آسیب پذیری عناصر کالبدی سکونتگاه های روستایی در مناطق زلزله خیز

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه بیرجند

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی از دانشگاه بیرجند

چکیده

ایران از نظر بحران‌های زیست‌محیطی، ده کشور اول دنیا محسوب می‌شود. از آن‌جایی‌که زلزله به‌ عنوان یکی از مخاطرات زمین‌ساخت، در کوتاه‌ترین زمان بیش‌ترین سطح تلفات انسانی و مالی را دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. سکونتگاه‌های روستایی ـ که دارای بیش‌ترین پراکنش جغرافیایی است. در مقایسه با مراکز شهری، همواره آسیب‌پذیرترین فضاهای انسانی در برابر تهدیدات ناشی از این مخاطره طبیعی نیز بوده است. پژوهش حاضر با انتخاب یک محور جغرافیایی زلزله‌خیز در شرق ایران (شهرستان‌های قاینات و زیرکوه) تلاش کرده تا میزان آسیب‌پذیری روستاهای شهرستان را با توجه به استقرار در منطقه‌ی خطر زلزله طبقه‌بندی کرده، سپس در اولویت‌بندی و اجرای فعالیت‌های به‌سازی و مقاوم‌سازی مساکن روستایی، به سازمان‌های ذیربط یاری رساند. این مقاله با رویکردی کاربردی و با روشی اکتشافی نوشته شده است. داده‌های لازم، با مطالعات اسنادی تهیه شده است؛ به گونه‌ای که ابتدا نقشه 1:250.000 زمین‌ساخت منطقه استخراج و پس از ورود به محیطِ GIS، با توجه به روند، طول و فاصله‌ی گسل‌ها تا نقاط روستایی، نقشه‌ی پهنه‌بندی از نظر میزان آسیب‌پذیری منطقه از خطر زلزله در سه طبقه‌ی «بسیار پرخطر»، «پر خطر» و «خطرناک» تهیه شد. در گام بعدی پس از بررسی وضعیت مساکن روستایی در منطقه‌ی مورد[1] مطالعه و روند به‌سازی آن، فضاهای روستایی اولویت‌دار از میان 357 کانون روستایی شهرستان تعیین شد که باید در رأس توجه سازمان‌های مربوطه برای انجام مقاوم‌سازی قرار گیرد. نتایج نشان داد در اولویتِ نخست: روستاهای حد فاصل شهرهای زهان و اسفدن (یعنی افین) و غربی‌ترین روستای شهر قائن (یعنی شهرک هاشمیه) قرار می‌گیرد؛ در اولویت دوم: روستاهای واقع در بین شهرهای اسفدن، حاجی‌‌آباد (به ویژه جنوب آن) و زهان- که این محدوده، تشکیل اضلاع یک مثلث را می‌دهد - قرار دارد.  

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Physical Vulnerability of Rural Settlements in Areas Earthquake

نویسندگان [English]

  • M. Fallsolyman 1
  • M. Hajipoor 2
  • K. Jamshidi 3
1
2
3
چکیده [English]

In the terms of exposure to environmental crises, Iran is first out of ten countries in the world. This study attempts to classify vulnerability of county villages according to establishing in the earthquake zone by select a seismic geographic axis in east of Iran (Qaenat and Zirkouh county), and afterward help relevant organizations to prioritize and implement activities to improve the resistance of rural residential structures. This study is based on exploratory - descriptive and methods of data collection are the library. First of all 1:250000 tectonic map of the region derived out, and after import to GIS environment, based on strike, length and fault distance to rural areas, zoning map of the region's vulnerability ratio made in three division: high, medium, and low danger zones, then defined the priorities which should be placed at the head of the relevant organs for retrofitting 357 rural points counties then check settlements status of each villages. In addition to the observed frequency range in the northern of study region earthquakes, earthquakes of highest intensity as it happened. Despite the major improvements in the villages in high-risk areas have been, but nonetheless the most common class of high-risk villages has also been upgraded with a 74.4 percent. Evaluation of villages of the loan of housing improvement receiving in Qaenat and Zirkouh counties shows that in terms of geographical distribution, mainly in the area of the city is a narrow strip in the middle. According to the result of this study, Afeen Village between two Zohan and Isfdn cities and Hashemiyeh town in western Part of Qaen will be the first priority. The second priority is a village located between Isfdn, Haji-Abad (particularly southern part) and Zohan cities, which make three corners of a triangle.

کلیدواژه‌ها [English]

  • vulnerability
  • rural housing
  • Improvements
  • Earthquake
  • Qaenat
  • Zirkouh

مراجع

احمدی، سعید، حجت احمدی و حمیدرضا رجب­زاده ­ساعی. 1392. مقایسه­ روش­های مختلف درون­یابی در تهیه نقشه زمین شناسی به کمک  Arc Map، مشاهده شده در سایت:
http://gistech.ir/gis_basics-arc-map
2-ادیب، محمد. 1385. نقش پهنه­بندی در توسعه استان یزد. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله، دانشگاه یزد، صفحات 403–422.
3-آذری­ازغندی، علی. 1385. مقاوم­سازی در بناهای تاریخی با نگاهی به پردیس شهرستانک، آرشام بم و ماکو. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله، دانشگاه یزد، صفحات 733-756.
4-اژدر، سوسن. 1385. لزوم مدیریت بحران در بافت­های قدیمی و تاریخی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله، دانشگاه یزد، صفحات 202- 214.
5-اسدی­ملردی، مهدی. 1384. آنچه درباره­ی زلزله باید بدانیم. محل انتشار، انتشارات ملرد.
6-پاپلی­یزدی، محمدحسین و فاطمه وثوقی. 1374. منطقه­بندی استان خراسان از نظر به­سازی واحدهای مسکونی با توجه به وضعیت زلزله، فصل­نامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 36، صفحات 65-85.
7-تسنیمی، عباس­علی. 1385. نقش رفتار و به­سازی لرزه­ای ساختمان­­های آجری در مدیریت بحران. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله. دانشگاه یزد، صفحات 144-172.
8-تقوایی، علی‌اکبر. 1385. مدیریت بحران در شهرها. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله. دانشگاه یزد، صفحات 89-120.
9-تقوایی، مسعود و ترک‌زاده، محمود. 1387. برنامه­ریزی و مدیریت بحران شهری با تأکید بر امکانـات و مکان‌گزینی خدمات آتش­نشانی. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرو دشت.
10-تقوایی، مسعود و سیدرامین غفاری. 1385. اولویت­بندی بحران در سکونت­گاه­های روستایی با روش AHP، مطالعه موردی دهستان بازفت، مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان (علوم انسانی)، جلد بیستم، شماره1، صفحات 74-47.
11-خطیب، محمد مهدی. 1389. جزوه درس سایزموتکتونیک، کارشناسی ارشد. دانشگاه بیرجند.
12-خلج، محمد. 1386. لرزه زمین ساخت. انتشارات دانشگاه پیام نور.
13-درویش­زاده، علی. 1388. زمین­شناسی ایران. تهران، انتشارات امیرکبیر.
14-رحمانی، محمد و مهدی وجودی. 1385. مدیریت بحران در کلان­شهر تاریخی تبریز با استفاده از داده­های ماهواره­ای و GIS. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله، دانشگاه یزد، صفحات 15-27.
15-زارع، مهدی. 1388. مبانی تحلیل خطر زمین لرزه. تهران،  پژوهشگاه بین­المللی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله.
16-سازمان شهرداری­های و دهیاری­ها. 1387. تهران، دانشنامه جامع مدیریت شهری و روستایی کشور.
17-صادقی، عبدالحمید. 1385. کاربرد فناوری اطلاعات در مدیریت بحران. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله، دانشگاه یزد، صفحات 58- 63.
18-صفری، هرمز. 1386. مقایسه دو روش درون­یابی IDW و  KRIGING، فصلنامه شهرنگار، شماره 40.
19-عبدی، بهرام و شهرام داورنیا و همکاران. 1385. چک­لیست­های ایمنی و نظارتی در بافت­های تاریخی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله، دانشگاه یزد، صفحات 35-43.
20-فرزاد بهتاش، محمدرضا. 1385. راه­کارهای مدیریتی مواجهه با بحران زلزله در بافت­های تاریخی شهرها. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله، دانشگاه یزد، صفحات 121-130.
21-فلاحی، علیرضا. 1385. کاهش خطر سوانح در بافت­های تاریخی دورنمای جهانی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله، دانشگاه یزد، صص 228-247.
22-قبادی، محمدحسین. 1385. ارزیابی مقدماتی لرزه­خیزی شهرستان بهبهان و اثر آن بر پایداری سد مخزنی مارن. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله، دانشگاه یزد، صفحات 423 - 435.
23-لطیفی، احمدرضا و هادی معتمدیان. 1385. نگرشی بر مسکن روستایی ایران و بازسازی و مقاوم­سازی آن. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله، دانشگاه یزد، صفحات 668 -677.
24-مالکی، بی­نام. 1383. مبانی پهنه­بندی لرزه­ای و روش­های تحلیل خطر زمین­لرزه. سمینار آموزشیِ مبانی لرزه زمین­­ساخت و تحلیل خطر نسبی زمین­لرزه.
25-محمدخانی، مظفر. 1388. نقش برنامه­ریزی روستایی و مدیریت بحران در کاهش مخاطرات طبیعی. مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین­المللی جغرافی­دانان جهان اسلام (ICIWG, 2010).
26-معماری، محمد و نیره خندانی. 1372. سیستم­های حفاظت در مقابل زلزله در ساختمان­های روستایی. مؤسسه­ بین­المللی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله.
27-مهدی، طارق. 1385. بررسی عملکرد بناهای تاریخی در زلزله بم. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله، دانشگاه یزد، صفحات 301- 312.
28-همایونی، حمیدرضا. 1385. بررسی مورفولوژیکی- اجتماعی بافت قدیم شهرهای ایران در مواجهه با زلزله در مدیریت بحران. مجموعه مقالات اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله، دانشگاه یزد، صفحات 173-192.
29.Ambraseys, N.N. and Melville, C.P. 1982. A History of Persian Earthquakes, Cambridge University Press, Cambridge.
30.Ganapathy, G.P. 2011. First Level of Seismic Micro-zonation map of Chennai city .Center for disaster mitigation and Manangment.
31.Goswami. S.B., and Jyoti Sarup. 2011. Seismic Hazard Zonation Mapping by using Remote Sensing and GIS Techniques. International Journal of Advanced engineering science and technologies. Vol. No 9. Issues 2.
32.Pakistan Meteorological Department (PMD) and NORSAR (Norway). 2007. Seismic Hazard Analysis and Zonation for Pakistan
33.Sarris. C. Loupasakis, Soupios, P. Trigkas, V. and Vallianatos, F. 2010. Earthquake vulnerability and seismic risk assessment of urban areas in high seismic regions: application to Chania City, Crete Island, Greece.
34.Sitharam, T.G. and Anbazhagan, P. 2008. Microzonation of Earthquake Hazard, India Experience, Development civil Enginerring; India Institute of Science Bangalore.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار