ارزیابی تناسب اراضی برای توسعه فیزیکی شهر سبزوار به روش فازی سلسله مراتبی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه حکیم سبزواری.

چکیده

در دهه‌های اخیر، رشد شتابان جمعیت شهری منجر به گسترش فیزیکی شهرها گشته است. این انفجار جمعیتی و توسعه‌ی شهری بدون برنامه‌ی ناشی از آن به‌ویژه در کشورهای درحال توسعه عواقب زیان‌باری نظیر به زیر ساخت رفتن اراضی زراعی و نزدیک شدن و یا استقرار در نواحی در معرض خطرات طبیعی را به دنبال دارد. ارزیابی تناسب اراضی (LSA) با به‌کارگیری معیارهای متعدد، می‌تواند اقدام مهمی در جهت تحقق معیارهای توسعه‌ی پایدار و ایمن شهری باشد. سیستم اطلاعات جغرافیایی با توانایی تحلیل روابط فضایی به سیاست‌گذاران شهری امکان مرتبط ساختن منابع اطلاعات مجزا و اجرای تحلیل‌های پیچیده را می‌دهد. مطالعه‌ی حاضر با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی و با بهره‌گیری از هشت معیار شیب، ارتفاع، جهت شیب، فاصله از گسل، فاصله از راه‌های اصلی، فاصله از آب‌های سطحی، پوشش زمین و جنس خاک به بررسی تناسب اراضی بخش مرکزی شهرستان سبزوار به منظور توسعه شهری پرداخته است. در این روش با انتخاب معیارهای مختلف، تعیین وزن هر معیار، تهیه و تولید نقشه‌های معیار در محیط GIS و در نهایت تلفیق نقشه‌های معیار اقدام به محاسبه‌ی شاخص تناسب برای محدوده‌ی مورد مطالعه گردید. این نقشه‌ی نهایی بر مبنای شاخص تناسب به پنج طبقه‌ی تناسب خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم تقسیم‌بندی شد. نتایج حاکی از این است که در مجموع حدود 60 درصد از محدوده‌ی مورد بررسی در طبقه‌ی با تناسب زیاد و خیلی زیاد و همچنین 16 درصد در طبقه‌ی با تناسب کم و خیلی کم قرار دارد که علت اصلی آن را می‌توان وجود رشته کوه جغتای در بخش‌های شمالی منطقه دانست. برطبق این بررسی جهات شرق، شمال و شمال شرقی شهر مناسب‌ترین جهات به منظور توسعه‌ی شهر سبزوار هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Land Suitability Analysis for Physical Urban Expansion of Sabzevar City using the Fuzzy Analytical Hierarchy Process (FAHP)

نویسنده [English]

  • farzaneh kavian 2
چکیده [English]

