بررسی تحولات ساختار فضایی در مورفولوژی شهر طی ادوار تاریخی. نمونه موردی: شهر زنجان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 فارغ التحصیل کارشناسی‌ارشد برنامه‌ریزی شهری از دانشگاه هنر اصفهان

2 استادیار برنامه‌ریزی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان.

چکیده

ساختار فضایی شهر زنجان در گذر زمان و تحت شرایط مکانی و  زمانی  و سایر عوامل اقتصادی و اجتماعی به تدریج توسعه و شکل یافته است. اما در این میان برای این که بتوان درک درستی از چگونگی تاثیر تغییرات ساختار فضایی بر مورفولوژی شهر به دست آورد ضرورت شناخت پیشینه و سیر تحول کالبد فضایی آن تاکنون بوده است؛  تا از این طریق بتوان عوامل موثر بر بروز تحولات فضایی را مورد بررسی قرار داد. این پژوهش با هدف بررسی دگرگونی­های ساختار فضایی در طی ادوار تاریخی با استفاده از روش تحلیل نقشه بر اساس تحلیل تغییرات میزان هم­پیوندی انجام پذیرفت بدین منظور با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تغییرات مورفولوژی شهر زنجان پرداخته که در آن بخشی از اطلاعات مربوط به دوره­های مختلف تاریخی نیز به کمک روش کتابخانه­ای و اسنادی جمع­آوری شده است. روند تحلیل طی دوره­های مختلف رشد و توسعه شهر به کمک  نرم افزار Atocad، Arc GIS، تهیه و میزان هم­پیوندی و تفاضل هم­پیوندی در دو سطح بافت مرکزی و شهر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تحلیل­های انجام گرفته در قالب جدول و نقشه استخراج شد. بدین ترتیب با بررسی تغییرات پارامتر هم­پیوندی، در دوره‌های مختلف این نتیجه حاصل شد که تغییرات ارزش هم­پیوندی مرتبط با دگرگونی­های کالبد - فضایی در ساختار شهر است. چنانچه خیابان کشی­های دوره سوم، عدم برقراری اتصال رینگ­های حلقوی بین بافت قدیم و جدید و  یا عدم پیوند محورهای واسطه به استخوانبندی اصلی شهر (در دوره پنجم)، تمرکززدایی از مرکز شهر (در دوره ششم)، اوج افزایش میزان میانگین هم‌پیوندی در شهر و بافت مرکزی به‌ترتیب (358/1، 372/1) و همچنین تفاضل هم­پیوندی به‌ترتیب (212/2، 994/1) در دوره پنجم، گسترش الگوهای شطرنجی در دوره­های پنجم و ششم، اجرای طرح­های ترافیکی در دوره هفتم، عامل اصلی تغییر ارزش‌های هم­پیوندی بوده است که مجموعه این عوامل دگرگونی­های فضایی را در  شهر طی گذر زمان پدید آورده است. همچنین در این پژوهش با انجام مقایسه نتایج به دست آمده با نمونه مشابه آن در شهر مشهد این نتیجه حاصل شد که بافت مرکزی شهر زنجان برخلاف شهر مشهد از میزان میانگین هم­پیوندی بالاتری نسبت به شهر برخودار بوده است بطوریکه در شهر زنجان میانگین هم­پیوندی بافت مرکزی نسبت به شهر به‌ترتیب (245/1 و 209/1) و  برعکس در شهر مشهد به‌ترتیب (95/0 و 007/1) بوده است. نتایج دو تحقیق نشان داد که معضلات فضایی در بافت مرکزی این دو شهر به گونه متفاوت از یکدیگر بوده است که در این تحقیق بدان پرداخته شده است. بر اساس این تحلیل می­توان گفت که ویژگی­های ساختاری هر شهر منحصر بفرد بوده و الزاما قابل تعمیم به سایر شهرها نخواهد بود. بنابراین در این تحقیق پیشنهاد می­شود که تغییرات ساختار فضایی هر شهر بنا بر ویژگی­های خاص خود مورد مطالعه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study spatial structural changes in the morphology of deteriorated areas during historical periods (Case Study: Zanjan)

نویسندگان [English]

