بررسی و تبیین اولویت های برنامه ریزی فضایی در مناطق روستایی شهرستان قزوین

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، باشگاه پژوهشگران جوان‌ و ‌نخبگان، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

2 دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه آزاداسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

چکیده

بروز نابرابری و عدم توجّه به روستاها طی دهه‌های اخیر که موجب ضعف و تسریع روند نابودی این کانون-های سکونت‌گاهی و ایجاد عدم تعادل فضایی درون ناحیه و یک‌سو شدن جریان خدمات، سرمایه، اطلاعات و جمعیّت به سمت کانون‌های شهری گردیده است، ضمن روبرو ساختن سکونتگاه‌های روستایی با دامنۀ حداکثری از فقر، نابرابری و عقب‌ماندگی مضاعف در قیاس با دیگر مراکز جمعیّتی کشور، ضرورت برنامه-ریزی و آمایش فضا در مناطق روستایی را بیش از پیش ایجاب نموده است. از همین‌رو پژوهش حاضر نیز که با هدف سنجش توسعه روستایی در دهستان‌های شهرستان قزوین انجام گردید، یک پژوهش کاربردی است که با بهره‌گیری از روش‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه فازی به انجام رسیده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه‌ایی و ابزار جمع‌آوری با توجه به اهداف پژوهش مبتنی بر داده‌ها و اطلاعات جداول و فرم‌های رایج آمارنامه سرشماری عمومی نفوس و مسکن (بویژه سالنامه‌ آماری سال1390 استان قزوین) بوده است. جامعه آماری پژوهش کل دهستان‌های شهرستان قزوین بوده است که جهت سنجش سطح توسعه آن‌ها، 76 مولفه در قالب شاخص‌های توسعه‌ها از آمارنامه رسمی استان قزوین استخراج و با استفاده از تکنیک‌ وایکور فازی مورد بررسی قرار گرفت. تحلیل یافته‌های پژوهش ضمن ترسیم یک فضای منطقه‌ایی نابرابر در مناطق روستایی شهرستان قزوین و تخصیص ناعادلانه امکانات و خدمات روستایی، نشان داد که در مجموع شاخص‌ها، دهستان‌های اقبال‌شرقی و اقبال‌غربی دارای بالاترین میزان توسعه و دهستان‌های الموت پایین، خندان و الموت بالا، پایین‌ترین میزان توسعه روستایی را دارا بوده‌اند. در پایان نیز جهت رفع عدم تعادل منطقه‌ای و برقراری عدالت اجتماعی در مناطق روستایی شهرستان‌ قزوین، پیشنهاداتی کاربردی ارائه گردید و اولویت‌های توسعه به تفکیک دهستان تعیین گردید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Review and explain the priorities of spatial planning in rural areas of Qazvin County

نویسندگان [English]

  • Yaghoub Zarei 1
  • Mehdi Rahmanian 2
1 Ph.D. of Geography and Rural Planning, Bushehr University
2 Ph.D. of Geography and Rural Planning, Islamic Azad University of Tehran
چکیده [English]

The rise of inequality and lack of attention to the countryside in recent decades has been the weakness and accelerating the destruction of the centers of settlement and create an imbalance within the area of space and one hand, the flow of services, capital, information and population towards urban centers, addition encounter of rural settlements with maximum extent of poverty, inequality and backwardness double in comparison to other population centers, Have necessitated the need for Spatial Planning in rural areas than before. Therefore, present study was conducted to assess rural development in the municipalities of the County of Qazvin, Is an applied research which is carried out using fuzzy MADM methods. The research method is descriptive and analytical, the data gathering method is library and collected according to research objectives based on data and General Population and Housing Census statistics tables and forms common (In particular the Statistical Yearbook of 2011 Qazvin Province). The statistical population of whole the Rural districts in Qazvin County has to assess the level of their development, 76 components in the form of development indicators, from official statistics Bushehr Province extracted and was evaluated using the technique of Fuzzy VIKOR. The findings of research analysis outlining a regional space Rural inequality County of Qazvin and unfair allocation of resources and rural services, Showed that a total of indicators, the Rural districts in Iqbal sharghi and Iqbal gharbi, has the highest rate of development and the rural district of Alamut paiin, Khandan and Alamut bala , Have the lowest rural development. In the end, to eliminate regional imbalances and social justice in rural areas of Qazvin County, Practical recommendations were presented and determine development priorities in separate rural district.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rural Development
  • Rural districts of Qazvin County
  • Multi Attribute Decision Making
  • Fuzzy VIKOR

