تحلیل شبکه شهری و توزیع فضایی جمعیت در کانون‌های شهری استان مازندران

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه مازندران

2 دانشجو

چکیده

امروزه ساماندهی و تعادل بخشی فضا از مسائل کلیدی در حوزه برنامه‌ریزی شهری است. از آن جایی که شبکه شهری تنها مجموعه‌ای از عناصر کالبدی نیست و نقش و اهمیت هر سکونتگاه را میزان و ابعاد ارتباطات و جریان‌ها در یک نظام باز تعیین می‌کنند، شهرهای بزرگتر با جذب و تمرکز مازاد بیشتر، تسلط خویش را بر شهرهای کوچک تر اعمال می‌کنند. تداوم این شرایط باعث شکل‌گیری عدم توازن در توزیع فضایی شهر‌ها و بروز مشکلات ناشی از ازدحام و تراکم در شهرها و تخلیه مکان‌های دیگر می‌گردد. این مقاله بر آن است تا با بررسی و تحلیل شبکه شهری در استان مازندران راهکارهایی جهت تعادل بخشی ارائه کند. از این رو روش بکار رفته در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و با استفاده از مدل‌های رتبه- اندازه، منحنی لورنز و ضریب آنتروپی و همچنین برای تحلیل کمی و کیفی داده‌های آماری، با استفاده از نرم‌افزار Excel به بررسی و تحلیل شبکه شهری استان مازندران پرداخته شده است. نتایج حاصل از هر سه مدل بیانگر عدم تعادل شبکه شهری استان مازندران است و فاصله جمعیتی 4 شهر اول (ساری، بابل، آمل، قائمشهر) با شهر پنجم (بهشهر) و دیگر شهرهای استان فاحش می‌باشد. وجود این چهار شهر که با هم یک مگالاپولیس منطقه‌ای را تشکیل داده‌اند و تعداد زیادی شهرهای بسیار کوچک و روستا- شهرها که اختلاف جمعیتی بسیاری میان آنها است در پیرامون این قطب مهم قرار دارند که  باعث عدم تعادل شبکه شهری استان مازندران شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing Urban Network and Spatial Distribution of Population in Mazandaran Urban Centers

نویسندگان [English]

  • sedigheh lotfi 1
  • farzaneh ahmadi 2
  • rahim gholamhoseini 2
چکیده [English]

The majority of developing countries are unsatisfied with their spatial development of settlements and regional distribution of population and economic activities (Zebardast: 1383: 3). Urban system is an outcome of the contemporary urbanization whether from spatial concept i.e. the distribution of cities regarding to their size of population or from economic point of view as exchange system among different cities on the base of their basic functions.  The urban network of Iran had a reasonable harmony in the past few decades but after socio-economic changes due to capitalism growth in the country and the injection of oil surplus into economy led to a concentration of capital and main infrastructures in the large cities like Tehran which consequently triggered the rapid rural-urban migration and disturbed the urban network and created imbalances in the urban hierarchical system of urban network. The northern cities of the country have specific features due to two geographical elements of mountain and sea. This region experienced a balanced growth due to its suitable climate and water resources. The increase of large number of small and intermediate urban centers especially in the decade of 1375- 1385 gave more importance to the four leading cities of the province which are Sari, Qemshahr, Babol and Amol so that about 52.5 percent of the urban population live in this area and also these four cities kept their position during the past four decades.  In fact by concentration of these four regional giant cities the central Mazandaran has absorbed various socio-economic and administrative opportunities which other parts stayed quite behind such growth and development. This research by studying the urban network of the province attempted to investigate the balance of service distribution among the different urban centers and the important role of small and intermediate urban centers in the regional balanced growth of the region.
 