  • Zeynab Aliabadi 1
  • Mahmoud Mohammadi 2
1 M.Sc. of Urban Planning, Isfahan University of Art
2 Assistant Professor. of Urban Planning, Isfahan University of Art
چکیده [English]

The spatial structure over time and so the place, time and form have been gradually developed.
The first step in understanding the spatial structure of the deteriorated areas, it has been necessary to study the history and evolution, so that we can isolate the factors affecting the incidence of deteriorated caused by the physical – spatial studied the in the city structure. Therefore, this study aimed to investigate the causes of deteriorated was conducted during historical periods. For this purpose, using space syntax; linear maps of the city during different stages of growth and development of the city was prepared. Then this software depthmap were analyzed. This analysis has been extracted in the form of tables and maps, and so by examining changes the parameter integration and integration differences during different periods was carried out. It was concluded that the root causes of deterioration in physical isolation – spatial urban tissue. The survey showed that the main cause of changes in integration and the difference to develop urban interventions during time. By examining the correlation between two variables, both local and golobal integration which represents the adaptation and spatial interaction between old tissue and new; It was found that the correlation coefficient between the two variables was higher in the course of the spatial match between the two features is reduced global and local. And reducing causes isolation of the space between the old and new tissue. So a total of some actions because of the deployment of thinking sometimes leads to isolation Urban Space in the city's neighborhoods followed by social isolation, governs it and set this process has created the phenomenon of burnout. It can be said that before making any changes in the spatial structure of the city the impact of changes in the structure of space syntax by modeling and evaluated. To thereby prevent the occurrence of the phenomenon of burnout.

کلیدواژه‌ها [English]

  • بافت فرسوده
  • ساختار فضایی
  • چیدمان فضا
  • هم پیوندی
  • شهر زنجان

مراجع

  1. ایزدی، محمدسعید. عادل شفیعی. 1394. ارزیابی طرح کارل فریش بر پیکربندی ساختار فضایی بافت قدیمی شهر همدان به روش چیدمان فضا. نشریه باغ نظر، شماره 35، سال دوازدهم، 26-15.
  2. تولایی، نوین. 1380. زمینه گرایی در شهرسازی. نشریه هنرهای زیبا، شماره 10: 31-43.
  3. شاه‌علی، جعفر. 1389. بررسی شبکه معابر شهری در ارتباط با مورفولوژی شهری. فصلنامه پژوهشی علمی جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره سوم، تابستان 1389.
  4. شکویی، حسین. 1383. دیدگاه­های نو در جغرافیای شهری.  جلد اول، تهران، انتشارات سمت.
  5.  صادقی، سارا. 1391. بررسی تاثیر طرح­های توسعه شهری معاصر بر ساختار فضایی هسته تاریخی شمال شهر اصفهان. فصلنامه علمی – پژوهشی مطالعات شهری، صص 12-3.
  6. طیبی، امیر. علی غفاری. 1392. تکنیک­های ریخت شناسی شهری در تهیه راهنماهای طراحی شهری مهندس. سایت سازمان زیباسازی شهر تهران.
  7. عباس زادگان، مصطفی. رسول بیدرام و صفورا مختارزاده. 1391. نگاهی ساختاری به اصلاح شبکه معابر در بافت­های فرسوده جهت حل مشکل نفوذپذیری و انزوای فضایی این محلات در بافت فرسوده شهر مشهد. دو فصلنامه مدیریت شهری، شماره 30: 178-163.
  8. حسینی، علی. احمد پوراحمد و کرامت­اله زیاری. 1397. مجله آمایش جغرافیایی فضا. فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه گلستان. سال هشتم، شماره مسلسل سی ام، 37-19.
  9. مختارزاده، صفورا. 1390. بررسی تاثیر اصلاح ساختار فضایی بافت تاریخی شهرها بر توسعه یافتگی این بافت­ها با بهره­گیری از روش چیدمان فضا (نمونه موردی: بافت تاریخی شهر مشهد. پایان نامه کارشناسی ارشد، پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی گرایش برنامه ریزی شهری و منطقه­ای. استاد راهنما: دکتر مصطفی عباس­زادگان. دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده معماری و شهرسازی، گروه شهرسازی.
  10. مدنی­پور، علی. 1387. طراحی فضای شهری، نگرشی بر فرایند اجتماعی و مکانی. ترجمه فرهاد مرتضایی، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، تهران.
  11. مشکینی، ابوالفضل. کیومرث حبیبی. 1387. از زنگان تا زنجان (سیری بر تحولات کالبدی – فضایی بافت کهن شهر زنجان. انتشارات دانشگاه زنجان.

