بررسی تحولات و پایداری روستاهای پیرامون شهر همدان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه پیام نور، گروه جغرافیا، تهران، ایران

2 استاد دانشگاه پیام نور، گروه جغرافیا، تهران، ایران

3 دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

افزایش تعداد جمعیت شهری و نیز نسبت شهرنشیتی روندی جهانی است که در کشورهای کمتر توسعه یافته دیرتر شروع شده، اما با سرعت زیادی در این کشورها ازجمله ایران و نیز در استان همدان در حال وقوع است. در این مسیر شهرها هم از نظر جمعیتی و هم از جهت وسعت در حال رشد هستند و با این رشد اثراتی را بر روستاهای پیرامون خود نیز برجا می‌گذارند. این اثرات با رشد سریع و هجومی هم در شهرها و هم در روستاها به تخریب، مشکلات اجتماعی و اقتصادی و در کل به ناپایداری منجر می‌شود. در تحقیق حاضر با بهره‌گیری از عکس‌های هوایی و ماهواره‌ای و نیز اطلاعات آماری و سیستم اطلاعات جغرافیایی تغییرات محدوده فیزیکی شهر همدان و روستاهای پیرامون آن از سال 1335 تا 1393 و نیز تحولات جمعیتی کلیه مقاطع آماری موجود برای همین دوره زمانی بررسی شده است. در این دوره محدوده فیزیکی شهر همدان 7/9 برابر و محدوده رسمی آن 16 برابر شده درحالی‌که جمعیت آن 5/5 برابر شده است. فزونی رشد وسعت شهر همدان نسبت به رشد جمعت با شرایط کلی رشد فیزیکی شهرها در ایران تطبیق دارد. از 16 روستای پیرامون شهر، طی دوره بررسی 10 روستا به بافت شهر ملحق شده‌اند. افزایش وسعت محدوده فیزیکی مختض شهر نبوده و بررسی تغییر محدوده فیزیکی روستاهای باقی‌مانده در محدوده نشان دهنده افزایش وسعت همه آن‌ها و در مجموع افزایش 8/2برابری محدوده فیزیکی آن‌ها است. روشی که در این تحقیق با ترکیبی از کلیه عکس‌های هوایی منطقه و یک تصویر ماهواره‌ای برای یک مقطع در محیط نرم افزار Arc GIS بوده، کارآمدی خوبی در بررسی روند و سرعت تغییرات محدوده‌های فیزیکی مورد بررسی نشان داده و برای استفاده در شهرها و روستاهای دیگر کشور قابل توصیه است و در صورت وجود پشتیبانی لازم می‌تواند با عملیات میدانی تکمیل گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Changes and sustainability of the villages around the city of Hamedan by GIS

نویسندگان [English]

  • Shahbakhti Rostami 1
  • Mostafa Taleshi 1
  • Esmail Ali Akbari 2
  • Hamidreza Vejdani 3
1 Assistant Professor, Department of Geography, Payame Noor University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Geography, Payame Noor University, Tehran, Iran
3 Ph.D. student in Geography and Rural Planning, Payam Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Urbanization and increasing share of urban population is international trend. In less developed countries like Iran and Hamedan province this trend started late but running fast. In this way the extent and population of cities is growing and with this growth affect the surrounding villages. The effects of rapid growth have destructive effects on environment and create social and economic problems and in general leads to unsustainability. In the present study using aerial photographs and remote sensing and geographic information system changes in the physical limits of Hamadan and its surrounding villages from 1335 to 1393 determined; and population changes in the same period were studied. In this period physical size of city growth faster than population growth. City grew 7.9 times in physical area and 16 times in official area and population size grew 5.5 times. In the first of period there was 16 villages around the city but in end of time 10 villages were merged to the physical tissue of city. Increase the physical size of the area is not limited to the city. Investigate of the physical limits of the remaining villages in the area showed an increase in the size of all of them and show 2.8 times increase in physical area of 6 villages, while their population growth were low. The method used in this study with a combination of all aerial photographs of the area and a satellite image for a period in the Arc GIS software environment has been shown to be a good indicator of the trend and speed of changes in physical realms and can be recommend for use cities and villages of the country and can complete with field surveys if necessary support provided.

کلیدواژه‌ها [English]

  • sustainability of villages
  • Population changes
  • horizontal growth of the city
  • Hamedan

مراجع

  1. اسکلدون، رینالد. 1380. مهاجرت روستائیان به شهر و اثرات آن در کاهش فقر روستایی (ترجمه حمیدرضا وجدانی). فصلنامه جمعیت، شماره 37 و 38 بهار و تابستان، 129-112.
  2. بختیاری، لیلی و زهرا براتی. 1392. تحلیل الگوی گسترش کالبدی - فضایی شهرهمدان با استفاده از مدل‌های آنتروپی شانون وهلدرن، کنفرانس بین المللی عمران، معماری و توسعه پایدار شهری، تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، http://www.civilica.com/Paper-ICCAU01-ICCAU01_1919.html
  3. پوراحمد، احمد. مهدی حسام، مهدی. حدیثه آشور و صابر محمدپور. 1389. تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی- فضایی شهر گرگان با استفاده از مدل آنتروپی شانون و هلدرن، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال اول، شماره سوم، 18-1.
  4. پورمحمدی، محمدرضا و محمد جام‌کسری. 1390. تحلیلی بر الگوی توسعه ناموزون تبریز. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 25، شماره 100، 54-31.
  5. تقوایی، مسعود و محمدحسین سرایی. 1383. گسترش افقی شهرها و ظرفیت‌های موجود زمین، مورد شهر یزد. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 73، 152-133.
  6. جهانی‌شکیب، فاطمه. طاهره اردکانی و عبدالرسول سلمان‌ماهینی. 1397. مقایسه و اعتبارسنجی دو رویکرد بهینه‌سازی کاربری‌ها در آمایش سرزمین شهرستان گرگان. مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال هشتم، شماره مسلسل بیست و نهم، 60-47.
  7. داوودپور، زهره و داریوش اردلان. 1387. بررسی تطبیقی عوامل موثر بر گسترش شهرهای بزرگ و میانی (10 شهر ایران-دوره معاصر)، نشریه هویت شهر، سال دوم، شماره 3، 72-63.
  8. رستمی، شاه‌بختی. 1393. فن‌آوری‌های جغرافیایی در برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه پیام‌نور، قابل دستیابی آنلاین در: http://pnu.ac.ir/portal/File/ShowFile.aspx?ID=88ad9e5e-9824-479f-b320-585a173be3d9
  9. سعیدی، سپیده. سیدحامد میرکریمی. مرجان محمدزاده و عبدالرسول سلمان‌ماهینی. 1397. بررسی آثار ناشی از توسعه شهر گرگان بر تناسب پهنه‌های دارای ارزش زیبایی شناختی. مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال هشتم، شماره مسلسل سی‌ام، 147- 135.
10. سعیدی، عباس و صدیقه حسینی‌حاصل. 1386.  ادغام کلان شهری سکونتگاه‌های روستائی با نگاهی به کلان شهر تهران و پیرامون، مجله جغرافیا (انجمن جغرافیایی ایران) سال پنجم، شماره 12 و 13 بهار و تابستان، 18-7.

11. سعیدی، عباس. عبدالرضا رحمانی‌فضلی و منیژه احمدی. 1393. الحاق شهری سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهرزنجان، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 145، 16-3.

  1. سفیانیان، علیرضا. لیلا یغمایی و سامره فلاحتکار. 1387. بررسی روند رشد شهر اصفهان طی 5 دهه گذشته، همایش ژئوماتیک 87، تهران، سازمان نقشه برداری کشور، http://www.civilica.com/Paper-GEO87-GEO87_030.html
13. شماعی،علی. 1382. توسعه ناموزون فضایی ـ کالبدی شهر یزد و اثرات آن بر ساخت اکولوژی شهر، پژوهش‌های جغرافیایی: زمستان 1382 دوره 35 شماره 46، (37-19).