1-   اعتماد، گیتی. 1373. تغییرات شبکه شهری ایران در دهه‌های اخیر، مجله معماری و شهرسازی، شماره 25 ص: 35-26.##
2-   اینانلو، علی. 1386. بررسی الگوی توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری استان سیستان. رشد آموزش جغرافیا. دوره 22. ص 42-34.##
3-    بازن-مارسل. 1371.  ترجمه اسداله علوی ،شبکه شهری در ترکیه، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.##
4-   باستیه، ژان، دزر، برنارد. 1370. شهر، ترجمه علی اشرفی، انتشارات دانشگاه هنر.تهران##
5-   بیک محمدی،حسن. 1375. مقدمه‌ای بر روند نظام شهری در ایران. مجله سپهر. شماره 19. 23-17.##
6-   بهفروز، فاطمه. 1374. زمینه‌های غالب در جغرافیایی انسانی. دانشگاه تهران##
7-   تقوایی، مسعود و گودرزی، مجید. 1388. بررسی و تحلیل شبکه شهری در استان بوشهر، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره سیزدهم، 138-110.##
8-   حاتمی‌نژاد، حسین. شاهی‌اردبیلی، حکمت. 1380. نگاهی تحلیلی- انتقادی بر مدل‌های ساخت شهری. آموزش جغرافیا. شماره 57. ص 61-56.##
9-   حاجی‌پور، خلیل، زبردست، اسفندیار. 1384. بررسی تحلیل و ارائه الگویی برای نظام شهری خوزستان. نشریه هنر‌های زیبا. شماره 23. ص: 15-5.##
10-  حسامیان، فرخ. اعتماد، گیتی و حائری، محمدرضا. 1375. شهرنشینی در ایران، نشر آگاه.##
11-  دراکاکیس، اسمیت. ویلیام، دیوید. 1377. شهر در جهان سوم، ترجمه فیروز جمالی، نشر توسعه، تهران.##
12-  رضوانی، علی‌اصغر. 1373. روابط متقابل شهر و روستا با تاکید بر ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ هفتم.##
13-  زبردست، اسفندیار. 1383. اندازه شهر. وزارت مسکن و شهرسازی. مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.##
14-  زیاری، کرامت اله و موسوی، میرنجف. 1384. بررسی سلسله مراتب  شهری در استان آذربایجان غربی. مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان. جلد 18. شماره1. 89-75.##
15-  شکویی، حسین. 1387. دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری. انتشارات سمت. تهران.##
16-  ضرابی، اصغر و درکی، افشین. 1389. تحلیل توزیع جمعیت در نظام سلسله مراتبی شبکه شهری استان کرمان طی سال‌های 1355 تا 1385. فصلنامه جمعیت. شماره 72. 32-26.##
17-  لطفی، صدیقه. 1387. ارزیابی تغییر و توزیع سکونتگاه‌های شهری استان مازندران بر اساس قائده رتبه -اندازه، زایش مگالاپولیس منطقه‌ای. پژوهش‌نامه علوم انسانی و اجتماعی. نیمه دوم. 71-56.##
18-  میرجس، اورت. 1385. از سلسله مراتب شهری تا شبکه شهری، تحلیل تحقیقات جغرافیایی، ترجمه، محمدحسین یزدانی. نشریه رشد آموزش جغرافیا، شماره 6.##
19-  نظریان، اصغر. 1372. شبکه شهری و نظام سلسله مراتب شهری ایران. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم. دوره جدید. شماره اول. 65- 49.##
20-  نظریان، اصغر. 1388.  پویایی نظام شهری ایران. انتشارات مبتکران. تهران##
21-  یزدانی، محمدحسین. 1385. از سلسله مراتب شهری تا شبکه شهری. "ترجمه". تحلیل تحقیقات جغرافیایی. نشریه رشد آموزش جغرافیا، شماره 6، 88-76.##
           
22.Henderson, J. Vernon and Wang, Hyoung Gun. 2007. Urbanization and City Growth: The Role of Institution. Regional Science and Urban Economics. No 37. 283-313.##
23.Pumain, D. 2003. Scaling laws and Urban Systems. European Research Program.##  
24.Roehner, B.M. 1995.  Evolution of urban systems in the Pareto plane. Journal of Regional Science. 35. 2. 277-300.##
25.Radstrom, J. and Susan, B.E.D. 2005. Urban Identity in Slow City. Practicum submitted to the Faculty of Graduate Student of the University of Manitoba in Partial Fulfillment of the Requirements for degree of Master of City Planning. Department of City Planning. University of Manitoba.##
26.Rashid, A. and Khairkar, V.P. 2012. Declining City- Core of an Indian Primate City: a Case Study of Srinagar city. Journal of International Journal of Environmental Sciences, Vol. 2, No. 4, 2090-2103.##
27.Kim, S. 2009. “Institutions and U.S. Regional Development: A Study of Massachusetts and Virginia,” Journal of Institutional Economics 5 (2): 181-205.##