تحلیل و رتبه‌بندی سطوح مناطق شهری بر اساس مؤلفة‌ها و شاخص‌های ناپایداری محیط‌زیست شهری با استفاده از مدل تلفیقی saw و آنتروپی شانون مطالعه موردی: شهرستان‌های استان البرز

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیات‌علمی گروه جغرافیا دانشگاه گلستان

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه گلستان

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه گلستان، گرگان

چکیده

افزایش روزافزون جمعیت شهری و ازدیاد فعالیت‌های انسانی همراه با پیشرفت تولیدات صنعتی انواع آلودگی آب، خاک، هوا و صوت را برای شهروندان شهری به همراه داشته است. بنابراین شرایط امروزی شهرها ایجاب می‌کند که دولت و سازمان‌ها و نهادهای عمومی اقدام به بررسی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی کیفیت شهرها از جهات مختلف نمایند. از این رو در دهه‌های اخیر موضوع ارتقای کیفیت زندگی و زیست‌پذیری شهرها، جای خود را در ادبیات برنامه‌ریزی شهری باز کرده است. برای سنجش و ارزیابی هر نوع توسعه‌ای به شاخص‌ها و پارامتر‌هایی نیازمندیم. در این پژوهش نیز با استفاده از شاخص‌های زیست‌محیطی شهری به سطح‌بندی شهرستان‌های استان البرز پرداخته‌ شده است تا نقاط ضعف و مثبت شناسایی گردد و برنامه‌های مدون جهت حل معضلات زیست‌محیطی شهرها تدوین گردد. روش پژوهش، براساس ماهیت توصیفی- تحلیلی و دارای هدف کاربردی- توسعه‌ای است. داده‌های مورد نیاز به روش کتابخانه‌ای و اسنادی جمع‌آوری شده است. تکنیک به کار گرفته شده در این مقاله، مدل Saw بوده و برای امتیاز دهی از روش آنتروپی شانون استفاده شده است، همچنین برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و نمایش نقشه از نرم افزارهای Arc Gis و Excel استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که شهرستان‌های ساوجبلاغ با مقدار (1.06396)، کرج با مقدار (0.61001) و نظرآباد با مقدار (0.28086) به ترتیب درسه رتبه اول تا سوم، شهرستان اشتهارد با مقدار (0.23531) در رتبه چهارم و در پایان شهرستان طالقان با مقدار (0.18266) در رتبه آخر و پایین‌تر از دیگر شهرستان‌ها در توسعه زیست‌محیطی قرار دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing and Ranking the Levels of Urban Areas Based on Urban Environment Instability Indicators and Elements Using the Integrated Model of SAW and Shannon Entropy ( Case Study: Cities of Alborz Province)

نویسندگان [English]

  • Somayeh Emadoddin 1
  • Mostafa Ariankia 2
  • Banafshe Baddast 3
1 Assistant Professor, Faculty Member of Golestan University
2 M.Sc of Geography and Urban Planning, Golestan University
3 M.Sc Student of Geography and Urban Planning, Golestan University, Gorgan
چکیده [English]

