پیش‌بینی تغییرات هندسی پیچان‌رودهای رودخانه زهره

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد، رشته محیط زیست دریا، دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهری

2 استادیار ژئومورفولوژی، گروه زمین‌شناسی دریایی، دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر

3 دانشیار، گروه محیط زیست، دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر

چکیده

منطقۀ موردمطالعه بخش پیچان­رودی رودخانۀ زهره است که در دلتای ساحلی هندیجان به خلیج‌فارس می‌ریزد. این رودخانه‌ در معرض تغییر و تحول است و این تغییرات به‌صورت فرسایش یا رسوب‌گذاری در بستر، تغییر و جابه­جایی پیچان­رود­ها و تغییر فرم رودخانه نمودار می‌شوند. هدف اصلی بررسی تغییرات هندسی رودخانه زهره در محدودۀ پیچان­رودی در یک دورۀ زمانی 60 ساله از طریق تصاویر ماهواره‌ای و پیش‌بینی این تغییرات، در درازمدت بوده است. در این پژوهش با استفاده از نرم­افزار GIS، عکس‌های هوایی سال 1334، نقشه‌های توپوگرافی ۵۰۰۰۰/۱ و تصاویر ماهواره‌ای Landsat سنجنده TM و +ETM خصوصیات مورفولوژیکی رودخانه مورد بررسی قرارگرفته است. تصاویر ماهواره‌ای و نقشه‌ها در نرم‌افزار Global Mapper ژئورفرنس شدند، سپس، در نرم‌افزار ENVI پیش‌پردازش و پردازش بر روی تصاویر ماهواره‌ای اعمال شد. برای مطالعۀ دقیق­تر رودخانه به 8 بازه تقسیم گردید. در نهایت پهنه‌های هر بازه با یکدیگر مقایسه شده و راستای حرکت رودخانه زهره مشخص شد. جهت پیش‌بینی تغییرات مسیر رودخانه زهره از روش برازش دوایر مماس بر قوس پیچ‌های رودخانه استفاده‌شده­ و تغییرات به وجود آمده با توجه به شکل و الگوی رودخانه مورد مقایسه قرار گرفت، سپس مسیر رودخانه در سال 2030 پیش‌بینی شد. نتایج نشان داده که از سال 1955 تاکنون 10 مورد قطع‌شدگی کانال رودخانه رخ‌داده و طول رودخانه 3653 متر کوتاه‌تر شده است؛ همچنین بازه‌های پیچان‌رودی بیشترین تهدید را دارند و اگر تغییرات کاربری‌ها و مناطق حساس رودخانه به فرسایش به­خصوص در رأس پیچ‌ها و مناطق با تغییرپذیری بالا کنترل نشود، مساحت زیادی از اراضی کشاورزی، تأسیسات انسانی و جاده‌ها در معرض تهدید و تخریب جدی قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Prediction of Geometric Changes in Zohre River Meandering Range

نویسندگان [English]

  • maryam ahmadzadeh 1
  • heeva elmizadeh 2
  • Ali Dadolahi Sohrab 3
1 kmsu
3 kmsu
چکیده [English]

Geomorphology of the river, a term used to check the river system. Zohreh river is one of the rivers in Khuzestan that consisted from 2 arm Fahlian and Kheyrabad it flow to Persian gulf at the end of Hendijan flat. To accomplish this study topographic maps, remote sensing data, including: Landsat satellite images, Landsat TM and ETM + collected from the Geological Survey of America (Earth Explorer), aerial photographs taken in 1334 of National Geography Organization is used. Next, aerial photos of 1334 as the base image and satellite image of Landsat 8 (2015) were selected as the data terminal. The future direction of the river in 2030 (1409) is plotted and compared with other periods. In this interval is 2 Meander complained. The findings suggest that during the period under review trends in three periods studied are quite different in the river, so in terms of reducing the length, intervals 7, experiences the lowest decline while interval 2 experience biggest decline in three visits. In terms of increasing the length, intervals 7, experiences the lowest increase and intervals 8, had the largest increase. The findings indicate that during the three periods under review, the river changes in the periods studied are quite different. The results show that in 1955 10 cases of amputation has occurred in the river channel and along the river has become 3,653 km shorter. Even though at intervals of 1 to 5 we except villages along the way, there is no human factor; But in the interval of 6 industries are seen. Interval 7 in the northern part of the land is under irrigated agriculture. But in the southern part are bare. In the interval of 8, lands under the tide, and asphalt and dirt roads are important feature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zoherh river
  • Morphology
  • Meander
  • GIS
  • Cut off
  1. منابع

