کارایی شاخص‌های ژئومورفومتری شبکه زهکشی جهت ارزیابی تکتونیک فعال در حوضه‌های باغرود، بوژان ،زاوین و سررود در شمال شرق کشور

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه حکیم سبزواری

2 عضو هیئت علمی

چکیده

چکیده
اندازه‌گیری‌های کمّی عوارض زمین این امکان را به ژئومورفولوژیست‌ها می دهد، تا با اعمال شاخص-های ژئومورفولوژیکی بر عوارض سطح زمین، نقش تکتونیک‌ فعال را در تغییر شکل چشم‌اندازها بررسی کنند. استفاده از شاخص‌های ژئومورفومتری برای تعیین و تشخیص تکتونیک‌های فعال دارای اهمیت زیادی است. واحد زمین شناسی کپه داغ -هزار مسجد و آلاداغ – بینالود از پویا‌ترین و فعالترین واحد-های زمین‌شناسی ایران محسوب می‌شود. در این تحقیق چهار حوضه باغرود و بوژان در زون آلاداغ بینالود و حوضه‌های زاوین وسررود در زون ساختمانی کپه داغ -هزار مسجد جهت ارزیابی تکتونیک فعال انتخاب شد. به این منظور از شاخص‌های ناهنجاری سلسله مراتبی(∆a) ، تراکم ناهنجاری سلسله مراتبی (ga)، شاخص انشعابات(R)، شاخص زاویه برخورد(CA)، شاخص درصد عدم تقارن حوضه (PAF) و شاخص تضاریس جبهه کوهستان (Smf) استفاده شد. بدین ترتیب از نظر شاخص ناهنجاری سلسله مراتبی حوضه‌های سررود و بوژان به ترتیب با مقادیر948/1و841/1دارای بیشترین مقدار Δa می‌باشند، در مورد شاخص R حوضه سررود با 176/2و زاوین با 891/1دارای بیشترین میزان R و حوضه‌های باغرود با872/1 و بوژان با 573/1کمترین مقادیر R را به خود اختصاص دادند. با محاسبه زاویه متوسط آبراهه‌ها مشخص شد حوضه آبخیز زاوین 73/67 درجه‌، حوضه سررود 29/59، حوضه بوژان 74/58 و حوضه باغرود 09/56 درجه است که مقادیر بالای زاویه آبراهه ها در حوضه های زاوین و سررود نشاندهنده‌ تغییرات مسیر جریان آبراهه‌ها مانند اسارت رود و در نتیجه حرکات تکتونیکی در دامنه طاقدیس خور می‌باشد. همچنین مقادیر (smf)و(PAF) نیز نشان می‌دهد حوضه های واقع در رشته کوه کپه داغ دارای حرکات تکتونیکی بیشتری نسبت به حوضه های انتخاب شده از رشته کوه بینالود می-باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Efficiency of Indicators to Geomorphometry Drainage Basins for Evaluate the Tectonic Active Baghrod Basins, Bojan, Zavin and Sarrod of North East Ira

نویسنده [English]

  • EBRAHIM TAGHAVI 1
چکیده [English]

چکیده
اندازه‌گیری‌های کمّی عوارض زمین این امکان را به ژئومورفولوژیست‌ها می دهد، تا با اعمال شاخص-های ژئومورفولوژیکی بر عوارض سطح زمین، نقش تکتونیک‌ فعال را در تغییر شکل چشم‌اندازها بررسی کنند. استفاده از شاخص‌های ژئومورفومتری برای تعیین و تشخیص تکتونیک‌های فعال دارای اهمیت زیادی است. واحد زمین شناسی کپه داغ -هزار مسجد و آلاداغ – بینالود از پویا‌ترین و فعالترین واحد-های زمین‌شناسی ایران محسوب می‌شود. در این تحقیق چهار حوضه باغرود و بوژان در زون آلاداغ بینالود و حوضه‌های زاوین وسررود در زون ساختمانی کپه داغ -هزار مسجد جهت ارزیابی تکتونیک فعال انتخاب شد. به این منظور از شاخص‌های ناهنجاری سلسله مراتبی(∆a) ، تراکم ناهنجاری سلسله مراتبی (ga)، شاخص انشعابات(R)، شاخص زاویه برخورد(CA)، شاخص درصد عدم تقارن حوضه (PAF) و شاخص تضاریس جبهه کوهستان (Smf) استفاده شد. بدین ترتیب از نظر شاخص ناهنجاری سلسله مراتبی حوضه‌های سررود و بوژان به ترتیب با مقادیر948/1و841/1دارای بیشترین مقدار Δa می‌باشند، در مورد شاخص R حوضه سررود با 176/2و زاوین با 891/1دارای بیشترین میزان R و حوضه‌های باغرود با872/1 و بوژان با 573/1کمترین مقادیر R را به خود اختصاص دادند. با محاسبه زاویه متوسط آبراهه‌ها مشخص شد حوضه آبخیز زاوین 73/67 درجه‌، حوضه سررود 29/59، حوضه بوژان 74/58 و حوضه باغرود 09/56 درجه است که مقادیر بالای زاویه آبراهه ها در حوضه های زاوین و سررود نشاندهنده‌ تغییرات مسیر جریان آبراهه‌ها مانند اسارت رود و در نتیجه حرکات تکتونیکی در دامنه طاقدیس خور می‌باشد. همچنین مقادیر (smf)و(PAF) نیز نشان می‌دهد حوضه های واقع در رشته کوه کپه داغ دارای حرکات تکتونیکی بیشتری نسبت به حوضه های انتخاب شده از رشته کوه بینالود می-باشند.

کلیدواژه‌ها [English]

  • geomorphometric
  • Tectonics
  • Binalud
  • Drainage
  • Kopedagh
1-  بهرامی، شهرام. مهران مقصودی و  بهرامی کاظم. 1390. بررسی نقش تکتونیک در ناهنجاری مورفومتری شبکه زهکشی در چهار حوضة آبخیز در زاگرس، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 76، دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران.
2-  بهرامی، شهرام. 1392. معرفی روشی کمی جهت بررسی ناهنجاری سلسله مراتبی شبکه زهکشی و ارتباط آن با تکتونیک، مطالعه موردی:6 حوضة آبخیز زاگرس، بیستمین همایش ملی ژئوماتیک، سازمان نقشه­برداری کشور، تهران.
3-  بهرامی، شهرام. مجتبی یمانی و سیدکاظم علوی­پناه. 1387. تحلیل مورفومتری و مورفولوژی شبکه زهکشی در مخروط آتشفشانی تفتان پژوهش‌های جغرافیایی طبیعی، 65، دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران.
4-  بیاتی­خطیبی، مریم. 1388. تشخیص فعالیت‌های نئوتکتونیکی در حوضة آبریز قرنقوچای با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک و مورفوتکتونیک مجله فضای جغرافیایی، سال نهم، شماره 25، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر.
5-  حقی‌پور، نگار. 1386. بررسی ریخت زمین­ساختی گستره کپه داغ-بینالود بر پایه شاخص‌های گرادیان شیب رود و هیپسومتری، علوم زمین، سال شانزدهم، شماره 64، سازمان زمین­شناسی کشور تهران.
6-  جمال­آبادی، جواد. ابوالقاسم امیراحمدی و قاسم مونسیان و علی­اکبر شایان­یگانه. ۱۳۹۳. بررسی تأثیرات تکتونیکی گسل کمایستان بر شبکه زهکشی و مخروط افکنه­ها با استفاده از شاخص­­های ژئومورفیک در دامنه‌های شمالی ارتفاعات جغتای، مجله آمایش جغرافیایی فضا، جلد 4، شماره 11، دانشگاه گلستان.
7-  رضائی مقدم، محمد­حسین و محمد احمدی. 1385. تحلیل ژئومورفولوژی کمی الگوی زهکشی شبکه آبراهه­ای به کمک زاویه برخورد آنها در زیر­حوضة سریاس استان کرمانشاه، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ش 21، پیاپی 81، مشهد.
8-  سلیمانی، شهریار. 1378. رهنمودهایی در شناسایی حرکات تکتونیک فعال و جوان با نگرشی بر مقدمات دیرینه لرزه­شناسی، چاپ اول، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، تهران.
9-  عبادیان، سارا. 1379. تحلیل ساختاری و زمین­ساختی طاقدیس سبزپوشان بر اساس آنالیزهای مورفوتکتونیکی، پایان­نامه کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: دکتر سید­احمد علوی، دانشگاه شهید بهشتی تهران. دانشکده علوم­زمین، تهران.
10- کرمی، فریبا. 1388. ارزیابی ژئومورفیک فعالیت‌های تکتونیکی در حوضة زهکشی سعید­آباد­چای، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 69، دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران.
11-گورابی، ابولقاسم و نوحه‌گر احمد، 1386. شواهد ژئومورفولوژیکی تکتونیک فعال حوضة‌آبخیز درکه، پژوشهای جغرافیایی، شماره60، دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران.
12-مختاری، داوود. 1384. کاربرد شاخص­های ریخت‌سنجی در تعیین میزان فعالیت گسل‌ها (نمونه موردی: گسل شمالی میشو)، مجله علوم زمین، شماره 59، سازمان زمین­شناسی کشور، تهران.
13-مقصودی، مهران، مریم جعفری اقدم و سیدشکری باقری. 1390. بررسی تکتونیک فعال حوضة آبخیز کفرآور با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک و شواهد ژئومورفولوژیکی، جغرافیا و توسعه، شماره 25، دانشگاه سیستان و بلوچستان،
14-مونسیان، قاسم.1390. بررسی تاثیرات تکتونیکی گسل کمایستان بر شبکه آبها و مخروط­افکنه­ها با استفاده از شاخص های ژئومورفیک در دامنه­های شمالی ارتفاعات جغتای، پایان­نامه کارشناسی­ارشد جغرافیای طبیعی گرایش ژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی محیطی، استاد راهنما: دکتر ابولقاسم امیراحمدی، دانشگاه تربیت معلم سبزوار.
15-یمانی، مجتبی و حسن کامرانی­دلیر. 1389. مورفومتری و ارزیابی شاخص‌های ژئومورفیک برای تعیین میزان فعالیت نو­زمین­ساخت در حوضة آبریز چله (زاگرس شمال غربی)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی،شماره 97، مشهد.
16-Altin, Turkan Bayer and Bekir Necati Altin. 2011. Development and morphometry of drainage network in volcanic terrain, CentralAnatolia, Turkey. Geomorphology, Vol. 125, Elsevier.
17-Avena, Gian Carlo, and Giuseppe Giuliano and Elvidio Lupia Palmieri 1967. Sulla valutazione quantitativa della gerarchizzazione ed evoluzione dei reticoli fluviali. Boll. Soc. Geol. 86, Italy.
18-Bahrami Shahram, 2013. Analyzing the drainage system anomaly of Zagros basins: implications for Tectonophysics journal, Vol. 608, Elsevier.
19-Baroni, Carlo. And Valerio Noti and Sirio Ciccacci and Maria Giovanni Righini and Cristina Salvatore. 2005. Fluvial origin of the valley system in northern Victoria Land (Antarctica) from quantitative geomorphic analysis. GSA Bulletin, Vol. 117, Geological Society of America.
20-Burbank, Douglas and Robert Anderson. 2001. Tectonic Geomorphology, Blackwell Science.
21-Chen, Yen-Chieh and Sung Quocheng and Cheng Kuang-Yu. 2003. Along-strike variations of morphotectonic features in the Western Foothills of Taiwan: tectonic implications based on stream-gradient and hypsometric analysis. Geomorphology Vol. 56, Issues 1–2, Elsevier.
22-Ciccacci, Sirio. and Paola Fredi, and Lupia Palmieri  Elvidio­ and Francesco Pugliese. 1986. Indirect evaluation of erosion entity in drainage basins through geomorphic, climatic and hydrological parameters. International Geomorphology conference. Chichester, UK.
23-Deffontaines Benoit and Jiin-Fa Lee and Jacques Angelier and J.-P. Rudant.1994, New geomorphic data on the active Taiwan orogen: A multisource approach, Journal Of Geophyslcal Research, Vol. 99, American Geophysical Union.
24-Deffontaines Benoit and P Chotin and Lahsen AIT Brahim and Michel Rozanov. 1992. Investigation of active faults in Morocco using morphometric methods and drainage pattern analysis, Geologische Rundschau 81, 199-210.
25-Dehbozorgi Maryam, Mohsen Pourkermani and mohammad Arian and aliakbar Matkan and Hossain Motamedi. 2010. Quantitative analysis of relative tectonic activity in the Sarvestan area, central Zagros, Iran, geomorphology, 121, 3-4.
26-Pirasteh Saied, and Biswajeet Pradhan and seyed Mohammad Rizvi. 2011. Tectonic process analysis in Zagros Mountain with the aid of drainage networks and topography maps dated 1950–2001 in GIS, Arabian Journal of Geosciences, 4.
27-Goldsworthy Mary and James Jackson. 2000. Active normal fault evolution in Greece revealed by geomorphology an drainage pattern. Journal of the Geological Society, London 157, 967- 981, UK.
28-Guarnieri, Pierpaolo and Claudia Pirrotta. 2008, The Response of Drainage Basins to the Late Quaternary Tectonics in the Sicilian Side of the Messina Strait(NE Sicily), Geomorphology, 95, 260-273, Elsevier.
29-Hackney Christopher and Carling Paul. 2011. The occurrence of obtuse junction angles and changes in channel width below tributaries along the Mekong River, south‐east Asia, Earth Surface Processes And Landforms Journal, British Geomorphological Research Group.UK.
30-Hamdouni, Rachid and Iriggaray and Fernandez and Chacon and Keller. 2008. Assessment of relative active tectonics, southwest border of the Sierra Nevada (Southern Spain), Geomorphology, 96. Issues 1–2, Elsevier.
31-Jamieson, Stewart and Hugh Sinclairand Linda Kirstein and Ross Purves. 2004. Tectonic forcing of longitudinal valleys in the Himalaya: morphological analysis of the Ladakh Batholith, North India. Geomorphology 58, 1-4, Elsevier.
32-Keller Edward and Nicholas Pinter .2002. Active Tectonics Earthquake, Uplift, and Landscape. Prentice Hall publisher. New, Jersey, 362p.
33-Li, Youli and Yang Jingchun and Tan Lihua and Duan Fengian. 1999. Impact of tectonics on alluvial landforms in Hexi corridor, Northwest China. Geomorphology Vol 28, Elsevier.
34-Mayer linne, Daniele Savelli and Marco Menichetti and Olivia Nesci. 2003. Morphotectonic approach to the drainage analysis in the North Marche region, central Italy. Quternary International, Vol. 101-102, pp: 157-167. International Union for Quaternary Research (INQUA) United States.
Ramirrez María Teresa. 1998. Geomorphic assessment of active tectonics in the Acambay graban, Mexican Volcanin belt. Earth surface process and land froms. Vol. 23, pp 317-322. British Geomorphological Research Group.UK.