12. مهندسین مشاور معمار و شهرسازی آرمانشهر. 1386.  بازنگری طرح تفصیلی شهر زنجان 1386. ورازت مسکن و شهرسازی، سازمان مسکن و شهرسازی استان زنجان.

13. مهندسین مشاور معمار و شهرسازی آرمانشهر. 1389. طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده زنجان. جلد 4، وزارت مسکن و شهرسازی، شرکت عمران مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری.

  1. میرمقتدایی، مهتا. 1385. هویت کالبدی شهر. مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، تهران.
    1. Alper, S. 2009. A thesis submitted to the graduate school of engineering and sciences of İzmir Institute of technology. In partial fulfillment of the requirements for the degree of doctor of philosophy in city planning.
    2. Batty, M. 2009. Cities as complex systems: Scaling Interaction. Networks, Dynamics and urban morphologies. In encyclopedia of complexity and systems science. Springer.
    3. Besussi, E., and Chin, N., and Batty, M. 2010. The structure and form of urban settlements. p13-31. http:// www.springer.com/978-1-4020-4371-0.
    4. Carmona, m. 2006. Public place-urban space. Architectural press, Oxford.
    5. Figueiredo, L. 2005. Mindwalk 1.o –space syntax software. Brazil. Laboratorio deEstudos, http:// www.mindwalk.com.br/ papers/ figueredo_2005_space_Syantax_Software_en.
    6. Greene, M., and Reyes, J., and Castro, A. 2012. Old and new city: morphological analysis of Antakya. Proceedings: Eighth International Space Syntax Symposium, Santiago de Chile: PUC, P 825.
    7. Jacobs, J. 1961. The death and life of great American cities. New York: Vintage.
    8. Jiang, B., Claramunt, C., and Batty, M. 1999. Geometric accessibility and geographic information: Extending desktop GIS to Space Syntax, Computers environment and urban systems, 23: 127–146.
    9. Klarqvist, B. 1993. A Space Syntax Glossary. In Nordic Journal of rchitectural and planning research, 2.
    10. Kruger, M. 1989. On node and axial maps: distance measure and related topices. Unpublished paper presented at European on the representation and management of change. Cambrige, Untied Kingdom.
    11. Lilley, K. 2000. Mapping the medieval city: plan analysis and urban history. Urban history, Vol 27, Camberidge University Press, P5-30.
    12. Moughtin, C., Cuesta, R., Sarris, C., and Signoretta, P. 2004. Urban design: method and techniques. Second Edition, Architectural Press.
    13. Penn, A. 2003. Space syntax and spatial cognition or why the axial line? Enironment and behavior. 35(1).
    14. Peponis, J., Allen, D., French, S., Scoppa, M., and Brown, J. 2007. Street connectivity and urban density: spatial measures and their correlation. Proceeding of 6th International Space Syntax Symposium, Istanbul.
    15. Ratti, C. 2004. Urban texture and space syntax: Some inconsistencies. Environment and planning B: Planning and design, 31.
    16. Scheer, B.C. 2002. The radial street as a time ـ line, a study of the transformation of elastic, tissues. In Stalinkork and Scheer, B.C. (eds.), suburban from, an International perspective, New York and London, Routledge.
    17. Topçu, M., and Kubat, A.S. 2007. Morphological comparison of two historical Anatolian towns. Proceeding of 6th International Space Syntax Symposium, Istanbul.
    18. Topcu, M., and Southwo, M. 2014. A comparative study of the morphological characteristics of residential areas in San Francisco. ITU A|Z 2014-11/ 2-, 11(2): 173-189.
    19. Turner, A. 2007. From axial to road-centre lines: A new representation for space syntax and a new model of route choice for transport network analysis. Environment and planning B: Planning and design, 34(3): 539-555.
    20. Warren, J. 1998. The historic context: principles and philosophies. In Wareen, J., Worthington, J. & Taylor, S. (Eds.) Context: new buildings in historic settings. York, Architectural Press.


 

 

 

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار