بررسی تغییرات مورفولوژیکی رودخانه اترک در یک بازه زمانی 20 ساله

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس گروه علوم جغرافیایی دانشگاه لرستان

2 کارشناس پژوهشی سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح

3 استاد دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران

چکیده

مرزهای رودخانه ای، یکی از انواع مرز های بین المللی هستند که به خاطر تغییرات موفولوژیکی بستر و انحرافات کانال آنها، همواره مشکلات و تنش هایی را در تعیین حدود مرز کشورهای فیمابین بوجود می آورند. در این پژوهش مورفولوژی رودخانۀ مرزی اترک در بازه ای به طول تقریبی 150 کیلومتر از محل اتصال شاخه سومبار تا دریای خزر مورد بررسی قرار گرفته است. با استفاده از تصاویر ماهواره ای TM وETM سال های 1994، 1999 و 2013 بستر رودخانه اترک در 3 بازه زمانی با استفاده از تحلیل های سنجش از دوری نرم افزار ENVI استخراج گردید. سپس پارامترهای هندسی مانند طول رودخانه، طول موج، ضریب خمیدگی، زاویه مرکزی برای بررسی تغییرات با روش برازش دایره های مماس بر قوس رودخانه در محیط نرم افزاری Auto Cad انجام و مقایسۀ تغییرات مورد مطالعه قرار گرفت. مقایسه پارامترهای هندسی قوس های پیچانرودی و میل و جهت آنها، از تغییرات در بعضی قوس ها و در نتیجه تغییر مورفولوژی و ناپایداری کانال رودخانه حکایت می کند. در اطراف روستاهای ترشکلی و داشلی برون مسیر رودخانه در هر 3 دوره تغییر کرده به طوری که در اطراف روستای ترشکلی تغییرات به نفع ترکمنستان و در روستای داشلی برون به نفع ایران بوده است. این تغییرات به دلیل وجود سازندهای فرسایش پذیر بستر و کناره های رودخانه بوده است. در نتیجه مشخص می گردد که بستر و کانال رودخانه اترک در حال تغییر بوده و عوامل این تغییرات با نوع سازندهای زمین شناسی، فرسایش پذیر بودن سازندهای کنار بستر رودخانه، افزایش بار رسوبی بستر، تغییرات دبی جریان آب، عوامل انسانی و در نهایت فرسایش کناری رودخانه ارتباط دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Morphological changes of river Atrak a period of 20 years

چکیده [English]

River boundaries, international boundaries are one of the variations and deviations canal beds, the problems and tensions between the countries forming the delimitation. Atrak River for various reasons, including putting on the erosion of geological formations, human activities such as land use changes and the morphological changes.In this study, the morphology of the river Atrak range approximately 150 km sumbar the junction of the branch to the Caspian Sea has been studied. Using TM and ETM satellite images in 1994, 1999 and 2013 timeframe river Atrak 3 of sensing distance using ENVI software were extracted. Geometric parameters such as the length of the river, wavelength, and index of curvature, central angle and arc tangent circle fitting method for assessing changes in river environments do Auto Cad software comparison in the change has been studied. Comparison of geometric parameters meander arches and desire for the third period, the changes in certain arc and thus suggests that river channel morphology and instability. In the villages tarshekli and dashlibron around the river has changed course so that the tarshekli village change will benefit Turkmenistan and around the village of dashlibron out in favor of Iran. These changes are due to the erosion of the river bed and banks. As a result, it becomes clear that Atrak river bed and channel are changed and the change of the type of geological formation, formation of erosion along the river bed, bed sediment load increases, changes in water flow, human factors and the erosion of adjacent is related rivers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • river morphology
  • Boundary Rivers
  • river Atrak

مراجع

1-   اسماعیلی، رضا. 1390. کاربرد بازیافت ژئومورفیک رود در مدیریت رودخانه (مطالعه­ی موردی: البرز شمالی- حوضه­ی آبریز لاویج رود)، فصل­نامه­ پژوهش‌های فرسایش محیطی، شماره 4.
2-   بدیعی، مرجان، سعید رحیمی هرآبادی و سعید گودرزی مهر. 1390. نقش تغییرات مورفولوژی رودخانه‌ی مرزی هیرمند در روابط سیاسی ایران و افغانستان، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره­ 78.
3-   پاک‌نژاد متکی، حمیدرضا و عزت­اله عزتی. 1390. هیدروپلیتیک رودخانه­ی مرزی اترک و تأثیر آن بر روابط ایران و ترکمنستان، چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، سال ششم، شماره­ی 14.
4-   تلوری، عبدالرسول. 1371. شناخت فرسیاش کناری رودخانه در دشت‌های رسوبی. محل نشر تهران؟ مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع.
5-   جوادیان، سیدحمید؛ مجید ابراهیمی، سمیرا شریفیان و حمید نژاد سلیمانی. 1391. پیامدهای ژئوپلتیکی- امنیتی تغییر بستر رودخانه مرزی هریرود، همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت، چالشها و رهیافتها، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
6-   حافظ­نیا، محمدرضا، پیروز مجتهدزاده و جواد علیزاده. 1382. هیدروپلیتیک هیرمند و اثرات آن بر ایران و افغانستان، پایان‌نامه­ی کارشناسی ارشد، استاد راهنما: زهرا پیشگاهی فرد، دانشگاه تهران، دانشکده؟ جغرافیا.
7-  حسین­زاده، محمدمهدی، خه­بات درفشی و سعید قره­چاهی. 1391. پایش روند تغییرات مورفولوژیکی رودخانه‌های مرزی و نقش آن در روابط سیاسی کشورها (مطالعه­ی موردی: رودخانه ارس)، پنجمین کنگره­ بین‌المللی جغرافی­دانان اسلام.
8-   دولتی، جواد. 1387. بررسی تغییرات ژئومورفولوژیکی بخش میانی رودخانه­ی اترک با استفاده از GIS، استاد راهنما: مجتبی یمانی، دانشگاه تهران، دانشکده­ جغرافیا، گروه جغرافیای طبیعی.
9-   رحیمی هرآبادی، سعید. 1391. بررسی تأثیر ویژگی‌های الگوی رودخانه‌ای در مسائل و اختلافات مرزی (مطالعه­ی موردی: رودخانه­ی مرزی هیرمند)، اولین همایش توسعه­ی پایدار نواحی مرزی.
10- رنگزن، کاظم، بهرام صالحی و پروین سلحشوری. 1387. بررسی تغییرات منطقه پایین‌دست سد کرخه قبل و بعد از ساخت سد با استفاده از تصاویر چندزمانه Land sat،  اولین همایش ژئوماتیک ایران.
11- رضایی مقدم؛ محمدحسین، محمدرضا ثروتی و صیاد اصغری سراسکانرود. 1391. بررسی تغییرات شکل هندسی رودخانه قزل اوزن با تاکید بر عوامل ژئومورفولوژیک و زمین شناسی، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 23، پیاپی 46، شماره 2.
12- سازمان نقشه‌برداری کشور. 1380. بررسی مسائل رودخانه‌های مرزی، مرکز سنجش از دور ایران.
13- ساسانی، فاطمه؛ حسین افضلی مهر، حسین و منوچهر حیدرپور. 1384. بررسی تاثیر فاکتور تنش برشی بر تغییر مکان ها ی جانبی در طول بازه ها ی قوس دار در یک رودخانه درشت دانه، پنجمین کنفرانس هیدرولیک ایران، دانشگاه شهید باهنر کرمان.
14- مقصودی، مهران؛ سیامک شرفی و یاسر مقامی. 1389. روند تغییرات الگوی مورفولوژیکی رودخانه­ خرم‌آباد با استفاده ازRS ،  GISو Auto Cad، مدرس علوم انسانی- برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره­ چهاردهم، شماره­  3.
15- یمانی، مجتبی؛ جواد دولتی و علیرضا زارعی. 1390. تأثیرگذاری عوامل هیدرو ژئومورفیک در تغییرات زمانی و مکانی بخش میانی رودخانه­ی اترک، فصل­نامه­ تحقیقات جغرافیایی، شماره­ی 99.
16-              یمانی، مجتبی؛ محمد مهدی حسین زاده و احمد نوحه گر. 1385. هیدرودینامیک رودخانه‌های تالار و بابل و نقش آن در ناپایداری و تغییرات مشخصات هندسی آنها، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 55.
17-Hawasd, C. 2008. River morphology and river channel changes, Tianjin university and springer, 14: 254-262.
18-Judith Ramos, and Gracia, J. 2012. Spatial–temporal fluvial morphology analysis in the Quelite River: its impact on communication systems, Journal of Hydrology, 269–278.
19-Ortega, J.A., Razola, L., and Garzón, G. 2014. Recent human impacts and change in dynamics and morphology of ephemeral rivers, Nat. Hazards Earth Syst. Sci., 14:713–730.
20-Leopold, L.B. and Wolman, M.G. 1957. River Channel Pattern- Braided Meandring and Straight. USGS. Professional Paper. 282. B.
21-Petts, G.E. et al. 1986. Historical Change Large Alluvial River, John Wiley and Sons.
22-Ribolin, A., and Pagnolo, M. 2007. Drainage Network Geometry versus Tectonics in the Argentera Massif (French-Italian Alps), Geomorphology, 93(3-4): 253-266.
23-Sabita madhvi singh, 2014. Morphology Changes of Ganga River over Time at Varanasi, Journal River of engineering, 2(2).
24-Sainath P., Aher, Shashikant I., Bairagi, Pragati P., Deshmukh, and Ravindra D. Gaikwad, 2012.  River Change Detection and Bank Erosion Identification using Topographical and Remote Sensing Data, International Journal of Applied Information Systems (IJAIS),2(3).
25-Uddin, K., Shrestha, B., and Alam, M.S. 2011, Assessment of  morphological Changes and Vulnerability of River Bank Erosion alongside the River Jamuna Using Remote Sensing, Journal of Earth Science and Engineering,1(1):29-34.
26-Qiang, Z.C., Yongqin David, Tong, J., and Maotian, L. 2007. Channel changes of the makou- tianjiazhen reach in the middle Yangtze River during the past 40 years, Journal geographical sciences- science in china, press-springer-vetlag.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار