سنجش سطح آسیب پذیری مراکز جمعیتی در برابر ریسک زلزله. مطالعة موردی: شهرک سعدی منطقة 3 شهر شیراز

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دکترای تخصصی دانشگاه حکیم جرجانی گرگان

چکیده

استان فارس و شهر شیراز در بخشی از منطقة لرزه خیز چین خوردگی زاگرس قرار دارد و دارای استعداد لرزه خیزی بالا و پیوسته است. شهرک سعدی واقع در منطقة 3 شهر شیراز، با وسعتی حدود 312 هکتار و جمعیتی معادل 55000 نفر، دارای بافت متراکم مسکونی و بسیار فرسوده از نظر کالبدی است که همین موضوع، اهمیت مطالعه در مورد آسیب پذیری این شهرک در بحران زلزله را دوچندان می کند. هدف این پژوهش، بررسی وضعیت ساختمان‌های شهرک سعدی شیراز با توجه به معیارهای آسیب پذیری در برابر زلزله است. روش مطالعه در این تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی و نوع آن، کاربردی- توسعه‌ای است. جامعة آماری پژوهش، کلیة ساختمان‌های شهر شیراز و نمونة آماری تحقیق، ساختمان‌های شهرک سعدی شیراز واقع در منطقة 3 شهرداری این شهر می‌باشد. برای جمع‌آوری اطلاعات و داده‌های مورد نیاز از بررسی‌های اسنادی و کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی استفاده شده و با توجه به اطلاعات به دست آمده، شاخص‌های سنجش آسیب پذیری تعریف و نقشه‌های مربوط به هر شاخص تهیه شده و در نهایت، پس از وزن دهی معیارها با روش AHP در محیط برنامة Expert Choice و همچنین استفاده از قابلیت‌های سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در رویهم گذاری و همپوشانی لایه‌های اطلاعاتی، نقشة نهایی آسیب پذیری محدودة مورد مطالعه به‌دست آمده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که شهرک سعدی شیراز با بافت متراکم و فرسوده، نسبت به زلزله آسیب پذیری بالایی داشته و از آرامگاه سعدی به سمت محله‌های مسکونی و پرجمعیت اطراف، ساختمان‌ها از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند که ضروری است نسبت به استانداردسازی و مقاوم سازی خانه‌های مسکونی بیشتر دقت شود. بخش زیادی از محدودة شهرک سعدی در معرض خطر زلزله و تخریب ساختمانی قرار دارد و علت اصلی آسیب پذیری زیاد این محدوده را می توان فشردگی کالبدی بافت و مصالح نامقاوم دانست که در صورت وقوع زمین لرزه، شهرک سعدی را با بحران جدی روبرو خواهد کرد. طیف رنگی نقشة نهایی تولید شده از سبز به قرمز نشانگر درجة آسیب ساختمان‌هاست و بیشترین آسیب پذیری را در ساختمانهای اطراف آرامگاه سعدی که بافت تاریخی است می توان مشاهده نمود و در قسمت‌های حاشیه شهرک سعدی به دلیل ساخت و سازهای غیرقانونی و شبانه، کالبد نامناسب و فشرده بافت، بلوک‌های آسیب پذیر زیادی وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sensing the vulnerability of population centers against earthquake risk (Case Study: town Saadi of Shiraz in Zone 3)

نویسنده [English]

  • Zeinab Tajik
hakim jorjani gorgan
چکیده [English]

Shiraz, Fars province and the area seismically active part of the Zagros folds and has high seismic potential is continuous. Saadi town located in the district 3 city, with an area of approximately 312 hectares and a population of about 55,000 people, has very old residential area that is the subject matter of the vulnerability of the city to the earthquake crisis compounds said. The purpose of this research was to investigate the status of city buildings Saadi of Shiraz, according to the criteria of vulnerability to earthquake.The current research is of developmental-applied studies in terms of its aim and of descriptive-analytical studies in terms of its nature. Population of the study, all the city buildings and the statistical sample, Saadi of Shiraz settlement building is located in the municipal district 3.
To collect data, from surveys and field studies used a library and according to the information obtained, go to organizations related, use of comprehensive plans and detailed city and define measures of vulnerability maps prepared for each indicator. Finally, after weighing criteria using AHP and Expert Choice program, use of GIS capabilities in overlapping data layers, the final plan of the vulnerabilities of the studied area is obtained
The results indicate that the town of Saadi of Shiraz with dense texture and old, have a high vulnerability to the earthquake and the tombs of the densely populated residential neighborhoods and surrounding buildings are not in good condition, which is essential to the standardization and retrofitting homes to be more careful.