This study, focused on the elements and indicators of urban environment instability as a major component of quality life and sustainable urban development, investigates the levels of urban areas of Alborz Province in terms of utility and development of environmental indicators. The research method is descriptive–analytic and the approach used in the study is applied in nature. The population consists of cities in Alborz province which is selected to evaluate the condition of its urban residence in terms of having environmental indicators. The required data were collected using the documentary (library) method based on the latest data released by the Statistical Center of Iran and statistical yearbook of Alborz Province. Data analysis was conducted using SAW model and Shannon Entropy method was used to weigh the indicators
Protecting the environment and moving towards sustainable development are largely focused by politicians and decision- makers. The environment consists of natural and man-made elements spanning in biological geography. These elements include physical, biological, social, economic and aesthetic factors that affect members of a society. Based on the results obtained from data analysis, cities of Karaj (0.63953), Savejbolaq (0.48978) and Nazar Abad (0.22405) are ranked first to third, respectively, Ishtehard (0.20817) is ranked fourth and finally Taleqan (0.1656) is ranked last. In conclusion, the study findings reveals that city managers, citizens and human beings, as a whole, are responsible to protect the urban environment and prevent different types of pollution and environmental pollutants in the context of cities in order to maintain a stable and sustainable urban ecosystem because inattention to natural context of cities may lead to irreversible consequences on human life and the urban life is increasingly affected by such negative impacts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban environment
  • Ranking
  • Alborz province
  • Sustainable development
  • Saw Tecniques
  1. احدنژادروشتی، محسن، نوروزی، محمدجواد؛ قادری، ایوب؛ چراغی، مهدی 1391، تحلیلی بر سطح توسعه یافتگی شهرستان­های استان کردستان با استفاده تطبیقی از تکنیک PROMETHEE و SAW، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، 2 (4)، صفحات 58- 74.
  2. ادهمی، عبدالرضا؛ اکبرزاده، الهام. 1390. بررسی عوامل فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط­زیست شهر تهران (مطالعه موردی مناطق 5 و18تهران)، نشریه جامعه­شناسی مطالعات جوانان، 1 (1): 37-62.
  3. بهرام­سلطانی، کامبیز 1387، محیط­زیست در برنامه‌ریزی منطقه­ای و شهری، جلد اول، چاپ تهران، انتشارات شهیدی.
  4. جعفری­اسدآبادی، حمزه؛ ساسان­پور، فرزانه و تولایی، سیمین. 1394. سنجش و ارزیابی زیست­پذیری شهری  در مناطق بیست و دوگانه کلانشهر تهران، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، سال 5، شماره 18، صفحات 42-27.
  5. جوزی، سیدعلی و جعفری­نسب، تانیا. 1393. بررسی آثار محیط­زیستی ساخت وساز پروژه مسکن مهر شهرستان محمودآباد مازندران، مجله محیط­شناسی، دوره 40، شماره 3، صفحات 619-603.
  6. چراغی، علیرضا و برهانی، فائزه 1395، ارزیابی زیست‌محیطی و توسعه­ی پایدار چهار روش روسازی در ایران به کمک چهار روش تحلیل چندمعیاره، مجله مطالعات علوم محیط­زیست، دوره 1، شماره 2، صفحات 62-51.
  7. حاتمی­نژاد، حسین؛ قربانی، رامین؛ فرهادی، ابراهیم 1398. بررسی روند توسعه فیزیکی کلان­شهر کرمانشاه و ارائه الگوی بهینه جهات رشد، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، سال 9، شماره 31، صفحات 91- 111.
  8. حسین­زاده، دلیر، کریم و فرزانه، ساسان­پور. 1385. روش جاپای اکولوژیکی در پایداری کلانشهرها با نگرشی بر کلان شهر تهران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، (82)، صفحات 85-71.
  9. حسینی، مهدی، برقچی، معصومه، باقرزاده، فهیمه، صیامی، قدیر. 1394. ارزیابی تأثیرات زیست­محیطی گسترش بی­رویه شهرها، (مورد: پروژه مسکن مهر- شهر طرقبه)، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 5 (18)، صفحات 58-43.

10. حیدری، مرتضی، اسماعیل­زاده، حسن، کانونی، رضا، یارمرادی، کیومرث. 1394. راهبرد بهینه پایدارسازی محیط­زیست شهری محمودآباد(با بهره­گیری از مدل SWOT و ماتریس QSPM)، آمایش محیط، (32)، صفحات 126-150.

11. خزاعی­نژاد، فروغ؛ سلیمانی­مهرنجانی، محمد؛ تولایی، سیمین؛ رفیعیان، مجتبی و زنگنه، احمد. 1395. زیست­پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص­ها، فصلنامه پژوهش­های برنامه­ریزی شهری، دوره 4، شماره 1، صفحات 50-27.

12. دهداری، مصطفی، عمادالدین، سمیه و معمری، ابراهیم 1394. توانسنجی و ارزیابی تأثیر توسعه شهری بر محیط­زیست پایدار مطالعه موردی: استان قزوین، اولین همایش ملی محیط­زیست طبیعی.

13. دهداری، مصطفی، عمادالدین، سمیه، معمری، ابراهیم 1394. تحلیل و بررسی کیفیت شاخص­های محیط‌زیست شهری، اولین همایش ملی محیط­زیست طبیعی، رشت.

14. دیهول، منصور، نصرتی­نژاد، فرهاد و سراج­زاده، سیدحسین. 1395. تبیین جامعه­شناختی رفتار زیست­محیطی مطالعه موردی: شهروندان تهران، فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی، شماره 1، صفحات 18-1.

15. سادات­طباطبائی، شیما. 1392. بررسی مدیریت شهری- زیست­محیطی تهران در طی3 دوره­ی تاریخی قاجار، پهلوی، انقلاب اسلامی، مجله سپهر، 22 (88)، صفحات 69-74.

16. سرمدی، محمدرضا و معصومی­فرد، مرجان. 1394. مطالعه نقش آموزش مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات در کاهش چالش­های زیست­محیطی با تأکید بر محیط­زیست شهری، فصلنامه آموزش محیط­زیست و توسعه پایدار، سال 4، شماره 2.