During the last decades, rapid urban population growth resulted in physical development of cities. This population explosion and its resulted unplanned development, specifically in developing countries, lead to adverse consequences such as construction in agricultural land and approaching and settlement in areas exposed to natural hazards. Using various criteria, land suitability analysis (LSA) could be an important proceeding to accomplish sustainable and safe urban development. GIS, with the ability of analysis of spatial relationships, helps urban policy makers to relate different information sources and perform sophisticated analysis. The present study deals with land suitability analysis of the central county of Sabzevar to reach urban development‚ considering eight criteria, i.e. slope, height, aspect, distance to fault, distance from main roads, distance from surface water, land cover, and soil type‚ using fuzzy analytic hierarchy process (FAHP). In this method we calculated land suitability index for the studied area with selecting different criteria, defining the weight of each criterion, producing criteria maps in GIS environment, and finally integrating them. Eventually final map was classified into five class of much higher, high, medium, low and much lower suitability. The results showed that about 60% of the evaluated scope is in high and much higher suitability overall and also 16% of the scope is in the areas of low and much lower suitability that the major cause of this unsuitability can be the existence of Joghatai Mountains in the north of the area. According to the research, North‚ East and North East of the city are the most suitable directions for urban development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Land suitability analysis
  • Physical development
  • multi criteria analysis
  • fuzzy AHP
  • GIS
  1. احد نژاد روشتی، محسن، قرخلو، مهدی و زیاری، کرامت‌اله 1389. مدل‌سازی آسیب‌پذیریی ساختمانی شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی نمونه موردی: شهر زنجان، جغرافیا و توسعه، شماره 19، زاهدان. صص 198-171.
  2. امینی فسخودی، عباس. 1384. کاربرد استنتاج منطق فازی در مطالعات برنامه­ریزی و توسعه منطقه­­ای، مجله دانش و توسعه، شماره 17. مشهد. صص 61 – 39.
  3. برغمدی، اکرم. 1389. بررسی و ارزیابی شاخص های زیست اقلیمی موثر برآسایش انسان (مطالعه موردی شهر سبزوار)، رسالة کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی، استاد راهنما: محمد باعقیده. دانشگاه حکیم سبزواری.دانشکده جغرافیا و علوم محیطی. گروه جغرافیا.
  4. بریمانی، فرامرز و هادی راستی، 1393. بررسی تطبیقی میزان دقت روش­های AHP فازی و AHP کلاسیک برای رتبه­بندی شاخص­های مؤثر بر کیفیت زندگی مطالعه موردی: دهستان مهبان شهرستان نیکشهر، جغرافیا و توسعه، شماره 34، زاهدان. صص 14-1.
  5. پورخباز، حمیدرضا، کمانی، سمانه، جوانمردی، سعیده و شهرام، یوسفی خانقاه (1396). مدل­سازی اکولوژیک توسعة شهری با استفاده از مدل­های تصمیم­گیری تعاملی AHP و Fuzzy AHP(مطالعة موردی حاشیة شهر اراک). برنامه­ریزی و آمایش فضا. دوره 21، شماره 1، تهران. صص 165 – 133.
  6. جوادیان کوتنایی، سارا و ملماسی، سعید و اورک، ندا و مرشدی، جعفر (1393). تدوین الگوی ارزیابی توان اکولوژیک توسعة شهری با بهره گیری از فرآیند تحلیل شبکه‌ای (ANP) (نمونة موردی: شهرستان ساری)، آمایش سرزمین، دوره 6، شماره 1، تهران. صص 153-178.
  7. حسینی، هادی و قدمی مصطفی (1392). تحلیل الگوی توسعة کالبدی- فضایی شهر سبزوار، فصلنامة علمی پژوهشی- فضای جغرافیایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر، سال سیزدهم، شمارة 44، اهر. صص 219-240.
  8. روستایی، شهریور، اصغری زمانی، اکبر و زلفی، علی (1393). پهنه­بندی زمین برای توسعه شهری بخش مرکزی منطقه آزاد ارس با استفاده از مدلAHP، جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 18، شماره 47، تبریز. صص 169-149.
  9. زنجیرچی، سیدمحمود 1390. فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی، نوبت اول. تهران.انتشارات صانعی شهمیرزادی.

10. زیاری، یوسفعلی و حسین‌ مردی، مهدی 1388. بررسی و تحلیل کاربری اراضی شهری و وزندهی معیارهای مکانیابیِ جایگاه‌های پمپ گاز CNG با استفاده از مدل AHP مطالعه موردی: منطقه 4 گازی شهر تهران، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره اول، تهران. صص 52-39.

  1. ساسان­پور، فرزانه. موسی­وند، جعفر، 1389. تاثیر عوامل انسان ساخت در تشدید پیامدهای مخاطرات طبیعی در محیط­های کلان شهری با کاربرد منطق فازی و سیستم اطلاعات جغرافیایی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد 13، شماره 16، تهران. صص 29-50.

12. صادقی صادق آبادی، زینب، صابر ساعتی، سعید محرابیان، عاطفه خدادوست، 1388. ترکیب  DEA فازی و AHP برای رتبه‌بندی واحدهای تصمیم­گیری، مجله ریاضیات کاربردی واحد لاهیجان، سال ششم، شماره 20. لاهیجان. صص 55 – 49.

13. ضیائیان، پرویز و سلیمانی مقدم، هادی و برزگر، صادق 1390. تعیین جهت بهینة گسترش شهر مشهد با  استفاده از مدل ارزیابی چندعامله،RS  و GIS، جغرافیا، سال نهم، شماره 30، تهران. صص 94-76.

  1. عرب اسدی، حسین و معصومه رستمی 1395. ارزیابی توان اکولوژیک شهر میامی به منظور توسعه پایدار شهری با استفاده از روش  AHP. فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 37. صص 37– 25. 
  2. عزیزیان، محمدصادق، نقدی، فریده، مهدی، ملازاده، 1392. ارزیابی توان اکولوژیک حاشیه شهر تبریز به منظور توسعه پایدار شهری با رویکردMCE. مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال چهارم، شماره سیزدهم، مرودشت. صص 128– 113.
  3. قدسی‌پور، سیدحسن 1389. فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، نوبت اول. تهران. انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر.

17. قربانی، رسول و محمودزاده، حسن و تقی پور، علی‌اکبر 1392. تحلیل تناسب اراضی (LSA) برای توسعة شهری در محدودة مجموعة شهری تبریز با استفاده از روش تحلیل فرایند سلسله مراتبی، جغرافیا و آمایش شهری-منطقه­ای، دورة 3، شمارة 8، زاهدان. صص 14-1.

18. قرخلو، مهدی و پورخباز، حمیدرضا و امیری، محمدجواد و فرجی سبکبار، حسنعلی 1388. ارزیابی اکولوژیکی تناسب اراضی جهت تعیین نقاط بالقوه توسعة شهری با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: منطقة قزوین)، فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال اول، شماره2، اصفهان. صص 68-51.

19. قنواتی، عزت‌اله و گودرزی دلفانی، عاطفه 1392. مکان‌یابی بهینه توسعه شهری با تاکید بر پارامترهای طبیعی با استفاده از مدل تلفیقی فازی/ AHP مطالعه موردی شهرستان بروجرد، دوفصلنامة ژئومورفولوژی کاربردی ایران، سال اول، شماره اول، سبزوار. صص60-45.

20. کرم، امیر و محمدی، اعظم. 1388. ارزیابی و پهنه‌بندی تناسب زمین برای توسعه فیزیکی شهر کرج و اراضی پیرامونی بر پایة فاکتورهای طبیعی و روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، فصلنامة جغرافیای طبیعی، سال اول، شمارة 4، تهران. صص 74-59.  

21. کرم، عبدالامیر 1384. تحلیل تناسب زمین برای توسعه کالبدی در محور شمالغرب شیراز با استفاده از رویکرد ارزیابی چند معیاری(MCE) در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی(ساج)، پژوهش‌های جغرافیایی، شمارة 54، تهران. صص106-93.

22. کشاورزی، اکبر و خاشعی سیوکی، عباس و نجفی، محمد حسین 1392. مکانیابی مناسب استحصال آب شرب با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعة موردی: آبخوان بیرجند)، آب و فاضلاب، دوره 25، شماره 91، اصفهان. صص 142-135.

23. متکان، علی اکبر و شکیبا، علیرضا و پورعلی، سید حسین و نظم‌فر، حسین 1387. مکان‌یابی مناطق مناسب جهت دفن پسماند با استفاده از GIS (ناحیه مورد مطالعه: شهر تبریز)، علوم محیطی، سال ششم، شماره 2، تهران. صص 132-121.

  1. مرکز آمار ایران 1390. گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390، دفتر ریاست روابط عمومی و همکاری‌های بین‌الملل، تهران.

25. میکانیکی، جواد و صادقی، حجت‌اله 1391. تعیین الگوی فضایی بهینة استقرار مراکز خدمات روستایی با رویکرد تناسب اراضی به روش  AHP(مطالعة موردی: بخش دهدز، شهرستان ایذه)، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، دوره اول، شماره دوم، مشهد. صص 69-47.

26. یاراحمدی، جمشید و نیکجو، محمدرضا 1391. بررسی تاثیر تغییر کاربری اراضی بر وقوع سیلاب‌ها در حوضة صوفیچای، جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال شانزدهم، شماره 39، تبریز. صص 169-151.

