تحلیل فضایی شاخص‌های توسعه اقتصاد منطقه‌ای در استان آذربایجان شرقی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 مدیر گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دانشجوب دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز

چکیده

شهرنشینی شتابان همگام با تحولات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی عوامل ایجاد الگوی نامتوازن شهری و به تبع آن توزیع ناهمگون امکانات از جمله منابع اقتصادی در سراسر کشور از جمله استان آذربایجان شرقی می‌باشد. رویکرد مطالعه حاضر کاربردی بوده که با بهره‌گیری از روش شناسی «توصیفی – تحلیلی» در راستای تحلیل فضایی شاخصه‌ای توسعه اقتصادی در بین شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی به انجام رسیده‌است. شاخص‌های مورد ارزیابی 14 شاخص اقتصادی می‌باشد که جهت جمع آوری داده‌های مربوط به آنها از آمارنامه عمومی استان در سال 1391 استفاده شده‌است. جهت تحلیل داده‌های پژوهش از مدل شباهت به گزینه ایده آل فازی (FTOPSIS ) استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان دهنده آن است که شهرستان تبریز به‌عنوان مرکز استان آذربایجان شرقی با 12/4 فاصله از راه حل ایده آل فازی( ) و 91/8 فاصله از راه حل ضد ایده آل فازی( ) در فاصله دو برابری از بقیه شهرستان‌ها به خصوص شهرستان دوم استان از لحاظ برخورداری از شاخص‌های توسعه اقتصادی یعنی شهرستان اهر با 98/7 فاصله از ( ) و 97/4 فاصله از ( ) می‌باشد. در این بین شهرستان‌های خداآفرین، چاراویماق و جلفا نیز محروم ترین شهرستان‌های استان می باشد. نتایج پژوهش حاکی از یک الگوی مرکز – پیرامون در رابطه با برخورداری از شاخص‌های توسعه اقتصادی در سطح استان بین مرکز استان و بقیه شهرستان‌های استان می‌باشد. برطرف کردن این مسائل نیازمند تمهیدات جدیدی در زمینه تخصیص عادلانه شاخص‌های اقتصادی در سطح شهرستان‌های استان می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Spatial analysis of regional economic development indicators in East Azerbaijan Province

چکیده [English]

Rapid urbanization along with the social, economical and political transformations has been caused to an uneven pattern of urban and consequently the heterogeneous distribution of facilities such as economic resources across the country, including the province of East Azerbaijan.The present research is a practical study which utilizes "descriptive - analytical" methodology in order to analyze the spatial indicators of economic development in the province of East Azerbaijan. The evaluated indicators of this study are 14 economic indicators of East Azerbaijan province’s counties.. For analyze the data TOPSIS-Fuzzy technique has been used. The result show that there is big gap between Tabriz County as the center of East Azerbaijan Province with 4.12 distance to S+ and 8.91 distance to S- and other cities of Province such as Ahar County as a second city of province with 7.98 distance to S+ and 4.97 distance to S- regarding the enjoyment of economic development indicators. Meanwhile Khodaafarin, Charoymagh and Jolfa counties are the most poor. The result indicate a Center-Periphery pattern regarding the enjoyment of economic development indicators among the counties of East Azerbaijan Province. This issue need new attention in order equal distribution of economic development indicators throughout the Province.The present research is a practical study which utilizes "descriptive - analytical" methodology in order to analyze the spatial indicators of economic development in the province of East Azerbaijan.The evaluated indicators of this study are 14 economic indicators of East Azerbaijan province’s counties. In order to collecting the data, the East Azerbaijan Province Governor General 1391 statistical data have been used. For analyze the data TOPSIS-Fuzzy technique has been used.The result show that there is big gap between Tabriz County as the center of East Azerbaijan Province with 4.12 distance to S+ and 8.91 distance to S- and other cities of Province such as Ahar County as a second city of province with 7.98 distance to S+ and 4.97 distance to S- regarding the enjoyment of economic development indicators. Meanwhile Khodaafarin, Charoymagh and Jolfa counties are the most poor.The result indicate a Center-Periphery pattern regarding the enjoyment of economic development indicators among this counties

کلیدواژه‌ها [English]

  • spatial analysis
  • Economic Development
  • sustainable development
  • East Azerbaijan province

مراجع

  1. استانداری آذربایجان شرقی. 1391. آمارنامه عمومی استان.
  2. بابایی، الی ناز. 1392. تحلیل عدالت فضایی و توسعة شهری در ارائه خدمات شهری در مناطق شهرداری تبریز. پایان‌نامه کارشناسی ارشدجغرافیا و برنامه­ریزی شهری. استاد راهنما: شهریور روستایی. دانشگاه تبریز، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری.
  3. پادروندی، بهزاد. 1392. بررسی و سطح بندی وضعیت پایداری توسعه در شهرستان­های استان لرستان. پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری. استاد راهنما: عطا غفاری گیلانده. دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری.
  4. پورطاهری، مهدی. 1389. کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه در جغرافیا. چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.
  5. پیری، عیسی. 1390. ریسک سیستمی، حکمروایی مطلوب شهری و چالش انباشت مازاد در اقتصاد متروپلیتن )نقدی بر بنیادگرایی بازار آزاد(. مجله سپهر، دوره بیست و سوم، شماره نودم، تهران.
  6. تودارو ، مایکل. 1386. توسعة اقتصادی در جهان سوم. ترجمه غلامعلی فرجادی. چاپ سیزدهم، انتشارات کوهسار.
  7. زنگی آبادی، علی. مهدی احمدیان و محمد کرمی. 1393. تحلیل فضایی شاخص­های توسعة منطقه­ای با بهره­گیری تلفیقی از تکنیکهای تصمیم­گیری چند شاخصه، مورد پژوهش: استان کردستان.دوفصلنامه پژوهش های بوم شناسی شهری، دوره پنجم، شماره اول، تهران.
  8. سرایی، محمدحسین و یعقوب کمایی زاده. (1392). تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان یزد از لحاظ دسترسی به مراکز بهداشتی و درمانی با استفاده از مدل موریس. فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، دوره ششم، شماره بیست و دوم، ملایر.
  9. سعیدی کیا، مهدی. 1387. اصول و مبانی کارآفرینی. چاپ نهم، تهران، انتشارات کیا.