    1. ارشد، صالح. سعید مرید و هادی میرابوالقاسمی. 1386. بررسی روند تغییرات مورفولوژیکی رودخانه‌ها با استفاده از سنجش‌ازدور (مطالعه موردی: رودخانه کارون از گتوند تا فارسیات). علوم کشاورزی و منابع طبیعی. شماره 14، جلد 6، صص 180-194.
    2. بیاتی خطیبی، مریم. 1391. بررسی و تحلیل نوع و مدت جابه‌جایی‌ها در مسیر رودخانه‌های مئاندری و نقش جابه‌جایی‌ها در فرسایش کناری در نواحی نیمه خشک، مورد: رودخانه قره آغاج، جغرافیا و توسعه، شماره 27، صص 89-102.
    3. ثروتی، محمدرضا. محمدحسین رضایی مقدم و صیاد اصغری. 1391. بررسی الگوی ‌‌پیچان‌رودی رودخانه قزل اوزن با استفاده از شاخص‌های ضریب خمیدگی و زاویة مرکزی، فصلنامه انجمن جغرافیای ایران، شماره 34، صص 85-102.
    4. جوکار سرهنگی، عیسی. ابراهیم تلنک و قاسم لرستانی. 1396. بررسی تغییرات مورفومتری رودخانه با تاکید بر پیچان‌رودها (مطالعه موردی: رودخانه چهل‌چای- نرماب). آمایش جغرافیایی فضا، 7(26)، 17-30.
    5. حسین‌زاده، محمد مهدی. احمد نوحه­گر و عنایت غلامی. 1390.  بررسی تغییرات ژئومورفولوژیک رودخانه مهران بر روی دلتا با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی (استان هرمزگان، بندر لنگه)، پژوهش‌های فرسایش محیطی، شماره 2، صص 50-65. 
    6. حسین­زاده، محمد مهدی. حسن صدوق و رضا اسماعیلی. 1398. برآورد میزان فرسایش کناری رودخانه با استفاده از مدل پایداری کناره و فرسایش پای کرانه. مطالعه موردی: رودخانه لاویج. آمایش جغرافیایی فضا، 9(33)، 265-278.
    7. رضایی­مقدم، محمدحسین. کاظم خوشدل. 1388. بررسی پیچ‌وخم‌های مئاندر اهر چای در محدوده دشت ازومدل ورزقان، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال بیستم، شماره 1، صص 101-112.
    8. رضایی­مقدم، محمدحسین. محمدرضا ثروتی و صیاد اصغری سراسکانرود. 1391. بررسی الگوی پیچان‌رودی رودخانه قزل اوزن با استفاده از شاخص‌های ضریب خمیدگی و زاویه مرکزی، جغرافیا (فصلنامه علمی-پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، سال دهم، شماره 34، صص 85-102.
    9. سیف، عبداله. نجمه نجمی. 1391. شناسایی پیچان‌رودهای رودخانه کارون با استفاده از روش برازش حلقه‌های دوایر مماس با محور رودخانه و تعیین میزان توسعة آنها، جغرافیای طبیعی، شماره 17، صص37-50
    10. شرفی، سیامک. ابوالفضل شامی و مجتبی یمانی. 1393. بررسی تغییرات مورفولوژیکی رودخانه اترک در یک بازه زمانی 20 ساله. آمایش جغرافیایی فضا، 4(14)، 129-150.
    11. علائی­طالقانی، محمود. فرشاد حاصلی و مجید احمدی ملاوردی. 1391. ارزیابی نقش انسان در فرسایش کناره‌ای و گسترش جانبی پیچان‌رودهای رودخانه‌ی گاماسیاب در دشت بیستون. جغرافیا و پایداری محیط، شماره 6، صص.120 – 107.
    12. کهربائیان، پروین. ابوالفضل بهنیافر، حجت شاکری­زارع و محسن رضایی­عارفی. 1393. تحولات مورفولوژیکی و الگوی پیچان‌رودی بستر رودخانه مرزی هریرود با استفاده از RS. پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال سوم، شماره 3، صص 64-53.