  1. Aburas M., Abullah, S.‚ Ramli, M.‚ Ash'aariZ. 2015. A Review of Land Suitability Analysis for Urban Growth by using the GIS-Based Analytic Hierarchy Process‚ Asian Journal of Applied Sciences‚ 3 (6).
  2. Aburas, M.M., Abdullah, S.H., Ramli, M.F., and Asha’ari, Z.H. 2017. Land Suitability Analysis of Urban Growth in Seremban Malaysia, Using GIS Based Analytical Hierarchy Process. Procedia Engineering, 198, pp.1128-1136.
  3. Araya‚ Y., and Cabral‚ P. 2010. Analysis and Modeling of Urban Land Cover Change in Setúbal and Sesimbra, Portugal‚ Remote Sensing, 2 (6): 1549-1563.
  4. Chandioa, I. Matori‚ A.  Yusof, K.‚ Talpur‚ H., and Aminu‚ M. 2013. GIS-based land suitability analysis of sustainable hillside developmentfourth international symposium on infrastructure engineering in developing countries‚ 77: 87-94.
  5. Dadras, M., Shafri, H., Pradhan, N.A., and Safarpour, S. 2014. Combining Fuzzy-Analytic Hierarchy Process to Identify Suitable Lands for Residential Development Based on Landform Impacts. International Journal of Remote Sensing & Geoscience. 3 (4): 28-39.
  6. Dutta. V. 2012. Land use Dynamics and Peri-urban Growth Characteristics of a Sprawling City Devour the Master Planand UrbanSuitability, Fuzzy Multi-criteria Decision Making Approach‚ proceeded In 13th Global Development Conference “Urbanization and Development: Delving Deeper into the Nexus”‚ Budapest‚ Hungary.
  7. Jin, G.‚ Li, Z.‚ Lin, Q.‚ Shi, CH.‚ Liu, B., and Yao‚ L. 2015. Land Use Suitability Assessment in Low-Slope Hilly Regions under the Impact of Urbanization in Yunnan, China‚ Advances in Meteorology‚ Article ID 848795. Vol. 2015, 9 pages.
  8. Kumar‚ M., and Biswas‚ B. 2013. Identification of Potential Sites for Urban Development Using GIS Based Multi Criteria Evaluation Technique. A Case Study of Shimla Municipal Area, Shimla District, Himachal Pradesh, India‚ Journal of Settlements and Spatial Planning, 4 (1): 45-51.
  9. Liu L.‚ Zhang K.‚ Zhang Z.‚ and Borthwick A. 2014. Land-use suitability analysis for urban development in BeijingJournal of Environmental Management‚ 145: 170-179.
  10. MacDonald‚ J. 2006. A Decision-Support Model of Land Suitability Analysis for the Ohio Lake Erie Balanced Growth Program‚ a study for EcoCity Cleveland foundation‚ pages 51‚ available online from http:// www.gcbl.org/files/resources/lakeeriebalancedgrowth

joefinalreport.pdf.

37.              Malczewski‚ J. 2004. GIS-based land-use suitability analysis: a critical overview‚ Progress in Planning‚ 62 (1): 3–65.

38.              Soltani, S.R‚ Mahiny, A.S‚ and Monavari, S.M. 2011. Urban land use management, based on GIS and multi criteria assessment (Case study: Tehran Province, Iran). Proceeded In International Conference on Multimedia Technology (ICMT), Hangzhou‚ CHINA.

  1. Sui, D.Z. 1999. A Fuzzy GIS Modeling Approach for Urban land Evaluation. Computer, Environment, and Urban systems. 16: 101-115.

Xiaorui, X.‚ Chuanglin1, F.‚ Zhenbo1, W.‚ and Haitao, M. 2012. Urban Construction Land Suitability Evaluation Based on Improved Multi-criteria Evaluation Based on GIS (MCE-GIS): Case of New Hefei City, China‚ Chinese Geographical Science‚ 23(6): 740-753