بررسی و ساماندهی مکان گزینی مراکز آموزشی ابتدایی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) (مطالعه موردی منطقه 4 شهرداری تبریز)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

2 باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

چکیده

با توجه به رشد شتابان شهرها بالاخص شهرهای بزرگ همچون تبریز و جمعیت آنها تامین نیازهای اولیه در شهرها به خصوص کاربری آموزشی به عنوان یکی از مراکز خدمات رسانی در سطح شهر که خود نسبت به سایر کاربری ‌ها از تقاضای بیشتری برخوردار است از اهمیت زیادی برخوردار است. تحقیق حاضر بر اساس روش توصیفی- تحلیلی و با هدف مکان‌یابی بهینه مراکزآموزشی ابتدایی در سطح منطقه 4 شهرداری تبریز می‎باشد که با بهره‌گیری از فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP و وزن دهی معیار های موثر در امر مکانیابی با استفاده از نرم افزار Expert Choice و نهایتا وارد کردن نتایج حاصل از وزن دهی در سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS ، مکان های بهینه جهت ایجاد فضاهای آموزشی استفاده گردیده است که نتایج حاصل از تلفیق لایه ها نشان داد فضاهای آموزشی مقطع مورد مطالعه از توزیع فضایی موزونی در منطقه برخوردار نبوده و تعدادی زیاد از دانش‌آموزان محلات منطقه به شعاع دسترسی مطلوب در منطقه دسترسی ندارند و در رابطه با مراکز آموزشی معیارهایی چون نزدیکی به کاربری فضای سبز ،فرهنگی، ورزشی و مذهبی حریم ضوابط مکانیابی رعایت نشده و همچنین دررابطه با معیار هایی چون فاصله از کاربری های نظامی ، گورستان ، اداری، بهداشتی و درمانی ، صنعتی و تجاری در وضعیت نامطلوب قرار دارند. لازم به ذکر است که تمامی مدارس موجود فقط در رابطه با نزدیکی به کاربری مسکونی در وضعیت کاملا مناسب قرار گرفته اند و در نهایت با توجه به تلفیق شاخص های مکانی موجود مستعد ترین پهنه ها در منطقه برای احداث مراکز جدید شناسایی شده است.
واژگان کلیدی : مراکزآموزشی، تحلیل فضایی،مکانیابی،منطقه4،شهر تبریز،GIS،AHP

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reviewing and Organizing Site Selection of Elementary Learning Centers through Geographical Information System (Case Study Tabriz Municipality, Region 4)

نویسنده [English]

  • Ali panahi 1
چکیده [English]

Evaluating and Organizing the Site-Selection of Elementary Educational Centers by Geographical Information System
(Case Study: Region Four of Tabriz Municipality)

Abstract
Due to the increasing development and population of cities, especially in metropolises like Tabriz, providing their basic needs is of particular importance. Educational land use as a service-offering center is of paramount importance and has higher demand when it is compared with other land uses. A descriptive-analytic method has been used to carry out the present research. Its aim was to provide an optimal site selection for elementary educational centers in region 4 of Tabriz municipality. Analytic hierarchical Process (AHP) and weighting effective criteria along with Expert Choice and Geographical Information System (GIS) software were used for site selection. The results of layers’ integration showed that elementary educational spaces do not have uniform spatial distribution in the studied region and a number of students do not have radius adequate access to region In training centers, criteria such as proximity to green space, cultural, religious land use sports and site selection criteria were not met. Actually they were in unfavorable conditions in their distance from military, cemetery, office, healthcare, industrial and commercial land uses. It should be noted that all the schools were in favorable condition since they were close to the residential land use. Finally, due to the integration of spatial indices, apt areas in the region have been identified for the construction of new centers.
Keywords: Learning Centers, Site Selection, Spatial Analysis, Tabriz, GIS, AHP
Keywords: Learning Centers, Site Selection, Spatial Analysis, Tabriz, GIS, AHP

کلیدواژه‌ها [English]

  • Education centers
  • Location
  • spatial analysis
  • region 4 Tabriz
  • AHP
  1. پورمحمدی ،محمدرضا. ماجده عساکره. 1391. ارزیابی مکان­یابی کاربری های آموزشی (مدارس ابتدایی) شهـر شادگان. فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، دوره سوم، شماره نهم، مرودشت.
  2. حدیدی، مسلم. کاوه نادری و انیسه مراتی و بیتا سوزنی.1396. بررسی و تحلیل الگوی بهینۀ پراکنش مراکز آموزشی با استفاده از روش تصمیم‌گیری چند‌معیاره (MADM) در محیط GIS مورد شناسی: آموزش ‌و ‌پرورش ناحیۀ یک کرمانشاه. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه­ای، دوره هفتم، شماره بیست و دوم، زاهدان
  3. خبره، مرتضی. علی سرکارگر­اردکانی و مرتضی نقدی و جلال کرمی. 1393. توزیع مکانی مناسب دانش‌آموزان در مدارس با استفاده از الگوریتم گروه ذرات (PSO) در محیط GIS (مطالعة موردی: منطقة 3 آموزشی شهر تهران). نخستین همایش ملی کاربرد مدل‌های پیشرفته تحلیل فضایی (سنجش از دور و GIS) در آمایش
  4. زیاری، کرامت‌اله. 1388. برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری. چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  5. شجاعی، سیدعلیرضا. 1381. فضاهای آموزشی، قواعد و معیارها، چاپ اول، تهران، انتشارات ناقوس.
  6. صالحی، رحمان. منصور رضاعلی. 1384. ساماندهی فضایی مکان­هـــای آمـوزشی (مقـطع متوسطـه) شهـر زنجان به کمک GIS. فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی، دوره سی و هفتم ،شماره پنجاه و دوم. تهران.
  7. فرج‌زاده، منوچهر. هوشنگسرور. 1381. مدیریت و مکان­یابی مراکز آموزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی: نمونه موردی فضاهای آموزشی مقطع راهنمایی منطقه 7 تهران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره هفدهم، شماره شصت و هفتم، تهران.
  8. کرمی، محمدرضا. 1382. مکان­یابی هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای با استفاده از GIS (نمونه موردی: شهر تبریز)، رسالة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری. استاد راهنما: دکتر محمد رضا پورمحمدی .دانشگاه تبریز، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی،گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری.
  9. محمدی، جمال. حسین پورقیومی و محمد قنبری. 1391. تلفیق مدل همپوشانی شاخص های (IO) و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در مکانیابی مراکز آموزشی  نمونه موردی مدراس راهنمایی شهر کازرون. مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، دوره بیست و سوم، شماره چهل و پنجم ،اصفهان

10. مهراندیش، محمد. 1377. کاربرد GIS در شهرسازی، مطالعه موردی فضاهای آموزشی منطقه 17 تهران. استاد راهنما: سید مجید مفیدی شمیرانی، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده معماری وشهرسازی، گروه برنامه ریزی شهری و منطقه ای.

11. موحد، علی. سعید امانپور و محمدرضا پورمحمدی و ماجده عساکره. 1390. بررسی و تحلیل مکان­یابی بهینه مدارس ابتدایی موردی : شهر شادگان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره یازدهم شماره بیست و دوم، تهران.

  1. نظری­فر، محمد هادی. محمد عظیمی حسینی. 1393. کاربرد GIS در مکان­یابی، چاپ سوم، تهران،انتشارات مهرگان قلم.

13. ولیزاده، رضا. 1386. مکان­یابی مراکز آموزشی دبیرستان با استفاده از GIS : نمونه موردی شهر تبریز، فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی،دوره هفتم شماره پنجم،تهران.

  1. یاراحمدی، محمود. 1377 .به سوی شهرسازی انسانگرا، چاپ اول، تهران، انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.

15. نیازخوانی، سمانه. غلامرضا لطیفی. 1393. ارزیابی تطبیقی کاربری آموزشی با تأکید بر عدالت اجتماعی در شهر تهران و مکان‌یابی بهینه احداث مدارس جدید به کمک روش کارتوگرافی (نمونه موردی: نواحی 1 مناطق 6 و 13). ششمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‌های شهر اسلامی. مشهد.

16. Cengiz, K., Ufuk C. and Ziya, U. 2003. Multi-criteria Supplier selection using fuzzy AHP. Logistics Information management, 16(6): 382-394.

17. Eray, O. 2012. Application of Geographic Information System (GIS) in Education, Journal of Technical Science and Technologies. 1 (2): 53-58.

18. Lotfi, S. and Koohsari, M.J. 2009. Analyzing accessibility dimension of urban quality of life: where urban designers face duality between subjective and objective reading of place, social indicators research. 94 (3): 417-435.

19. Tims, W. 2009. GIS model for the Land Use and Development Master plan in Rawanda, Masters Project, and Supervisor: S. Anders Brandt, GÄVLE University, Sweden.

20. Whitaker, R. 2007. Validation examples of the Analytic Hierarchy Process and Analytic Network Process. Mathematical and Computer Modelling, 46 (7): 840-859.