14. طالشی، مصطفی و مصطفی امیرفخریان. 1390. ناپایداری سکونتگاههای روستایی و آینده حاشیه نشینی در استان خراسان رضوی، جغرافیا، فصل‌نامه علمی - پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران، سال نهم شماره 29، 107-83.

15. قرخلو، مهدی. ناصح عبدی‌ینگی‌کند و سعید زنگنه شهرکی. 1388. تحلیل سطح پایداری شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی (مورد: شهر سنندج). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 69، 16-1.

16. کریم‌پور، نریمان. 1391. توسعه کالبدی - فضایی شهر کرمانشاه با تأکید بر نقش مهاجرت. پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. دانشگاه تربیت معلم، تهران.

  1. مبارکی، امید. جمال محمدی و اصغر ضرابی. 1392. ارائه‌ الگوی بهینه‌ی گسترش کالبدی- فضایی شهر ارومیه، جغرافیا و توسعه، شماره 32، 88-75.
18. موسی کاظمی، سید مهدی. سیدعلی حسینی و محمد باقری هره دشت. 1391. تحلیل عوامل موثر بر افزایش جمعیت شهر رشت و پیامدهای آن بر نظام اکولوژی شهر، مجله جمعیت، سال نوزدهم - شماره 80، 100-83.

19. میرکتولی، جعفر. مصطفی قدمی. معصومه مهدیان ‌بهنمیری و سیده‌سحر محمدی. 1390. مطالعه و بررسی روند و گسترش کالبدی- فضایی شهر بابلسر با استفاده از مدل‌های آنتروپی شانون و هلدرن، چشم‌انداز جغرافیایی(مطالعات انسانی)، سال ششم شماره 16، 133-115.

  1. نظریان، اصغر. 1388. پویایی نظام شهری ایران، مبتکران، تهران.
21. نقدی، اسداله و رسول صادقی. 1385. حاشیه‌نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار(با تأکید بر شهر همدان)، فصلنامه علمی‌پژوهشی رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره 20، 233-213.

22. وجدانی، حمیدرضا. موسی سلگی و علی‌اصغر فرهادی. 1393. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی بررسی تحولات شاخصهای کمی و کیفی جمعیت در بین خانوارهای بهره بردار کشاورز در استان همدان. وزارت جهادکشاورزی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج‌‌کشاورزی، تهران.

23. یوسفی، مریم. جواد میکانیکی. علی اشرفی و نجمه نیسانی. 1393. آشکارسازی و مدلسازی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از داده‌های سنجش از دور، مدل زنجیره مارکوف و سلول‌های خودکار (مطالعه موردی: شهر بجنورد). مجله آمایش جغرافیایی فضا، دوره 7، شماره مسلسل 26،  16-1.

  1. Pak Andish, Arash, Kasra Asgharpour and Shahram Ebadollah Zadeh Maleki. 2013. Evaluation of The Physical Development Pattern of Bonab city Using Shannon''s And Holden Entropy Models, International Research Journal of Applied and Basic Sciences©2013 Available online at www.irjabs.com ISSN 2251-838X / 4 (8): 2286-2293.
  2. UN - Habitat. 2013. Why the world needs an urban sustainable development goal? https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/2569130918-SDSN-Why-the-World-Needs-an-Urban-SDG.pdf
  3. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. 2014. World Urbanization Prospects: The 2014 Revision, Highlights (ST/ESA/SER.A/352). http://esa.un.org/unpd/wup/Highlights/WUP2014-Highlights.pdf
  4. United Nations. 2008. World Population Monitoring, focusing on population distribution, urbanization, internal migration and development. Report of the Secretary-General to the forty-first session of the Commission on Population and Development, E/CN.9/2008/3.
مجله آمایش جغرافیایی فضا

دوره 9، شماره 31
بهار 1398
صفحه 209-226

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار