسی 3 کیلومتر، نیروی انسانی شاغل در سد و...) 38 روستا انتخاب شد. جامعه آماری تحقیق 2531 خانوار بوده که نمونه موردمطالعه با استفاده از فرمول کوکران 334 خانوار محاسبه و درنهایت نیز جهت افزایش میزان اطمینان نمونه، تعداد به 350 خانوار ارتقاء یافت. نتیجه تحقیق با توجه به آزمون t نمونه های وابسته نشان داد که متغیرهای اقتصادی توسعه گردشگری، اشتغال، توسعه صنعت، افزایش تأسیسات، افزایش رفاه و قدرت خرید مردم با توجه به سطح معناداری، در سکونتگاه های روستایی پیرامون بعد از ایجاد سد بهتر از وضعیت آنها در قبل از ایجاد سد می‌باشند. همچنین نتیجه آزمون t نمونه های مستقل از وجود تفاوت معنادار بین نواحی روستایی بالادست و پایین‌دست از نظر تاثیرگذاری سد بر متغیر‌های اقتصادی حکایت دارد. تحلیل واریانس(F فیشر) متغیرها نیز نشان داد که از نظر تاثیرگذاری سد در نوع سکونتگاه های روستایی، فقط متغیر توسعه کشاورزی عدم تفاوت معنی داری در مورد آن صادق است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Review of Economic Impacts of reservoir dams on the development of rural settlements(Case: Karun-3 of Dam-Izeh County(

چکیده [English]

Dam as a development infrastructure with an emphasis on the use and management of soil and water, upstream and downstream the rural areas according to Its objectives, the impact are different. Identify and Reviews this impacts on the sustainable development of rural villages with regard to the previous situation, can be very necessary and also to take advantage of the capabilities developed as a result of dam construction and provide useful solutions. Based on the principles of sustainable development, was based on theoretical research. Karun-3 of Dam, Izeh County as one of the largest reservoir dams around the country, especially rural areas, including dams that according to geographical features of the Region have some effect. The study aimed to assess the economic impacts of Karun-3 of Dam, rural settlements and provide appropriate solutions. The research methodology based on the nature is descriptive- analytical and based on the purpose is functional. Through 63 villages around the Karun-3 of Dam, due to different properties (proximity the river and lake, topography, less than 100 meters, 3 km access, staff working in the dam, etc.), 38 villages were selected. The statistical population included 2,531 households, which is calculated using a Cochran formula 334 households as sample and eventually need to increase the the confidence sample, the number increased to 350 households. The resultaccording to t-test for dependent samples showed that the economic development of tourism, employment, industry development, enhance facilities, increase prosperity and purchasing power according to a significant level, the better the condition of rural settlements around after the dam they are before the build the dam. Also, independent -sample t-Test suggest that of significant difference between the upstream and downstream rural areas of in terms of effectiveness on the economic variables. Analysis of variance (F Fisher) variables showed that the effectiveness of dam in rural settlements, agricultural development not only significant variable in case it is true.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic impacts
  • Rural Development
  • Region
  • Karun-3 of Dam

مراجع

امینی قواقلو، عیوض. 1391. بازتاب های فضایی احداث سد پانزده خرداد بر نواحی پیرامون. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا، به راهنمایی پرویز ضیائیان فیروزآبادی ، دانشکده جغرافیا، دانشگاه خوارزمی، تهران.
ایاز، قدرت الله؛ وطن دوست، صابر و بابازاده، مائده. 1386. ارزیابی آثار زیست محیطی سد مخزنی شهید رجایی ساری و تاسیسات وابسته. تهران: کتابچه اولین کارگاه تخصصی سد و محیط زیست، مرکز مدیریت بهسازی و بهره وری تاسیسات و ابنیه آبی ایران،  چاپ اول.
بنی سعید، نعیم؛ جعفر زاده، نعمت اله و بسیم، یلدا . 1382. ارزیابی پیامدهای زیست محیطی سد مخزنی و نیروگاه برقابی زالکی.ششمین همایش ملی بهداشت محیط، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی-درمانی مازندران، ساری.
پرویزی، عنایت.1393. تعیین اثرات ناشی از سد شاه‌قاسم یاسوج از دیدگاه روستاییان بهره‌بردار. پایان‌نامه کارشناسی ارشد کشاورزی، به راهنمایی احمد خاتون‌آبادی ، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان.
پورطاهری، مهدی؛ رکن الدین افتخاری، عبدالرضا و نقوی، محمدرضا. 1392. نقش شهرک‌های صنعتی در توسعة  اقتصادی روستاهای پیرامون(مطالعه موردی: شهرک صنعتی بهشر).فصلنامه تحقیقات جغرافیایی،28(3)، صص118-105.
پیرستانی، محمدرضا و شفقتی، مهدی. 1388. بررسی اثرات زیست‌محیطی احداث شد، مجله جغرافیای انسانی. سال اول، شماره 3، صص 50-39.
تاتار، مریم. 1390. ارزیابی اثرات اجتماعی سد مخزنی شیان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد  رشته کشاورزی، به راهنمایی غلامرضا پزشکی راد ، دانشکده  کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران. 81-1380. طرح مطالعات اجتماعی، اقتصادی و طبیعی حوضه بالادست سد کارون ۳. تهران: سازمان اجرایی طرح و توسط معاونت پژوهشی دانشگاه تهران.
جوادی، آذر. 1391. اثر احداث سد بر وضعیت اجتماعی بالادست و پایین دست سد خاکی لاور فین. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته کشاورزی، به راهنمایی حنانه محمدی کنگرانی ، دانشکده کشاورزی، دانشگاه هرمزگان.
10. رحمتی، علیرضا و نظریان، اصغر. 1389. آثار اقتصادی- اجتماعی و محیط زیستی سکونتگاه‌های مشمول جابه‌جایی ناشی از ایجاد سدها (مطالعه موردی سد گتوند علیا، رودخانه کارون). مجله پژوهش‌های محیط‌زیست،1(2)، 66-53.
سازمان نقشه‌برداری.1392. واحد نقشه (فایل GIS نقشه ایران). تهران.
سوداگر، محمد. 1359. نظام ارباب‌ورعیتی در ایران. تهران: انتشارات پازند، چاپ اول.
13. شایان، حمید و جوان، جعفر. 1388. تحلیل اثرات اجتماعی، اقتصادی و محیطی سدهای کارده مشهد و بیدواز اسفراین. مجله جغرافیا و توسعة ‌ی ناحیه‌ای، شماره 13، صص 43-19.
14. شرکت توسعة  منابع آب و نیروی ایران.1391. کتابچه معرفی طرح‌های شرکت توسعة  منابع آب و نیروی ایران. تهران: نشر شرکت توسعة  منابع آب و نیروی ایران، چاپ اول.
15. فراهانی، حسین و بسطامی، جلال. 1390. بررسی اثرات اقتصادی احداث سد تالوار بر روستاهای پیرامون. دومین همایش ملی توسعة  پایدار کشاورزی و محیط زیست سالم، شهریور 1392، همدان.
16. قیامی، علی.1390..بررسی تأثیرات سد تبارک قوچان بر اقتصاد کشاورزی خانوارهای روستایی بخش مرکزی (مطالعه موردی: دهستان شیرین‌دره). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، به راهنمایی خدیجه بوذرجمهری ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مشهد.
17. کریمی جشنی، ایوب و چمانچی، محمود.1386. مقایسه اثرات مخرب زیست محیطی سدها با کاربرد ماتریس و تن ورائو. تهران: کتابچه اولین کارگاه تخصصی سد و محیط زیست، مرکز مدیریت بهسازی و بهره وری تاسیسات و ابنیه آبی ایران،  چاپ اول.
18. لرکی زاده بختیاری، شیرین و اورک ، ندا.1393. ارزیابی زیست محیطی اثرات احداث سدها(مطالعه موردی:سد سر دشت در استان خوزستان و سد سه دره در چین). دومین همایش ملی و تخصصی پژوهش‌های محیط‌زیست ایران، انجمن ارزیابان محیط‌زیست هگمتانه، تهران.
