بررسی سیر تحولات نخست شهری و نظام شهری منطقه زاگرس(1385-1355)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه مازندران

2 استادیار گروه شهرسازی دانشگاه کردستان

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه اصفهان

چکیده

نظام شهری و شهرنشینی در ایران متاثر از صنعتی شدن غرب و رواج الگوی توسعه برون‌زا و همزمان با از میان رفتن نظام مبتنی بر زمین و کشاورزی دچار تحول و دگرگونی عمیقی شد. ویژگی بارز این تحول  توسعه متمرکز بر شهرها، مهاجرت فزاینده سلسله مراتبی از روستاها و شهرها کوچک به شهرهای بزرگ بود که دگرگونی تدریجی الگوی سنتی سلسله مراتب سکونتگاه‌ها و به هم خوردن توزیع جمعیتی در کشور شد. منطقه زاگرس با پنج استان در غرب ایران نیز که دارای سابقه کهن شهرنشینی و تراکم بالای جمعیتی است، از این دگرگونی مستثنی نبوده و تحول چشمگیری را در چند و چون پراکنش سکونتگاه‌های انسانی تجربه کرده است. هدف از این پژوهش بررسی نظام شهری این منطقه از کشور می‌باشد و با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی انجام گرفته و برای جمع‌آوری داده‌ها از منابع کتابخانه‌ای و داده‌های سرشماری‌های رسمی کشور استفاده شده است. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد که در منطقه زاگرس با وجود رشد تعداد و اندازه شهرها در تمامی استانها، پدیده نخست شهری وجود ندارد و تعادل در بیشتر دوره‌های سرشماری در شبکه شهری وجود داشته است، به گونه ای که شاخص نخست شهری از 0.171 به 0.178 رسیده است. همچنین شاخص عدم تمرکز منطقه از 0.765 در سال 1335 به 0.750 در سال 1385 رسیده که نشان می‌دهد که در مجموع به میزان تمرکز در منطقه اضافه شده است، هر چند تا سال 1375 از تمرکز شهری منطقه کاسته شده است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluating Changes of Primate City and Urban System in Zagros Region (1976–2006)

نویسندگان [English]

  • S. Lotfi 1
  • Q. Irandoost 2
  • E. Babakhanzadeh 3
1
2
3
چکیده [English]

The urban system and urbanization in Iran have influenced and changed deeply due to industrialization and the dominance of exogenous development policy which accompanied by the decline of agriculture. The obvious character of such transition was the urban oriented development and the increased hierarchical migration from small towns and villages towards large cities which provided a gradual change of traditional pattern of settlement hierarchical and urban spatial distribution. The region of Zagros with five provinces has a rich and old history of urbanization and high population density in the western part of the country; this area has experienced considerable changes in its human settlement distribution. The purpose of this research is to evaluate the urban system of the region. The methodology of the research is based on descriptive-analytical methods and the data were collected via secondary sources such as national censuses. The results showed that despite the growth of city size and the number of urban places, the region has no sign of primate city and there has been balance in the most of the censuses so that the primate city index only changed from 0.171 to 0.178. Also the de-concentration index of the region has decreased from 0.765 in 1335 to 0.750 in 1385 which illustrates that in general concentration increased in the area; however from 1375 the region has experienced urban concentration annually.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban System
  • Primate city
  • urban hierarchy
  • Zagros region
  • Iran
- ابرهیم‌زاده، عیسی.، نگهبان مرئی محمد. 1383. تحلیلی بر شهرنشینی و جایگاه شهرهای جدید در ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال نوزدهم، شماره 4 پیاپی 75، صفحات 172-152.
2- اکبری، نعمت‌اله، علی عسگری، فرهمند، شکوفه. 1385. تحلیل توزیع اندازه شهرها در سیستم شهری ایران، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی، سال ششم، شماره چهارم، صص 105-83.
3- امکچی، حمیده. 1383. شهرهای میانی و نقش آن در چارچوب توسعه ملی، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، چاپ اول، تهران.
4- بردی آنامرادنژاد، رحیم. 1390. بررسی تحلیلی سلسله مراتب شهری در استان کردستان با استفاده از روش رتبه- اندازه و مدل تعدیلی بهفروز، فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیای انسانی، سال سوم، شماره دوم، صفحات 57-45.
5- تقوایی، مسعود، موسوی، میرنجف. 1390. نقدی بر شاخصهای تعیین نخست شهری و ارائه شاخصی جدید (با نگاهی تحلیلی بر شاخص‌های نخست شهری در ایران)، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، صفحات 42-32.
6- فرهمند، شکوفه، عسگری، علی.، سامتی، مرتضی. 1387. تحلیل فضایی توسعه شهری در ایران (رشد اندازه شهرها)، فصلنامه تحقیقات اقتصادی، شماره 82، صحفات 185-163.
7- فرهمند، شکوفه، طیبی، سیدکمیل.، اکبری، نعمت‌اله. (1388)، تأثیر نخست شهری بر رشد اقتصادی کشور، فصلنامه تحقیقات اقتصادی، شماره 44 (87)، صفحات 137-115.
8- فرید، یداله. 1375. جغرافیا و شهرشناسی، انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ سوم، تبریز
9- رهنمایی، محمدتقی، منوچهری میاندوآب، ایوب.، ابراهیم‌پور، احد. 1390. سیر تحولات نخست شهری و نظام شهری منطقه آذربایجان (11385-1335)، فصلنامه آمایش سرزمین، سال سوم، شماره پنجم، صفحات 32-5.
10- رستمی، مسلم، شاعلی، جعفر. 1388. تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری در شهر کرمانشاه، فصل نامه چشم انداز جغرافیایی، سال چهارم، شماره 9، صص 51-27.
11- رضویان، محمدتقی. 1381. جهانی شدن، تمدن و شهرنشینی، پژوهشنامه اقتصادی، شماره 5، صفحات 196-195.
12- شکویی، حسین. 1380. دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری، انتشارات سمت، جلد اول، چاپ پنجم.
13- شورت، جان‌رنه 1388. نظریه شهری-ارزیابی انتقادی، مترجمین کرامت‌اله زیاری، حافظ مهدنژاد، فریاد پرهیز، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران.
14- صدرموسوی، میرستار.، طالب‌زاده، میرحیدر.  1388. بررسی و تحلیل تغییرات در سلسله مراتب شهری استان آذربایجان غربی در یک دوره 50 ساله (1385-1335)، فصلنامه فضای جغرافیایی، سال نهم، شماره 27، صفحات 159-133.
15- داداش‌پور، مولودی، جمشید. 1390. بررسی و تحلیل ساختار سلسله مراتب شهری در استان اردبیل، فصلنامه فضای جغرافیایی، سال یازدهم، شماره 34، صفحات 131-102.
16- دخت لیوارجانی، پروین.، شیخ اعظمی، علی. 1388. بررسی پدیده نخست شهری در ایران در سال 1385: سیاست و سرزمین، فصلنامه فضای جغرافیایی، سال نهم، شماره 27، صفحات 202-181.
17- حکمت نیا، حسن.، میرنجف، موسوی. 1385. کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای، انتشارات علم نوین، چاپ اول، یزد.
18- هوشیار، حسن. 1388. ارزیابی سلسله مراتب شهری استان آذربایجان غربی در دوره زمانی(1385-1335)، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی (دانشگاه تبریز)، سال 14، شماره 30، صفحات 26-1.
19- وارثی، حمیدرضا، سروری، زهتاب. 1385. تحلیلی بر ارتباط متقابل توسعه، مهاجرت و شهرنشینی در ایران، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره 6، صفحات 196-179.
20- حاجی‌پور، خلیل. 1387. بررسی علل و عوامل اثرگذار در فرایند شکل گیری و تکوین مناطق کلانشهری، نشریه هنرهای زیبا، شماره 34، صفحات 48-37.
21- حبیبی، سیدمحسن، اهری، زهرا. 1383. بررسی تطبیقی دگرگونی جمعیت، خانوار، سکونت و شهرگرایی ایران، رومانی و فرانسه، نشریه هنرهای زیبا، شماره 19، صفحات 16-5.
22- زبردست، اسفندیار. 1386. بررسی تحولات نخست شهری در ایران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 29، صفحات 38-29.
23- زیاری، کرامت‌اله، موسوی، میرنجف. 1384. بررسی سلسله مراتب شهری در استان آذربایجان غریی، مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان، جلد هیجدهم، شماره 1، صفحات 178-163.
24- مرصوصی، نفیسه.، حکمت‌نیا، حسن.، پورمحمدی، محمدرضا.، نظم فر، حسین. 1390. تحلیل سازمان فضایی نظام شهری (مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی)، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال سوم، شماره پنجم، صفحات 107-89.
25- نظریان، اصغر. 1388. پویایی نظام شهری ایران، انتشارات مبتکران، چاپ اول، تهران.
26- وزارت مسکن و شهرسازی، معاونت شهرسازی و معماری 1377. طرح کالبدی منطقه زاگرس نظام شهرها و خدمات، جلد دوم، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.
27.Anderson, Gordon, Ying Ge, 2005. The Size of Chinese cities, Regional Science and Urban Economics 35, Pp: 756-776.
28.Badcock, B. 2002. Making sense of cities (A Geographical Survey), Co-Published in the United States of America by Oxford University Press,