کلیدواژه‌ها [English]

  • vulnerability
  • earthquake
  • disaster management
  • Population centers
  • town Saadi of Shiraz
  1. امانپور، سعید، عبیات، مصطفی، عبیات، مرتضی. 1398. گزینش مراکز بهینه خدمات جهت توسعه نواحی روستایی؛ مطالعه موردی: دهستان غیزانیه شهرستان اهواز. مجله آمایش جغرافیایی فضا، دوره نهم، شماره 31.
  2. احدنژاد روشتی، محسن و شهناز جلیل‌پور. 1391. ارزیابی عوامل درونی تأثیرگذار در آسیب پذیری ساختمان‌های شهری در برابر زلزله با استفاده از GIS (نمونة موردی: بافت قدیم شهر خوی)، فصلنامة آمایش محیط، شمارة 20.
  3. احدنژاد روشتی، محسن. 1388. مدل سازی آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله (نمونة موردی: شهر زنجان)، رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا.
  4. اطلسی، لیلا، پرویز کردوانی و عبدالرسول قنبری. 1390. برنامه ریزی مدیریت بحران حوزة شهری فسا جهت کاهش خسارات ناشی از زلزله، فصلنامة جغرافیای طبیعی لار، سال چهارم، شمارة 13.
  5. آیسان، یاسمین و یان دیویس. 1382. معماری و برنامه­ریزی بازسازی، ترجمة علیرضا فلاحی، تهران، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  6. انیسی، فاطمه. 1392. برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری با رویکرد مدیریت بحران (مطالعة موردی: منطقة 12 شهر تهران)، رساله کارشناسی ارشد، به راهنمایی اسماعیل علی اکبری و ام السلمه بابایی، دانشگاه پیام نور استان تهران، پژوهشکدة علوم اجتماعی
  7. پورمحمدی، محمدرضا و علی مصیب‌زاده. 1387. آسیب‌پذیری شهر‌های ایران در برابر زلزله و نقش مشارکت محله ای در امداد رسانی آنها، جغرافیا و توسعه، شماره 12.
  8. باکی‌هاشمی، سیدمحمدمهدی. 1390. ارایة برنامه‌های راهبردی مدیریت بحران شهری-­طبیعی با تـأکید بر نقش بیمارستان‌های دولتی شهر تهران، رساله کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمدتقی امینی و علی ربیعی، دانشگاه پیام نور استان تهران، دانشکدة مدیریت و اقتصاد.
  9. حاتمی‌نژاد، حسین و محمدحسین جانبابانژاد. 1385. مدیریت بحران حوادث طبیعی (سیل) در شهر، مجله علوم جغرافیایی، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، شماره 3.
  10. دفتر مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران. 1371. مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی بلایای طبیعی در مناطق شهری، بخش دوم، تهران
  11. درخشان، حسین. 1390. تحلیل عوامل آسیب­پذیری شهر در برابر زلزله (مطالعة موردی: منطقة ۴ شهر تهران)، رساله دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، دانشکدة علوم جغرافیایی و برنامه ریزی، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری
  12. رودینی، عزت‌اله. 1383. فرایند مدیریت برای توسعه ایمنی و آمادگی در مقابل سوانح، مجموعه مقالات اولین همایش علمی­ـ تحقیقی مدیریت امداد و نجات، مؤسسه عالی علمی­ـ کاربردی هلال ایران
  13. رنجبران، حامد. 1392. تخصیص بهینة گروه‌های امداد و نجات به مناطق زلزله­زده بر اساس مدل‌سازی فازی امید زنده‌مانی افراد، رساله کارشناسی ارشد به راهنمایی عباس علیمحمدی و محمدسعدی مسگری، تهران، دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
  14. زیاری، کرامت اله. 1385. اصول و روش‌های برنامه ریزی منطقه ای، یزد، انتشارات دانشگاه یزد
  15. سوادکوهی فر، ساسان. 1386. مبانی مدیریت پروژه‌های عمرانی، شهری و بحران، تهران، انتشارات دانشگاه امام حسین
  16. شکیبا، علیرضا. 1387. بحران، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، تهران، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور
  17. شکیب، حمزه و مهدی علیرضایی. 1390. اصول مهندسی زلزله، چاپ اول، قم، انتشارات فانوس اندیشه (علمی کالج / آذرین مهر)
  18. صنیعی، راحله. 1385. تحلیل فضایی آسیب‌پذیری و مدیریت بحران زلزله در بخش مرکزی تهران (مناطق 12 و 11) با استفاده از GIS، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
  19. عبداللهی، مجید. 1383. مدیریت بحران در نواحی شهری، تهران، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.
  20. عنبری، موسی. 1383. ارزیابی رویکردهای نظری در مدیریت امداد فاجعه در ایران، مجموعه مقالات اولین همایش علمی­- تحقیقی مدیریت امداد و نجات، مؤسسه عالی علمی­ـ کاربردی هلال ایران.
  21. فرشچین، امیررضا، رفیعیان، مجتبی، رمضانی، راضیه. 1398. بازتوسعه مراکز شهری در چارچوب رویکرد توسعه میان‌افزای مسکونی نمونه موردی: محله بازار تجریش. مجله آمایش جغرافیایی فضا، دوره نهم، شماره 31.
  22. فرجی، امین و مهدی قرخلو. 1389. زلزله و مدیریت بحران شهری (مطالعة موردی: شهر بابل)، فصلنامة جغرافیا، سال هشتم، شماره 25.
  23. فرزانگان، اسماعیل، سینائیان، فریدون، میرزایی علویجه، حسین و سیدسهیل مجیدزمانی (1392)، طراحی و اجرای آرایه‌های رفتارنگاری لرزه­ای ساختمان­های بلند، چاپ اول، تهران، انتشارات مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی.
  24. قائدرحمتی، صفر. 1387. تحلیل فضایی آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر زلزله (نمونة موردی: شهر اصفهان)، رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
  25. قائدرحمتی، صفر و صباح الخیر حاج نبیان. 1390. ارزیابی وضعیت دسترسی به بیمارستانهای شهر اصفهان در بحران زلزله، ماهنامة فنی ـ تخصصی دانش نما، سال بیستم، شمارة 196-197.
  26. مهندسین مشاور کاواب. 1373. تهران، طرح ریزی کالبدی ملی و منطقه‌ای.
  27. محمدی ده چشمه، مصطفی، علیزاده، مهدی، پرویزیان، علیرضا. 1398. مکانیابی ‌پناهگاههای شهری مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل. مورد مطالعه: شهر کوهدشت، مجله آمایش جغرافیایی فضا، دوره نهم، شماره 32.
  28. موحد، علی، گلی، علی و پگاه ایزدی. 1392. کارکرد رهیافت بازآفرینی پایدار شهری محله‌های حاشیه نشین (مطالعة موردی: محلة سعدی شیراز)، مجلة پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورة 45، شمارة 1
  29. میرایی، نفیسه السادات. 1391. آسیب شناسی و ظرفیت سنجی شبکة معابر شهری با رویکرد مدیریت بحران (مطالعة موردی: شهرک ولیعصر تبریز)، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، دانشکدة اقتصاد و علوم اجتماعی
  30. ناطق الهی، فریبرز و یاسمین استوار ایزدخواه. 1383. برنامه کاهش اثرات و ساختار مدیریت بحران زمین لرزه در مراکز بهداشتی­ـ درمانی، مجموعه مقالات اولین همایش علمی-تحقیقی مدیریت امداد و نجات، مؤسسه عالی علمی­-کاربردی هلال ایران
  31. نظریان، اصغر. 1388. پویایی نظام شهری، نشر مبتکران، تهران

32. Alexander, D. 2002. Principles of Emergency and Managements, Oxford University Press

33. Bankoff, Greg, Georg Frerks, Dorothea Hilhorst, 2004. Mapping Vulnerability: Disasters, Development and People, Earth scan, London

34. Boerboom, Luc, Westen van, Cees J. and Montoya, Lorena and BadillaCoto, Elena, 2002. Multi-hazard risk assessment using GIS in urban areas: a case study for the city of Turrialba, Costa Rica. In: Regional Workshop on Best Practices in Disaster Mitigation, Bali, Indonesia.

35. Cross, John A. 2001. Megacities and small towns: different perspectives on hazard vulnerability, Global Environmental Change Part B: Environmental Hazards, 3(2).

36. Degg, Martin and Jacqueline Homan, 2005. Earthquake Vulnerability in the Middle East, Geography, 90(1).

37. Farzipour Saein, Ali and Reza FarzipourSaein 2012. Assessment of the Site Effect Vulnerability within Urban Regions by Data Envelopment Analysis: a Case Study in Iran, Computers & Geosciences, 48.

38. Geschwind, Carl-Henry. 2001. California Earthquakes: Science, Risk and the Politics of Hazard Mitigation, JHU Press

39. Grasso, S. and Maugeri, M. 2009. the Road Map for Seismic Risk Analysis in a Mediterranean City, Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 29(6).

40. Guo Liu, Jian, Philippa J. Mason, Eric Yu, Meng-Che Wu, Chuan Tang, Runqiu Huang, Hanhu Liu. 2012. GIS Modelling of Earthquake Damage Zones Using Satellite Remote Sensing and DEM Data ,Geomorphology, 139–140

41. Hashemi, Mahdi and Ali AsgharAlesheikh 2011. A GIS-based Earthquake Damage Assessment and Settlement Methodology, Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 31(11).

42. Ismail, R.A. Adnan, A. Ibrahim. 2011. Vulnerability of Public Buildings in Sabah Subjected to Earthquake by Finite Element Modelling ,Procedia Engineering, 20

43. Jackson, James. 2006. Fatal attraction: living with earthquakes, the growth of villages into megacities, and earthquake vulnerability in the modern world, journal The Royal Society, 364.

44. Jaiswal, Kishor and Wald, David J. 2008. Rating a Global Building Inventory for Earthquake Loss Assessment and Risk Management, Open-File Report. U.S. Geological Survey. No. 2008-1160, 108

45. Kreimer, Alcira, 2003. Building Safer Cities: The Future of Disaster Risk ,World Bank Publications, Washington

46. Luo, Chuanwen, Qingjie Zhu, Bo Pang, Jinsheng Wang, 2011. Research of the 3D GIS based on OpenGL_ES for Earthquake Engineering, Systems Engineering Procedia.

47. Moe, Tun Lin and pathranakul, Pairote. 2006. An Integrated Approach to Natural Disaster Prevention and Management, 15(3), Emerald Group Publishing Limited.

48. Mehdian, F., Naderzadeh, A. and Moinfar, A.A. 2004. A Comprehensive Master Plan Study On Urban Seismic Disaster Prevention and Management For Tehran City, 13th World Conference on Earthquake Engineering, Vancouver, B.C., Canada, 913

49. Montoya, Lorena and Masser, Ian. 2003. GIS for Urban Disaster Management: Facing the Unexpected. Geospatial Today, 2(2).

50. Michael, W., Tantala, Guy J.P., Nordenson, George Deodatis, Klaus Jacob 2008. Earthquake loss estimation for the New York City Metropolitan Region , Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 28(10–11).

51. Nedovic- Budic, Zorica, Reza Hassanzadeh, Akbar AlaviRazavi, Mohsen Norouzzadeh, Hassan Hodhodkian 2013. Interactive Approach for GIS-based Earthquake Scenario Development and Resource Estimation (Karmania Hazard Model), Computers & Geosciences, 51.

52. Ozerdem, Alpaslan&Tim Jacoby 2006. Disaster Management and Civil Society: Earthquake Relief in Japan, Turkey and India, Vol. 1 of International Library of Post-War Reconstruction and Development, I.B.Tauris.

53. Srinivas, H. and Nakagawa, Y. 2008. Environmental Implications for Disaster Preparedness: Lessons Learnt from the Indian Ocean Tsunami, Journal of Environmental Management, 89

54. Xue, Ma and RyuzoOhno 2012. Examination of Vulnerability of Various Residential Areas in China for Earthquake Disaster Mitigation, Journal Of Procedia; Social and Behavioral Sciences, 35.

55. Yang, Luping and DalinQian 2012. Vulnerability Analysis of Road Networks , Journal of Transportation Systems Engineering and Information Technology, 12 (1).

56. Zhao, Sijian 2010. GIS FFE-an Integrated Software System for the Dynamic Simulation of Fires Following an Earthquake Based on GIS , Fire Safety Journal, 45(2).

57. Zare, Mehdi and SetarehGhaychiAfrouz, 2012. Crisis Management of Tohoku; Japan Earthquake and Tsunami, 11 March 2011, Iranian Journal of Public Health, 41(6).

  1. www.eshiraz.ir(پایگاه اطلاع رسانی شهرداری شیراز)
  2. www.ndmo.org(سازمان مدیریت بحران کشور)