مراجع

  1. احمدی، محمود. فرزانه جعفری ­همبری. 1394. تحلیل سینوپتیک بارش سنگین 12 آوریل 2015 شهرستان قزوین. فصلنامه جغرافیا، دوره سیزدهم، شماره چهل‌وچهارم، تهران.
  2. ازکیا، مصطفی. 1391. مقدمه­ای بر جامعه­شناسی توسعه روستایی، چاپ ششم، تهران، انتشارات اطلاعات.
  3. اسماعیل­زاده، حسن. شمسیه صالح­پور و یعقوب اسماعیل­زاده. 1394. تحلیل فضایی سطح توسعه یافتگی مناطق روستایی شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی به لحاظ شاخص‌های توسعه پایدار و ارتباط آن با سرمایه اجتماعی. فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، دوره پنجم، شماره شانزدهم، گرگان.
  4. اصغرپور، محمدجواد. 1393. تصمیم­گیری‌های چند معیاره، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  5. افراخته، حسن. وحید ریاحی و حمید جلالیان و سودابه سرائی. 1395. ارزیابی عدالت فضایی در توزیع خدمات روستایی شهرستان‌های استان اصفهان. دو فصلنامه آمایش سرزمین، سال هشتم، شماره یکم، قم.
  6. اکبری، نعمت­اله. مهدی زاهدی­کیوان. 1387. کاربرد روش‌های رتبه­بندی و تصمیم­گیری‌های چند شاخصه. چاپ اول، تهران، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
  7. آسایش، حسین. 1384. اصول و روش‌های برنامه­ریزی روستایی، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور.
  8. پناهی، رجب. ادریس مرسلی. 1385. بررسی اشتغال شهری و روستایی کشور طی سال‌های 1385-1355. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، دوره چهاردهم، شماره پنجاه­و­ششم، تهران.
  9. پورطاهری، مهدی. 1389. کاربرد روش‌های تصمیم­گیری چند شاخصه در جغرافیا. چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.
  10. پور­محمّدی، محمدرضا. 1386. مطالعات طرح آمایش استان آذربایجان­شرقی. استانداری آذربایجان شرقی، طرح پژوهشی، تبریز.

11. تقوایی، مسعود. مهدی احمدیان و جابر علیزاده. 1391. تحلیل فضایی و سنجش توسعه­یافتگی دهستان‌های شهرستان میاندوآب با استفاده از مدل تاپسیس فازی. فصلنامه برنامه­ریزی فضایی، دوره اول، شماره سوم، اصفهان.

12. توکلی­مقدم، رضا. اسماعیل نجفی و مهدی یزدانی. 1391. انتخاب مدیر پروژه با به کارگیری یک رویکرد ترکیبی دلفی- ویکورفازی. فصلنامه پژوهش‌های مدیریت در ایران، دوره شانزدهم، شماره چهارم، تهران.

  1. حسین­زاده دلیر، کریم. 1385. برنامه­ریزی ناحیه­ای، چاپ ششم، تهران، انتشارات سمت.

14. خاکپور، براتعلی. علیرضا باوان­پور. 1388. بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه­یافتگی مناطق شهر مشهد. مجله دانش و توسعه، دوره شانزدهم، شماره بیست­و­هفتم، مشهد.

  1. رضوانی، محمدرضا. 1390. برنامه­ریزی توسعۀ روستایی در ایران. چاپ چهارم، تهران، قومس.

16. زارعی، یعقوب. 1395. بررسی، تحلیل و سطح­بندی توسعه روستایی در نواحی جنوب ایران، (مطالعه موردی: استان بوشهر)، رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی. استاد راهنما: مسعود مهدوی­حاجیلویی و علیرضا استعلاجی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشکده ادبیات و علوم اجتماعی، گروه جغرافیا.

  1. زارعی، یعقوب. مسعود مهدوی­حاجیلویی و علیرضا استعلاجی و رحیم سرور. 1395. تحلیل فضایی شاخص‌های توسعه در مناطق روستایی شهرستان دشتستان. فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره هشتم، شماره سوم، گرمسار.

18. زالی، نادر. حسن احمدی. 1393. سازمان­دهی فضایی استان آذربایجان شرقی با رویکرد برنامه­ریزی منطقه­ای در افق چشم­انداز. فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، دوره چهارم، شماره چهاردهم، مرودشت.

19. سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استانداری قزوین. 1390. نتایج مقدماتی سرشماری 1395 استان قزوین. سازمان مدیریت و برنامه­ریزی، قزوین، معاونت آمار و اطلاعات استانداری قزوین.

20. شکور، علی. علی شمس­الدینی. 1391. نقش­آفرینی کانون‌های شهری در ایجاد تعادل و توسعۀ نواحی روستایی؛ مطالعۀ موردی: شهر مصیری و روستاهای پیرامونی. فصلنامه چشم­انداز جغرافیایی، دوره هفتم، شماره بیست­ویکم، اهر.

21. شماعی، علی. باقر احمدی. 1395. تحلیل فضایی سطوح توسعه­یافتگی شهرستان‌های استان کردستان، مجله آمایش جغرافیایی فضا، دوره ششم، شماره بیستم، گرگان.

22. صفری، رباب. مقصود بیات. 1392. تعیین سطوح توسعه­یافتگی نواحی روستایی استان آذربایجان­شرقی با استفاده از تکنیک آماری تحلیل عاملی و تحلیل خوشه­ای. فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره سیزدهم، شماره بیست­وهشتم، تهران.

23. ضرابی، اصغر. جمال محمدی و حمیدرضا رخشانی­نسب. 1387. تحلیل شاخص‌های توسعه خدمات و بهداشت و درمان. فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره هفتم، شماره بیست­و­هفتم، تهران.

24. ضرابی، اصغر. فرحناز ابوالحسنی و ملیحه ایزدی. 1390. تعیین سطح­بندی توسعه و اولویت برنامه­ریزی فضایی دهستان‌های استان اصفهان.  فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره بیست­و­هشتم، شماره یکصد­و­یکم، مشهد.

25. ضیائیان فیروزآبادی، پرویز. آرزو انوری و محمد ولایی. 1394. سطح­بندی میزان توسعه روستاهای بخش مرحمت­آباد شهرستان میاندوآب. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره چهارم، شماره چهاردهم، تهران.

26. عباسی­نژاد، حسین. علی­نقی، رفیعی­امام. 1385. ارزیابی شاخص توسعه انسانی در مناطق روستایی ایران. مجله تحقیقات اقتصادی، دوره چهل­و­یکم، شماره یکم، تهران.

  1. عطایی، محمد. 1389. تصمیم­گیری چند معیاره فازی. چاپ اول، سمنان: انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود.
  2. علیجانی، بهلول. 1393. فرهنگ واژگان مخاطرات محیطی. تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه خوارزمی تهران.

29. عمرانی، محمد. حبیب پیری. 1389. سنجش توسعه‌یافتگی در مناطق روستایی استان سیستان ­و بلوچستان. مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی، دوره دوم، شماره هفتم، مرودشت.

30. غفاری، رامین. نگین صالحی. 1392. سطح­بندی توسعه روستایی به روش تصمیم­گیری چند معیاره فازی (مطالعه موردی: شهرستان شهرکرد، بخش سامان). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره بیست­و­هشتم، شماره یکصد­و­دهم، مشهد.

31. فاضل­نیا، غریب. غزاله احمدی و یاسر حکیم­دوست. 1394. کاربرد تحلیل عاملی و مدل تخمین تراکم کرنل در ارزیابی توسعه مکانی- فضایی مناطق روستایی شهرستان روانسر. فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، دوره پنجم، شماره شانزدهم، گرگان.

32. فرجی­سبکبار، حسنعلی. علی حسینی و غدیر عشورنژاد و‌هادی سلیمانی و مهدی شیری­پور و واحد احمدتوزه. 1394. تحلیل و ارزیابی توسعه سکونت­گاهی در نواحی شهری استان آذربایجان شرقی با ترکیبی نوین از روش‌های تصمیم­گیری چند معیاره. مجله آمایش جغرافیایی فضا، دوره پنجم، شماره هفدهم، گرگان.

33. قادرمرزی، حامد. داوود جمینی و علیرضا جمشیدی و رامین چراغی. 1392. تحلیل نابرابری فضایی شاخص‌های مسکن در مناطق روستایی استان کرمانشاه. مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، دوره دوم، شماره سوم، تهران.

34. کریمی، فرزاد. مصطفی احمدوند. 1393. مدل­سازی سطوح توسعه­یافتگی مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان بویراحمد. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره چهاردهم، شماره سی­و­سوم، تهران.

  1. کلانتری، خلیل. 1391. مدل­های کمی در برنامه‌ریزی (منطقه­ای، شهری و روستایی)، چاپ اول، تهران، نشر فرهنگ صبا.
  2. مرکز آمار ایران. 1390. سالنامه آماری استان قزوین سال 1390. سایت اطلاع­رسانی مرکز آمار ایران، فصل‌های دوم و سوم.

37. نظم­فر، حسین. آمنه علی­بخشی و سهیلا باختر. 1394. تحلیل فضایی توسعه منطقه­ای استان کرمانشاه با استفاده از مدل‌های تصمیم­گیری چند معیاره. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره پانزدهم، شماره سی­و­ششم، تهران.

38. نظم­فر، حسین. بهزاد پادروندی. 1392. بررسی و تحلیل سطح برخورداری شهرستان‌های استان چهارمهال و بختیاری از شاخص‌های توسعه با استفاده از مدل تاپسیس فازی. مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، دوره چهارم، شماره چهاردهم، مرودشت.

39. نعمتی، رمضان. غلامعلی رئیسی. 1384. رتبه­بندی عملکردها در مهندسی ارزش فازی. چهارمین کنفرانس ملی مهندسی صنایع، تهران، انجمن مهندسی صنایع ایران، دانشگاه تربیت مدرس.

  1. 40.  وارثی، حسین. علی زنگی­آبادی و حسن یغفوری. 1387. بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی شهری از نظر عدالت اجتماعی مورد: زاهدان. فصلنامه جغرافیا و توسعه، دوره ششم، شماره یازدهم، زاهدان.
    1. 41.  Al-Hassan. Ramatu. 2007. Regional disparities in Ghana: policy options and public investment implications. IFPRI Discussion Papers, No. 693.

42. Chen, Lisa. Y. Tien Chin Wang. 2009. Optimizing partner's choice in IS/IT out sourcing projects: the strategic decision of fuzzy VIKOR. International Journal of Production Economics, 20: 1, Netherlands.

43. Chu,Mei-Tai. Joseph Shyu and Gwo-Hshiung Tzeng and Rajiv Khosla. 2007. Comparison among three analytical methods for knowledge community’s group-decision analysis. Expert Systems with Applications, 33 (4), United Kingdom.

44. Fan, Shenggen. Xiaobo Zhang. 2004. Infrastructure and regional economic development in rural China. China Economic Review, 15 (2), Netherlands.

45. Hodder, Rupert. 2000. Development Geography. London, Routledge.

46. Li, Yingru. Dennis Wei. 2010. The spatial-temporal hierarchy of regional inequality of China. Applied Geography, 30(3), Netherlands.

47. Rao, Venkata. 2008. A decision making methodology for material selection using an improved compromise ranking method. Materials and Design, 29 (10), Netherlands.

48. Wei, Jingzhu. Lin Xiangyi. 2008. The Multiple Attribute Decision- Making VIKOR Method and Its Application. Wireless Communications, Networking and Mobile Computing. WICOM '08. 4th International Conference, Chain.

49. Xia, Hui-Cheng. Deng-Feng, Li and YanZhou, Ji and MingWang, Jian. 2006. Fuzzy LINMAP method for Multi-Attribute Decision Making under Fuzzy Environments. Journal of Computer and System Science, 72 (4), United States.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار