ارزیابی کیفیت بصری طبیعت ثانویه بر مبنای ترجیحات استفاده‌کنندگان از فضا و نقش آن در هویت‌بخشی شهر بجنورد (نمونه موردی پارک‌های درون شهر)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

2 کارشناس‌ارشد مدیریت امور شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

نوع رابطه بصری انسان و محیط در ارزیابی کیفیت محیط بسیار تأثیرگذار است. امروزه با گسترش بی‌ضابطه بسیاری از شهرها حفظ هویت سیمای بصری آنها به فراموشی سپرده شده است و این فراموشی پیامدهای پیچیده و جبران‌ناپذیر بوم‌شناختی به همراه داشته است. هدف اصلی پژوهش حاضر ارتقای کیفیت بصری و هویت شهری بوده است. پژوهش از نوع کاربردی و با روش توصیفی- تحلیلی و برپایه مطالعات پیمایشی صورت پذیرفته است. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها تلفیقی از روش طبقه‌بندی کیفیت بصری(Q SORT) و ماتریس دستیابی به اقدامات (GAM) استفاده شده است. جهت برآورد شعاع دسترسی کاربرد دستور Buffer در سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) لحاظ شده‌است. در راستای انجام پژوهش، ابتدا عکس‌هایی از 24 پارک‌ مورد مطالعه گرفته شد سپس با استفاده از ابزار پرسشنامه با حجم 100 نفر، معیارهای زشتی یا زیبایی هر عکس از دید افراد مختلف مورد پیمایش قرار گرفت. به منظور ارزیابی کیفیت بصری، 16 معیار اصلی در نظر گرفته شد. در نهایت، به هر یک از معیارهای کیفیت بصری مربوط به فضاهای سبز شهری، امتیازی مبتنی بر تحقق یا عدم تحقق این معیارها در فضای مربوطه (طبق روش GAM)، تعلق گرفت. نتایج روش تلفیقی Q-Sort و GAM طبقه‌بندی پارک‌های شهر براساس عناوین "زشت" و "زیبا" است. به‌گونه‌ای که پارک‌های شهربازی، آفرینش، آزادی به عنوان پارک‌های زیبا و پارک‌های معصوم‌زاده و میرزا‌کوچک‌خان به عنوان پارک‌های زشت شناخته شدند. همچنین، براساس یافته‌ها، مهم‌ترین معیارهای ارتقا کیفیت‌بصری پارک‌های شهری: نظم، خوانایی و مقیاس است. در خاتمه راهکارهای مناسب ارتقای کیفیت بصری و هویت‌بخشی به شهر ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessment of visual quality in the Second nature based on the preferences of the users and its role in identifying Bojnord city (Case study: Parks within the city)

نویسندگان [English]

  • Atefeh Sedaghati 1
  • Shahla Dartoomi 2
1 Ph.D. student of Islamic Urbanism, Tabriz Islamic Art University
2 M.Sc of Urban Affairs Management, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Visual relationship between humans and the environment is very effective in evaluating the quality of the environment. Today, with the unsystematic expansion of many cities, identity preservation of their visual aspect has been forgotten and this negligence has brought irreparable ecological and complicated consequences. The main objective of this study was to improve visual quality and urban identity. Study is applied research and has been done by descriptive-analytical method, based on survey. In order to analyze the data, combination of visual quality classification (Q SORT) and the goal achievement matrix (GAM) has been used. "Buffer" command is used to estimate the accessibility in geographic information system (GIS). In order to carry out research, at first photos of 24 parks which are studied, were taken ,then using a questionnaire with 100 people, ugliness or beauty standards of each photo, from the point of view of different people, was surveyed. In order to access visual quality, 16 main criteria were considered. Finally, to each of the criteria for visual quality of urban green spaces, points based on the fulfillment or non-fulfillment of the criteria in the relevant space (according to GAM method), was awarded. The results of the combination of Q-Sort and GAM method was, the classification of city park on the titles "ugly" and "beautiful". So that the parks "Shahrebazi", "Afarinesh" and "Azadi", as beautiful parks and the parks "Masoumzadeh" and "Mirza koochakKhan" were as ugly Park, mentioned. Also, based on the findings, the most important criteria to improve the visual quality of urban parks are: order, legibility and scale. In the end, solutions to improve visual quality and identity of the city is presented

کلیدواژه‌ها [English]

  • assessment
  • visual quality
  • identity
  • Second nature
  • Bojnord
  1. ابراهیم­زاده، عیسی. عبادی جوکندان، اسماعیل. 1387. تحلیلی بر توزیع فضایی- مکانی کاربری فضای سبز در منطقه سه شهری زاهدان. جغرافیا و توسعه، شماره 11، 58-39.
  2. احمدی، فریال. صادقی، علی‌رضا. پورجعفر، محمدرضا. 1389. بازخوانی اصول و تفکرات حاکم طراحی منظر پایدار. همایش ملی معماری و شهرسازی معاصر ایران، بیضاء، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیضاء.
  3. ادیبی، علی اصغر. منعام، علیرضا. قاضی­زاده، سید ندا. 1385. اصول کلی نورپردازی در پارک­های شهری. نشریه هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، شماره 27: 76-67.
  4. ادیبی، علی­اصغر. اکبرزاده، مینا. 1392. منظر سلامت-باغ­های فرح­بخش، رویکرد باغ ایرانی به سلامتی. منظر، شماره24، پاییز، 21-18.
  5. افتخار، یاسمین. 1392. طبیعت شهر رویکرد هویت­گرا در پارک هوتن شانگهای. منظر، شماره22، بهار، 59-56.
  6. انصاری مود، محمد حسین. معصومی، سعید. 1389. در جستجوی هویت شهری بجنورد. تهران؛ مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
  7. انصاری، مجتبی. صادقی، علیرضا. احمدی، فریال. حقیقت بین، مهدی. 1387. هویت بخشی به محلات بافت­های فرسوده شهری با تأکید بر ساماندهی نظام بصری. آینه خیال، شماره 11، 100-93.
  8. آیرملو، سحر. موثقی، رامین. 1385. عناصر هویت فرهنگی در شهر. مرجع مهندسی عمران، اولین همایش بین­المللی شهر برتر طرح برتر، سازمان عمران و شهرداری­های همدان، همدان.
  9. بحراسمانی کوهستانی، سمیرا. میکائیلی تبریزی، علیرضا. سلمان ماهینی، عبدالرسول. کامیاب، حمیدرضا. 1391. بررسی اصول زیبایی شناسی در طراحی و معماری طبیعت. دومین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت محیط زیست، تهران.
  10. بهزاد فر، مصطفی. 1390. هویت شهر: نگاهی به هویت شهر تهران. سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، نشر شهر، تهران.
  11. پارسا، غفار. 1387. مهاجرین شهری و هویت قومی. روزنامه اعتماد ملی، ص7(جامعه)، شماره 742.
  12. پاکزاد، جهانشاه. 1391. مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. چاپ پنجم، انتشارات شهیدی.
  13. پورمحمدی، محمدرضا. 1382. برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات سمت.
  14. حسینی، سید باقر. علی­الحسابی، مهران. نسبی، فاطمه. 1390. تحلیل محیط شهری از رویکرد کیفیت بصری (نمونه موردی: قابلیت دید در بافت قدیم شهر مشهد). هویت شهر، سال پنجم، شماره هشتم، بهار و تابستان، 91-83.
  15. حسینی، سینا. 1394. هویت منظر روستایی با نگرش به نقش محیط طبیعی. کنفرانس ملی کشاورزی پایدار محیط زیست و توسعه روستایی، کوهدشت.
  16. حسینی، کمال­الدین. 1390. هویت شهری. سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری مشهد، بوی شهر بهشت، مشهد.
  17. حکیم­وند، حامد. شعاع­ برق، ساناز. 1388. هویت شهرهای جدید (مقدمه­ای بر هویت شهرهای جدید). فصلنامه آبادی، شماره65، زمستان، 83-78.
  18. رحیمیون، علی اصغر. 1390. هویت بخشی به شهر از طریق بهره­گیری از عناصر طبیعی. هویت شهر(پاییز و زمستان)، سال پنجم، ص 104-93، شماره9.
  19. رضازاده، راضیه. 1385. رویکردی روانشناسانه و جامعه­شناسانه به هویت مکانی در شهرهای جدید. شرکت عمران شهرهاى جدید، تهران.
  20. رفیعانی خاچک، پریسا. محمدزاده، مرجان. میرکریمی، سیدحامد. 1393. ارزیابی بصری کیفیت منظره‌ها بر اساس رهیافت ادراکی، الگویی برای مدیریت مطلوب‌تر مناطق طبیعی تفرجی (مطالعه موردی: مسیرهای پیاده‌روی حوضه‌آبخیز زیارت گرگان). پژوهش‌های محیط‌زیست، سال 5، شماره 9، بهار و تابستان ، 14-3.
  21. رمضانی، حمید. حقیقی خمامی، ملاحت. 1393. نقش منظر شهری در ارتقا هویت فضاهای شهر. انجمن زیبا سازی شهرداری تهران.
  22. رهبری، مهدی. 1388. معرفت و قدرت معمای هویت. تهران، کویر.
  23. زندیه، مهدی. زندیه، راضیه. 1389. در جستجوی کریدورهای دید راهبردی شهر تهران. انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره1، پاییز، 36-27.
  24. شاهچراغی، آزاده. بندرآباد، علیرضا. 1394. محاط در محیط- کاربرد روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی. چاپ اول، سازمان جهاد دانشگاهی تهران.
  25. شیعه، اسماعیل. مشرف دهکردی، حسین. 1391. نقش پیوستگی فضاهای سبز در هویت بخشی طبیعی به شهر(مورد مطالعاتی شهرکرد). معماری و شهرسازی آرمان شهر، شماره 9، پاییز و زمستان.321-315.
  26. صادقی پی، ناهید. 1390. طرح معماری، طراحی خانه مسکونی. تهران، انتشارات فاطمی.
  27. صالحی، اسماعیل. 1385. مؤلفه­های آسایش بصری و نقش آن در مناسب سازی محیط. همایش ملی مناسب سازی محیط شهری، تهران، پژوهشکده مهندسی و علوم پزشکی جانبازان.
  28. صبری، سهیل. مشاورزاده محرابی، زهرا. 1385. جایگاه مفهوم هویت در شهرهای جدید. شرکت عمران شهرهاى جدید، تهران.
  29. صفایی منفرد، نسیم. 1385. نشانه­ها و هویت بخشی به محیط شهری در شهرهای جدید. شرکت عمران شهرهاى جدید، تهران.
  30. طبسی، محسن. اسماعیلی، علی. 1390. تبیین شاخص­های ارتقا بصری شهرها با رویکرد به سلامت بصری شهر مقدس مشهد. هنر و ادبیات دینی، شماره دوم، 148-133.
  31. فکوهی، ناصر. 1383. انسان شناسی شهری. تهران، نی.
  32. قاسمی اصفهانی، مروارید. 1390. اهل کجا هستیم؟. تهران، انتشارات روزنه.
  33. قطبی، علی اکبر. 1387. مفهوم هویت و معماری امروز ایران. آینه خیال، پاییز و زمستان، شماره10.
  34. قوام­پور، انسیه. 1392. جایگاه عناصر طبیعی در هویت شهرهای ایران. انجمن زیباسازی شهر تهران.
  35. کریر، راب. 1385. هویت، شهر، خاطره. شرکت عمران شهرهاى جدید، تهران.
  36. گلچین، پیمان. ناروئی، بهروز. مثنوی، محمدرضا. 1391. ارزیابی کیفیت بصری فضاهای آموزشی بر اساس ترجیحات استفاده کنندگان(مطالعة موردی:دانشگاه سیستان و بلوچستان). محیط شناسی، سال سی ­و هشتم، شماره62، تابستان.150-135.
  37. گلکار، کورش. 1379. مؤلفه­های سازنده کیفیت طراحی شهری. صفه، شماره32، 65-38.
  38. لشکری، الهام. خلج، مهرشاد. 1393. سنجش کیفیت محیط شهری با رویکرد مکان محور. چاپ اول، تهران: گنج هنر.
  39. متولی، مسعود. 1389. بررسی و سنجش کیفیت زیبایی در منظر شهری بر اساس مفهوم دیدهای متوالی(نمونه موردی: مسیر گردشگری دارآباد تهران). آرمانشهر، شماره5، 139-123.
  40. میرکریمی، سید حامد. سعیدی، سپیده. محمدزاده، مرجان. ماهینی، عبدالرسول سلمان. 1393. کاربرد روش PCA در ارزیابی کیفیت بصری سیمای سرزمین(مطالعه موردی: حوزه زیارت استان گلستان). محیط شناسی، دوره40، شماره2، 462-451.
  41. میرمقتدایی، مهتا. 1383. معیارهای شناخت و ارزیابی هویت کالبدی شهرها. نشریه هنرهای زیبا، پاییز، شماره 19، 29-38.
  42. نثار نوبری، مهسا. بلالی اسکویی، آزیتا. قره بگلو، مینو. 1394. بررسی نقش طبیعت برفراهم سازی شهر های سالم. کنفرانس بین­المللی دستاوردهای نوین در عمران، معماری، محیط زیست ومدیریت شهری، خرداد.
  43. نقی‌زاده، محمد. 1386. ادراک زیبایی و هویت شهر در پرتو اسلامی. اصفهان، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
  44. نقی­زاده، محمد. طغیانی، شیرین. 1390. ضرورت مدیریت بحران­های هویتی در فضاهای شهری. هویت شهر، سال پنجم، شماره نهم، 73-82.
  45. نوفل، سید علیرضا. کلبادی، پارین. پورجعفر، محمدرضا. 1388. بررسی و ارزیابی شاخص­های موثر در هویت شهری (نمونه موردی: محله جلفا در شهر اصفهان). آرمانشهر، شماره 3، 57-69
  46. هاتفی فرجیان، فرشته. 1393. بررسی نقش محورهای پیاده در هویت بخشی به بافت و ساختار کالبدی شهر (مطالعه موردی: خیابان کوهسنگی مشهد). ششمین کنفرانس ملی برنامه­ریزی و مدیریت شهری، مشهد، آبان.
  47. یاراحمدی، تورج. 1381. هویت اجتماعی. نشر شیرازه، تهران.
    1. Coley, R.L., Kuo, F.E., and Sullivan, W.C. 1997. Where does community grows? The social context created by nature in urban public housing. Environment & Behavior, 29: 468-494.
    2. Diakos, A. 2013. Principles and Guidelines for Economic Appraisal of Transport Investment and Initiatives (Transport Economic Appraisal Guidelines), NSW, Economic Policy Strategy & Planning Finance and Revenue.
    3. Hauge, A.L. 2007. Identity and place: a critical comparison of three identity theories. in Architectural Science Review.
    4. Krueger, R.A., Casy, M.A., Donner, J., Krsch, S., and Maack, J.N. 2001. Social Analysis Selected Tools and Techniques. Social Development Department the World Bank, Paper Number 36, June.
    5. Lu, M., and Wevers, K. 2007. Application of grey relational analysis for evaluating road traffic safety measures: advanced driver assistance systems against infrastructure redesign. IET Intelligent Transport Systems, 1(1): 1-19.
    6. Maas, J., Van Dillen, S.M.E., Verheij, R.A., and Groenewegen, PP. 2009. Social contacts as a possible mechanism behind the relation between green space and health. Health & Place, 15: 586-595.
    7. Majumdar, S., Deng, J., Zhang, Y., and Pierskalla, C. 2011. Using contingent valuation to estimate the willingness of tourists to pay for urban forests: A study in Savannah, Georgia. Urban Forestry & Urban Greening, 10(4): 275-280.
    8. Maureen, E. Buckley Daniel, N. Klein, C. Emily Durbin, Elizabeth P. Hayden & Kirstin C. Moerk 2002.Development and Validation of a Q-Sort Procedure to Assess Temperament and Behavior in Preschool-Age Children. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 31(4): 525-539.
    9. Parr, H. 2007. Mental health, nature work and social inclusion. Environment & Planning D: Society & Space, 25(3): 537-561.
    10. Pettit, Ch., and Pullar, D. 2001. Planning Scenarios for the Growth of Hervey Bay. Department of Geographical Sciences and Planning The University of Queensland. St. Lucia. Australia. 4072.
    11. Sadeghian, M.M., and Vardanyan, Zh. 2013. The Benefits of Urban Parks. a Review of Urban Research. Journal of Novel Applied Sciences, 2(8): 231-237.
    12. Sager, T. 2003. Rationality Types in Evaluation Techniques (The Planning Balance Sheet and the Goals Achievement Matrix). European Journal of Spatial Development- ISSN 1650-9544-Refereed Articles Jan-2: 1-30
    13. Shaffer, E.S. 1996. Comparative Criticism, Spase: Cities, Gardens and Wildernesses, first published, Cambridge University Press.
    14. Suger, T. 1981. Environment and Planning A, 13, 1151-1161. Retrieved on: 10 May 2016.
    15. Van Herzele, A., and Wiedemann, T. 2003. A monitoring tool for the provision of accessible and attractive urban green spaces. Landscape & Urban Planning, 63, 109-126.
    16. Watts & Stenner .2012. Doing Q Methodological Research, -4353-Ch-01 (Section 1).indd 4.
    17. Wu, Y.Y., Wang, H.L., and Ho, Y.F. 2010. Urban ecotourism: Defining and assessing dimensions using fuzzy number construction. Tourism Management 31(6): 739-743.
    18. Young, T.L. 2007. The Utilization of the Q-Sort Methodology to Develop a Measure of Women's Response to Intimate Partner Violence. Thesis, Georgia State University.1-22.
    19. Zabala, P. 2016. Bootstrapping Q Methodology to Improve the Understanding of Human Perspectives. PLoS ONE 11(2): e0148087.