    13. لرستانی، قاسم. رضا اسماعیلی و فاطمه اعتمادی. 1394. بررسی میزان تغییرات خط ساحلی دریای خزر در مصب رودخانه­ها (مطالعه موردی: مصب رودخانه‌های هراز، بابلرود و تالار). مجله آمایش جغرافیایی فضا، 5(18)، 123-136.
    14. نژادحسینی، رقیه. ابوالقاسم گورابی، ابراهیم مقیمی و فرزانه غلامی. 1396. آشکارسازی تغییرات هندسی رودخانه بشار در محدوده شهر یاسوج و نقش آن در توسعه پایدار شهری. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 7(25)، 155-170.
    15. نگهبان، سعید. منصور جعفربیگلو، عبدالکریم ویسی و طاهر ولی­پور. 1394. بررسی نقش نو زمین­ساخت در شکل­گیری پادگانه­های رودخانه­ای (مطالعه موردی رودخانه گیلانغرب- محدوده شمالی شهر گیلانغرب). مجله آمایش جغرافیایی فضا، 5(16)، 199-209.
    16. نیری، هادی. 1394. تحلیل مورفولوژیکی مجرای رودخانه مهاباد و تأثیر احداث سد بر آن، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال پانزدهم، شماره 37، صص: 177 – 155.
    17. وزارت نیرو، سازمان آب و برق خوزستان، مطالعات بررسی شوری آب انتهای رودخانه هندیجان، گزارش سنتز مطالعات، تیر ماه ۱۳۹۱.
      1. Gharbi, Mohamed. Soualmia Amel, Denis Dartus, Lucien Masbernat. 2016. Floods effects on rivers morphological changes application to the Medjerda River in Tunisia, Journal of Hydrology and Hydromechanics, 64(1): 56-66.
      2. Konsoer, Kory. Rhoads Bruce, Lane Eddy, Mike Ursic and Marcelo Garcia. 2015. Spatial variability in bank resistance to erosion on a large meandering, mixed bedrock-alluvial river. Geomorphology, 252: 80-97.
      3. Kurt, Sumeyra. Ahmet Karaburun and Ali Demirci. 2010. Coastline changes in Istanbul between 1987 and 2007. Scientific Research and Essays, 5(19): 3009-3017.
      4. Li, Cui. Yan Li Xiao. 2011. Coastline Change of the Yellow River Estuary and its Response to the Sediment and Runoff (1976–2005), Geomorphology Volume 127: 32-40.
      5. Monegato, Giovanni and Maria Eliana Poli. 2015. Tectonic and climatic inferences from the terrace staircase in the Meduna valley, eastern Southern Alps, NE Italy.  Quaternary Research, 83(1): 229-242.
      6. Rozo. Max, Afonso Nogueira, Carlomagno Soto Castro. 2014. Remote sensing-based analysis of the planform changes in the Upper Amazon River over the period 1986-2006, Journal of South American Earth Sciences, 51: 28–44.
      7. Sabita madhvi singh, 2014. Morphology Changes of Ganga River over Time at Varanasi, Journal River of engineering, 2(2): 48-63.
      8. Tran, Thi. Tien Thi, Phan Nguyen, Dahdouh-Guebas. 2014. Application of remote sensing and GIS for detection of long-term mangrove shoreline changes in Mui Ca Mau, Vietnam, Biogeo sciences, 11(14): 3781-3795.
      9. Zhang, Wanshun. Yanhong Xu, Yanru Wang and Hong Peng. 2014. Modeling sediment transport and river bed evolution in river system. Journal of Clean Energy Technologies, 2(2): 175-179.