10. ضرابی، اصغر و نازنین تبریزی. 1390. تعیین توسعه یافتگی شهرستان­های استان مازندران-رویکرد تحلیل عاملی. فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، دوره چهارم، شماره دوازدهم، ملایر.

11. عالم تبریز، اکبر، علیرضا رجبی پور میبدی و محمد زارعیان. 1388. بررسی کاربرد تکنیک تاپسیس فازی در بهبود ‏سنجش کارآیی شعب بانک‌ها با استفاده از تکنیک ‏DEA. مجلة مدیریت صنعتی، دورة اول، شمارة سوم‏، تهران.

  1. عطائی، محمد. 1389. تصمیم‌گیری چند معیارة فازی. چاپ اول، شاهرود، انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود.

13. فال سلیمان، محمود و محمد حجی پور. 1393. برنامه­ریزی استراتژیک بخش­های اقتصادی در راستای توسعة منطقه‌ای با بهره­گیری از مدل SWOT مطالعه موردی: بخش صنعت و معدن در استان خراسان جنوبی. مجله مسکن و محیط روستا، دوره سی و چهارم، شماره صدوپنجاهم، تهران.

  1. فکوهی، ناصر. 1383. انسان‌شناسی شهری. چاپ اول، تهران، نشر نی.

15. محمدی ده چشمه، مصطفی و هادی علیزاده. 1393. سنجش شاخص­های توسعة پایدار منطقه­ای در استان آذربایجان غربی با بهره گیری از مدل تحلیل تشخیص و نشانگرهای فازی. مجله اقتصاد وتوسعة منطقه­ای، دوره جدید شمارة هفتم، مشهد.

  1. معصومی اشکوری، سید حسن. 1385. اصول و مبانی برنامه‌ریزی منطقه‌ای. چاپ سوم، تهران،انتشارات پیام.
  2. هیگینز، بنجامین، ساویه، دونال. 1388. نظریه های توسعة منطقه‌ای. ترجمه فاطمه بزازان، تهران، نشر نی.
    1. Anderson, A.R. and Jacke S.L. 2002. The Articulation of Social Capital in Entrepreneurial Networks. Entrepreneurship and Regional Development (14): 193-210.
    2. Camagni, R.P. 2005. The Concept of Innovative Milieu and its Relevance for Public Policies in European Lagging Regions. Papers in Regional Science: The Journal of the RSAI, 4: 317-340.
    3. Hou, H. Liu, Y. Wei, X. and He, Q. 2015. Using inter-town network analysis in city system planning: A case study of Hubei Province in China. Habitat International, 49: 454-465
    4. Huggins, R. 2004. World Knowledge Competitiveness Index. Robert Huggins Associates, Pontypridd.
    5. Jose Manuel, S. Irmgard, N. and Richard, K. 2014. Transforming economies: Making industrial policy work for growth, jobs and development. International Labour Office. – Geneva: ILO.
    6. Kitson, M. 2009. Regional competitiveness: An elusive yet key concept? Regional studies, 38(9): 991-999.
    7. Kocziszky, G. 2009. Methodology of regional development, University of Miskolc Press
    8. Lehtonen, O. and Okkonen, L. 2015. Socio-economic impacts of a local bioenergy-based development strategy - the case of Pielinen Karelia, Finland. Renewable Energy, 85: 610-619.
    9. Malmberg, A. 2000. Agglomeration and firm preformation, Economic of scale, Environmental and planning, 22: 2.
    10. Misra, R.P. 2005. Regional development, 5th edition, Maruzen, Hong Kong.
    11. Porter, M.E. 2008. Regions and the new economics of competition, in Global City Regions, pp. 139– 152. Blackwell, Oxford.
    12. Porter, M.E. 2009. Location, competition and economic development: local clusters in the global economy, Economic Development Quarterly 14: 15–31.
    13. Porter, M.E. 2003. The economic performance of regions, Regional Studies 37: 549–578.
    14. Porter, M.E. 2007. On Competition. Harvard Business School Press, Boston.
    15. Russ, M. and Jones, J. 2008. Regional Economic Development Indicators for a Knowledge-Based Economy with Knowledge Deprivation, Journal of Regional analysis and policy, JRAP 38(2): 189-205
    16. Schumpeter, J. 2012. The theory of economic development, Transaction publisher London.
    17. Steinle, W.J. 1992. Regional competitiveness and the single market, Regional Studies 26: 307–318.
    18. Storper, M. 2006. The Regional World: Territorial Development in a Global Economy. Guilford Press, New 
    19. Storper, M. and Scott, A. 2006. The wealth of regions. Futures, 27 (5): 505-526.
    20. Turok, I. 2004. Cities, regions and competitiveness, Regional Studies, 43: 26-42.
    21. Tweed, C. and Sutherland, M. 2007. Built cultural heritage and sustainable development, Land use and urban planning, 83: 62-69.

United Nations. 2103. World Economic Situation and Prospects 2013, Global outlook.

مجله آمایش جغرافیایی فضا
دوره 8، شماره 27
خرداد 1397
صفحه 53-64

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار