ارزیابی توان های اکولوژیکی و پهنه بندی کشت عناب در استان خراسان جنوبی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات‌علمی دانشگاه بیرجند

2 کارشناس‌ارشد اداره کل منابع طبیعی خراسان جنوبی

چکیده

رشد روزافزون جمعیت، افزایش تقاضا، محدود بودن منابع آبی و اراضی سبب شده است که تعیین الگوی مناسب کشت در مناطق مختلف با توجه به محدودیت‌های اقلیمی، ادافیکی، خاکی و آبی، یکی از دغدغه‌های اصلی مدیران بخش کشاورزی باشد. انتخاب یک گونه‌ی مناسب با توجه به شرایط حاکم و پتانسیل منطقه می‌تواند علاوه بر افزایش راندمان تولید بسیاری از هزینه‌های سربار و غیرضروری از جمله هزینه‌های مرتبط با تنش‌های محیطی، آفات و بیماری‌ها را از دوش کشاورزان و باغ‌داران بردارد. این تحقیق با هدف مکان‌یابی و پتانسیل‌یابی اراضی مستعد کشت عناب در استان خراسان جنوبی، با استفاده از علم سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی و همچنین تکنیک آماری و تحلیلی انجام شده است. ازآنجا که ارتفاع، یک پارامتر فیزیکی ثابت در گذر زمان و همچنین مؤثر در شرایط و پارامترهای اقلیمی، خاک‌سازی و... است، در این تحقیق با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی 1:25000 سازمان نقشه‌برداری کشور و همچنین تصاویر سنجنده ASTER، مدل ارتفاع رقومی کل استان با دقت ارتفاعی 15 متر به ‌عنوان مبنای کار تهیه شد. با استفاده از تحلیل‌های اقلیمی، ارتباط میان پارامترهای مختلف اقلیمی با نقشه رقومی ارتفاع تعیین شد و با استفاده از توابع تحلیلی موجود در نرم‌افزار کاربردی ArcGIS، نقشه‌های مرتبط تولید شد. از نقشه‌های منابع آب، تیپ خاک و کاربری اراضی نیز استفاده شد. با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی، اهمیت نسبی پارامترهای مؤثر بر رشد و تولید گونه عناب تعیین و در نهایت نقشه‌های اهمیت نسبی هر پارامتر تهیه شد و با هم‌پوشانی این نقشه‌ها، نقشه‌ پتانسیل کشت عناب در استان خراسان جنوبی به‌دست آمد. صحت خروجی مدل‌ها با استفاده از [1]بازدیدهای میدانی، نقشه‌های کاربری موجود و محاسبه‌ی ضریب کاپا ارزیابی شد. نتایج نشان داد که نقشه‌ی تولیدی دقت لازم را دارد و از کل مساحت خراسان جنوبی (94112 کیلومترمربع) حدود 20 درصد آن (18850 کیلومترمربع) دارای قابلیت مناسب و بسیار مناسب برای کشت عناب می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Agro- Ecological Zoning and Evaluation of Ecological Potencies of South Khorasan for Jujube Plantation

نویسندگان [English]

  • A. Ashrafi 1
  • J. Mikaniki 1
  • M. Dehghani 2
1
2
چکیده [English]

The ever increasing population, increase of demand, limited source of water and land, etc., has made determining a suitable planting method in different area with regard to climate, edifice, soil, and water limitations which are the main concerns of Agriculture managers. Choosing a suitable species with regard to dominant condition, and the potentiality of the area can increase both production efficiency and taking the burden of extra, unnecessary expenses, such as expenses for environmental stresses, pests, and diseases, from the shoulders of the farmers and garden owners. This research was done for the purpose of locating and potentiality detection of fertile lands for planting jujube in South Khorasan Province by using GIS and Remote Sensing as well as statistical and analytical techniques. Since elevation is a fixed physical parameter in the passage of time and also effective in climate parameter and conditions, soil formation , etc., in this research topographic maps (scale 1:25000) and ASTER Satellite Sensor Images were used to prepare Digital Elevation Model for the whole province with the elevation accuracy of 15 meter as the base of  the research. Using climate analyses and the relationship between various climate parameters and DEM were determined; and using analytical function available in the applied software ARCGIS relevant maps were produced; water sources maps, soil type and land use were digitized. Using AHP the relative importance of effective parameters on the growth and production of Jujube species were determined and finally relative importance maps for Jujube planting in South Khorasan Province was gained. Accuracy output of the models was evaluated by using field of visitation available applied maps and calculating Kappa so efficiency. Results showed that the produced map has enough accuracy and that from the whole area of South Khorasan Province (94112 km2) about 20 percent of it (18850 km2) has suitable potentiality and high potentiality for planting Jujube.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zoning
  • Jujube
  • Southern Khorasan
  • AHP
  • GIS
-آذرپژوه، الهام و علی مختاریان. 1386. بررسی زمان مناسب برداشت، فرآوری و بسته‌بندی میوه عناب، پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی، شماره 74.
2-بیگلو، جعفر و زهرا مبارکی. 1387. سنجش تناسب اراضی استان قزوین برای کشت زعفران بر اساس روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره، پژوهش­های جغرافیای طبیعی، شماره 66.
3-برزگر، ع. 1379. خاک‌های شور و سدیمی (شناخت و بهره‌برداری). انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.
4-پرهیزکار، اکبر. 1385. سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری، یاچک مالچفسکی. تهران، انتشارات سمت.
5- توکلینکو، ح. 1378. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی شناسایی ارقام مختلف عناب در ایران. انتشارات مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان قم.
6-جهانی، مهدی و دیگران. 1388. شناسایی جدایه میکوریزا از درختان عناب (ZiziphusJujubamill) و تأثیر سن گیاه بر میزان میکوریزایی، مجله پژوهش­های تولید گیاهی جلد شانزدهم، شماره اول.
7-چهرازی، الیاس. 1389. پهنه‌بندی نواحی مستعد کشت انگور به روش تحلیل سلسله­مراتبی در محیط GIS (مطالعه موردی: بخش مرکزی کاشمر)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد.
8-خالدی، شهریار؛ اعظم محمدی و محمد کرمی. 1387. مکان‌یابی اقلیمی کشت سیب در شهرستان سمیرم با استفاده از مدل­های سلسله مراتبی (AHP)، بولین و انواع روش­های مدل فازی در محیط GIS، نشریه علوم جغرافیایی دانشگاه تربیت معلم تهران، جلد 8، شماره 11.
9-رسولی، علی‌اکبر، کاظم قاسمی گلعذانی و بهروز سبحانی. 1384. نقش بارش و ارتفاع در تعیین مناطق مساعد برای کشت گندم دیم با استفاده از GIS (مطالعه­ی موردی: استان اردبیل)، مجله­ جغرافیا و توسعه.
10-صادقی، حجت‌اله. 1390. پهنه‌بندی توان اکولوژیکی کشاورزی شهرستان ایذه برای کشت کلزا با سامانه اطلاعات جغرافیایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
11-عبداللهی، جلال و همکاران. 1386. محدودیت ایجاد نقشه پوشش گیاهی توسط تصاویر ماهواره‌ای لندست ETM+ در خشکسالی‌ها، فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 14، شماره 3.
12-عصاره، م.ح. 1387. ویژگی‌های زیستی درختان کنار در ایران و معرفی سایر گونه‌های جنس زیزیفوس. انتشارات موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور.
13-علیجانی، بهلول و رضا دوستان. 1385. تعیین نواحی مستعد کشت زرشک در استان خراسان جنوبی با استفاده از رابطه عناصر اقلیمی با ارتفاع با استفاده از GIS، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره 8.
14-عظیمی حسینی، محمد و دیگران. 1379. کاربرد GIS در مکان‌یابی، انتشارات مهرگان قلم.
15-علیزاده، امین. 1381. اصول هیدرولوژی کاربردی، انتشارات آستان قدس رضوی.
16-غوث، کمال 1388. عناب، میوه فراموش شده. سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی.
17-فرج‌زاده، منوچهر و رضا میرزا بیاتی. 1386. امکان­سنجی نواحی مستعد کشت زعفران در دشت نیشابور با استفاده از GIS، فصلنامه­ی مدرس علوم انسانی، دوره­ 11، شماره­ 1.
18-فرشی و دیگران. 1372. برآورد آب مورد نیاز گیاهان عمده زراعی و باغی کشور. مرکز نشر آموزش کشاورزی.
19-قدسی‌پور، سیدحسن. 1381. مباحثی در تصمیم‌گیری چند معیاره: فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP). تهران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
20-کاظمی نجف‌آبادی، مهدی. 1383. امکان­سنجی کشت زیتون در استان اصفهان با استفاده از GIS. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد جغرافیای طبیعی. دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا.
21-کرم، امیر. 1387. کاربرد روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در ارزیابی زمین برای توسعه کالبدی بر پایه عوامل طبیعی ( مطالعه موردی: مجموعه شهری شیراز)، نشریه علوم جغرافیایی دانشگاه تربیت‌معلم تهران، جلد 8، شماره 11.
22-کوزه­گران، سعیده. 1388. پهنه‌بندی آگروکلیماتولوژی زعفران در خراسان جنوبی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). پایان‌نامه کارشناسی ارشد هواشناسی کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد.
23-مخدوم. مجید و همکاران. 1383. ارزیابی و برنامه‌ریزی محیط‌زیست با سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS)، انتشارات دانشگاه تهران.
24-مهدوی، مهدی. 1378. هیدرولوژی کاربردی. انتشارات دانشگاه تهران.
25-میرباقری، احمد. 1368. روش‌های تهیه و تصحیح آمار دبی رسوبات حوزه آبریز و انتخاب دبی طرح. اولین کنفرانس ملی هیدرولوژی، دانشکده فنی دانشگاه تهران.