17. سعیدی، جعفر، محمدی­ده­چشمه، مصطفی، فیروزی، محمدعلی. 1394. ارزیابی شاخص­های ناپایداری زیست­محیطی در کلان­شهر اهواز، محیط­شناسی، 41 (2): 464-447.

  1. سلاطین، پروانه و غفاری­صومعه، نیلوفر 1395، تأثیر سرمایه انسانی بر کیفیت محیط­زیست، فصلنامه انسان و محیط­زیست، شماره 37، صفحات 13-1.
  2. شریفیان­پور، نسیم؛ فریادی، شهرزاد 1392، تحلیل مقایسه­ای شاخص­های ارزیابی محیط­زیست شهری، پنجمین کنفرانس برنامه­ریزی و مدیریت شهری، مشهد.

20. شماعی، علی، ساسان­پور، فرزانه و مرادی، ثروت­اله 1396. ارزیابی پایداری محله­های شهری با استفاده از روش­های تصمیم­گیری چندمعیاره مورد مطالعه: محله‌های منطقه 6 شهرداری تهران، فصلنامه علوم و تکنولوژِ محیط­زیست، دوره 19، شماره 2.

21. شیرکوند، مهدی، فنی، زهره، شفیعی­ثابت، ناصر. 1397. تحلیل کیفیت زیستی در شهرهای کوچک استان گیلان با استفاده از مدل مشارکت سرمایه­های اجتماعی، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، سال 8، شماره 30، صفحات 193-212.

22. عظمتی، حمیدرضا، حسینی، باقر، باقری، محمد، قنبران، عبدالحمید، 1388. پایداری زیست­محیطی در فضاهای باز شهری: ارزیابی کیفی محلات مسکونی در تبریز، علوم و تکنولوژی محیط­زیست، 11 (4)، صفحات 174-184.

23. فرشچین، امیررضا، رفیعیان، مجتبی، رمضانی، راضیه 1398. باز توسعه مراکز شهری در چارچوب رویکرد توسعه میان­افزای مسکونی؛ نمونه موردی: محله بازار تجریش، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، سال9، شماره 31، صفحات 13-38.

24. فیروزبخت، علی، پرهیزگار، اکبر و ربیعی­فر، ولی­اله 1391. راهبردهای ساختار زیست­محیطی شهر با رویکرد توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: شهر کرج)، مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی، (80)، صفحات 213-239.

  1. قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، 1390-1394.

26. گل­زردی، سمانه، حسین­پور، علی، حکیم­زاده، ساناز 1392. تحلیلی بر تأثیرات زیست­محیطی بر گسترش کالبدی شهر زنجان، همایش معماری و شهرسازی و توسعه پایدار، مشهد.

27. مسافری، محمد، غلام­پور، اکبر، نوروز، پرویز و روشن، رضا. 1393. ارزیابی اثرات زیست­محیطی شهرک صنعتی هادی­شهر، نشریه مهندسی عمران و محیط‌زیست، جلد 44، شماره 2.

28. مکوندی، رقیه؛ آستانی، سجاد و چراغی، مهرداد 1392، ارزیابی ریسک محیط­زیستی تالاب­ها با استفاده از روش­های saw و EFMEA مطالعه موردی: تالاب‌های بین­المللی انزلی، فصلنامه اکوبیولوژی تالاب دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، سال 5، شماره 17، صفحات 74- 61.

29. نظم­فر، حسین؛ علوی، سعیده؛ عشقی چهاربرج، علی 1397، تحلیل فضایی سکونتگاههای شهری استان گلستان از لحاظ شاخص­های شهر سالم، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، سال 8، شماره 30، صفحات 213- 228.

  1. Abdulai, A. and Ramcke, L. 2009, “ The Impact of Trade and Economic Growth on the Environment: Revisiting the Cross- Country Evidence: Kiel Working Paper No. 1491.
  2. Economist Intelligence Unit and Siemens, 2010. Latin American Green City Index, Siemens AG, Munich, Germany.
  3. Harman, Sirjohn, 2008, “The Relationship between Good Governance and Environmental Compliance and Enforcement” Seventh International conference on Environmental Compliance and Enforcement.
  4. Jing Ian and Alistair Munro, 2013, “Environmental compliance and human capital: Evidence from Chinese industrial firms” Resource and Energy Econimics T534- 557.
  5. Morais, P. and Camanho, A. 2011, Evaluation of performance of European cities with the aim to promote quality of life improvements. Omega (39): 398- 409.
  6. Register. R. 2008, Eco- city Summit Report, San Francisco.