مرکز آمار ایران.1390. سرشماری نفوس و مسکن 1390. تهران.
20. ملک حسینی، افسانه.1390. ارزیابی اثرات اجتماعی- اقتصادی سد سلیمانشاه سنقر بر توسعة روستایی منطقه تحت پوشش شبکه آبیاری و زهکشی سد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد کشاورزی، به راهنمایی علی اصغر میرک زاده ، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی کرمانشاه.
21. میکانیکی، جواد و صادقی، حجت‌اله. 1391. تعیین الگوی مراکز خدمات روستایی با رویکرد تناسب اراضی به روش AHP. نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، شماره دوم، صص 67-49.
Ashraf, Kahlown, V. 2007. mpact of small dams on agriculture and groundwater development: A case study from Pakistan. AgriculturalWater Management, 92(1-2): 90-98.
Avakol, Roy. 2002. Social and political impacts of dams, (Case Study: Pak Mun dam project). Journal  of  Environmental  Management, 21(3): 43-58.
Beck, Marcus, W. Andrea, H Claassen, and Peter, J Hundt. 2012. Environmental and livelihood impacts of dams: common lessons across development gradients that challenge sustainability. International Journal of River Basin Management, l1: 1-20.
Bryan, R., Aristides, P. and Jackson,B. 1975. Some ecological aspects of the Cabora Bassa dam. journal of  Biological Conservation, 8(3):189-201.
Campbell-Hyde, Blake. 2013.Breaking Ground: Environmental and Social Issues of the Three Gorges Dam in China,” TED Case Study; http://www1.american.edu/ted/ICE/china-dam-impact.html.
de Vos, J.A. van I.E bakel and J.G. Conijn Hoving. 2006. Waterpas-model: A predictive tool for water management, agriculture, and environment. Agricultural Water Management, l86 (1,2): 187-195.
Ishida, S.M Abe Kotoku, Fazal, M.A., Tesuchihara, T. and Imaizumi, M. 2003. Construction of Subsurface Dams and Their Impact on the Environment. Material and Geo environment, 50(1): 149-152.
Kashef, Abdel-Aziz. 1981. Technical and Ecological Impacts of the Aswan High Dam. Journal of Hydrology, 53(1-2): 73-84.
Stott, R. and Smith, L. 2001. River Recovery Project, Restoring Rivers and Streams Through Dam Decommissioning and Modification". Outdoor recreation Council of BC, journal A review Agricultural Water Management, 96(3): 361-373.
 Strzepek, Kenneth M. Gary W. Yohe and Richard S.J. Tol. and Mark W. Rosegrant. 2008. The value of the high Aswan Dam to the Egyptian economy, 66(1): 117-126.
Surya, K. Sharma. K. Tyagi Prajesh and Upadhyay Ashok and Haque Mohammed. 2008. Acta Tropica. Building small dams can decrease malaria: A comparative study from Sundargarh District, Orissa, India, 107(2): 174-178.
Tahmicioglu, M. N Anul and F Ekmekci and N Durmus. 2007. Positive and negative impact of dams on the environment, International Congress on River Basin Management, Turkey, Chapter, 2: 759-769.
World Commission on Dams (WCD). 2007. Dams and development of a new framework for decision-making. (Translator: Muhammad Saeed Kadivar). Publisher: Institute of Education Research Management and Planning. (In Persian).
امینی قواقلو، عیوض. 1391. بازتاب های فضایی احداث سد پانزده خرداد بر نواحی پیرامون. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا، به راهنمایی پرویز ضیائیان فیروزآبادی ، دانشکده جغرافیا، دانشگاه خوارزمی، تهران.
ایاز، قدرت الله؛ وطن دوست، صابر و بابازاده، مائده. 1386. ارزیابی آثار زیست محیطی سد مخزنی شهید رجایی ساری و تاسیسات وابسته. تهران: کتابچه اولین کارگاه تخصصی سد و محیط زیست، مرکز مدیریت بهسازی و بهره وری تاسیسات و ابنیه آبی ایران،  چاپ اول.
بنی سعید، نعیم؛ جعفر زاده، نعمت اله و بسیم، یلدا . 1382. ارزیابی پیامدهای زیست محیطی سد مخزنی و نیروگاه برقابی زالکی.ششمین همایش ملی بهداشت محیط، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی-درمانی مازندران، ساری.
پرویزی، عنایت.1393. تعیین اثرات ناشی از سد شاه‌قاسم یاسوج از دیدگاه روستاییان بهره‌بردار. پایان‌نامه کارشناسی ارشد کشاورزی، به راهنمایی احمد خاتون‌آبادی ، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان.
پورطاهری، مهدی؛ رکن الدین افتخاری، عبدالرضا و نقوی، محمدرضا. 1392. نقش شهرک‌های صنعتی در توسعة  اقتصادی روستاهای پیرامون(مطالعه موردی: شهرک صنعتی بهشر).فصلنامه تحقیقات جغرافیایی،28(3)، صص118-105.
پیرستانی، محمدرضا و شفقتی، مهدی. 1388. بررسی اثرات زیست‌محیطی احداث شد، مجله جغرافیای انسانی. سال اول، شماره 3، صص 50-39.
تاتار، مریم. 1390. ارزیابی اثرات اجتماعی سد مخزنی شیان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد  رشته کشاورزی، به راهنمایی غلامرضا پزشکی راد ، دانشکده  کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران. 81-1380. طرح مطالعات اجتماعی، اقتصادی و طبیعی حوضه بالادست سد کارون ۳. تهران: سازمان اجرایی طرح و توسط معاونت پژوهشی دانشگاه تهران.
جوادی، آذر. 1391. اثر احداث سد بر وضعیت اجتماعی بالادست و پایین دست سد خاکی لاور فین. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته کشاورزی، به راهنمایی حنانه محمدی کنگرانی ، دانشکده کشاورزی، دانشگاه هرمزگان.
10. رحمتی، علیرضا و نظریان، اصغر. 1389. آثار اقتصادی- اجتماعی و محیط زیستی سکونتگاه‌های مشمول جابه‌جایی ناشی از ایجاد سدها (مطالعه موردی سد گتوند علیا، رودخانه کارون). مجله پژوهش‌های محیط‌زیست،1(2)، 66-53.
سازمان نقشه‌برداری.1392. واحد نقشه (فایل GIS نقشه ایران). تهران.
سوداگر، محمد. 1359. نظام ارباب‌ورعیتی در ایران. تهران: انتشارات پازند، چاپ اول.
13. شایان، حمید و جوان، جعفر. 1388. تحلیل اثرات اجتماعی، اقتصادی و محیطی سدهای کارده مشهد و بیدواز اسفراین. مجله جغرافیا و توسعة ‌ی ناحیه‌ای، شماره 13، صص 43-19.
14. شرکت توسعة  منابع آب و نیروی ایران.1391. کتابچه معرفی طرح‌های شرکت توسعة  منابع آب و نیروی ایران. تهران: نشر شرکت توسعة  منابع آب و نیروی ایران، چاپ اول.
15. فراهانی، حسین و بسطامی، جلال. 1390. بررسی اثرات اقتصادی احداث سد تالوار بر روستاهای پیرامون. دومین همایش ملی توسعة  پایدار کشاورزی و محیط زیست سالم، شهریور 1392، همدان.
16. قیامی، علی.1390..بررسی تأثیرات سد تبارک قوچان بر اقتصاد کشاورزی خانوارهای روستایی بخش مرکزی (مطالعه موردی: دهستان شیرین‌دره). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، به راهنمایی خدیجه بوذرجمهری ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مشهد.
17. کریمی جشنی، ایوب و چمانچی، محمود.1386. مقایسه اثرات مخرب زیست محیطی سدها با کاربرد ماتریس و تن ورائو. تهران: کتابچه اولین کارگاه تخصصی سد و محیط زیست، مرکز مدیریت بهسازی و بهره وری تاسیسات و ابنیه آبی ایران،  چاپ اول.
18. لرکی زاده بختیاری، شیرین و اورک ، ندا.1393. ارزیابی زیست محیطی اثرات احداث سدها(مطالعه موردی:سد سر دشت در استان خوزستان و سد سه دره در چین). دومین همایش ملی و تخصصی پژوهش‌های محیط‌زیست ایران، انجمن ارزیابان محیط‌زیست هگمتانه، تهران.
مرکز آمار ایران.1390. سرشماری نفوس و مسکن 1390. تهران.
20. ملک حسینی، افسانه.1390. ارزیابی اثرات اجتماعی- اقتصادی سد سلیمانشاه سنقر بر توسعة روستایی منطقه تحت پوشش شبکه آبیاری و زهکشی سد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد کشاورزی، به راهنمایی علی اصغر میرک زاده ، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی کرمانشاه.
21. میکانیکی، جواد و صادقی، حجت‌اله. 1391. تعیین الگوی مراکز خدمات روستایی با رویکرد تناسب اراضی به روش AHP. نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، شماره دوم، صص 67-49.
Ashraf, Kahlown, V. 2007. mpact of small dams on agriculture and groundwater development: A case study from Pakistan. AgriculturalWater Management, 92(1-2): 90-98.
Avakol, Roy. 2002. Social and political impacts of dams, (Case Study: Pak Mun dam project). Journal  of  Environmental  Management, 21(3): 43-58.
Beck, Marcus, W. Andrea, H Claassen, and Peter, J Hundt. 2012. Environmental and livelihood impacts of dams: common lessons across development gradients that challenge sustainability. International Journal of River Basin Management, l1: 1-20.
Bryan, R., Aristides, P. and Jackson,B. 1975. Some ecological aspects of the Cabora Bassa dam. journal of  Biological Conservation, 8(3):189-201.
Campbell-Hyde, Blake. 2013.Breaking Ground: Environmental and Social Issues of the Three Gorges Dam in China,” TED Case Study; http://www1.american.edu/ted/ICE/china-dam-impact.html.
de Vos, J.A. van I.E bakel and J.G. Conijn Hoving. 2006. Waterpas-model: A predictive tool for water management, agriculture, and environment. Agricultural Water Management, l86 (1,2): 187-195.
Ishida, S.M Abe Kotoku, Fazal, M.A., Tesuchihara, T. and Imaizumi, M. 2003. Construction of Subsurface Dams and Their Impact on the Environment. Material and Geo environment, 50(1): 149-152.
Kashef, Abdel-Aziz. 1981. Technical and Ecological Impacts of the Aswan High Dam. Journal of Hydrology, 53(1-2): 73-84.
Stott, R. and Smith, L. 2001. River Recovery Project, Restoring Rivers and Streams Through Dam Decommissioning and Modification". Outdoor recreation Council of BC, journal A review Agricultural Water Management, 96(3): 361-373.
 Strzepek, Kenneth M. Gary W. Yohe and Richard S.J. Tol. and Mark W. Rosegrant. 2008. The value of the high Aswan Dam to the Egyptian economy, 66(1): 117-126.
Surya, K. Sharma. K. Tyagi Prajesh and Upadhyay Ashok and Haque Mohammed. 2008. Acta Tropica. Building small dams can decrease malaria: A comparative study from Sundargarh District, Orissa, India, 107(2): 174-178.
Tahmicioglu, M. N Anul and F Ekmekci and N Durmus. 2007. Positive and negative impact of dams on the environment, International Congress on River Basin Management, Turkey, Chapter, 2: 759-769.
World Commission on Dams (WCD). 2007. Dams and development of a new framework for decision-making. (Translator: Muhammad Saeed Kadivar). Publisher: Institute of Education Research Management and Planning. (In Persian).
مجله آمایش جغرافیایی فضا
دوره 7، شماره 24
تابستان 1396
صفحه 185-200

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار