کاربرد روش جای پای اکولوژیک در ارزیابی پایداری زیست‌محیطی. مطالعه موردی: شهرستان گرگان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته

2 دانشجو

چکیده

شهرها پس از انقلاب صنعتی به سرعت توسعه یافتند و این رشد و توسعه پیامدهای بسیاری با خود همراه داشت. عمدۀ آثار این پیامدها بر محیط‌زیست و کیفیت زندگی مردم این جوامع وارد شده است. با بروز و تشدید این آثار، رهیافت توسعۀ پایدار از سوی سازمان ملل متحد مطرح شد و در دستور کار دولت‌ها و برنامه‌ریزان قرار گرفت. یکی از عناصر اساسی توسعۀ پایدار این است که انسان‌ها در چارچوب ظرفیت زیستی طبیعت زندگی کنند. روش جای پای اکولوژیک تاکنون برای سنجش پایداری شهرهای بزرگ دنیا مانند لندن، سانتیاگو، لیورپول مورداستفاده قرار گرفته است. این پژوهش به بررسی جای پای اکولوژیکی شهرستان گرگان می‌پردازد و تلاش می‌کند به این پرسش پاسخ دهد که آیا فضای بوم‌شناسی شهرستان گرگان توان حمایت و برآورد نیازهای اساسی جمعیت شهر را دارد؟ این پژوهش از نوع کاربردی با رویکرد کمّی است. داده­های پژوهش از نوع اولیه برای اطلاعات مربوط به مصرف مواد غذایی و ثانویه برای اطلاعات مربوط به میزان مواد زائد تولیدشده، مصرف آب، الکتریسیته، سوخت­های فسیلی، جمعیت، مساحت مسکن است. به‌منظور تحلیل داده­ها، میزان جای پای اکولوژیک برای هر یک از شاخص‌ها همچون غذا، مواد زائد، حمل‌ونقل، گرمایش گازهای طبیعی، نیروی الکتریسیته، آب و مسکن محاسبه و مجموع جای پای اکولوژیک این شاخص­ها با ظرفیت زیستی شهرستان گرگان مقایسه گردید. یافته­های این پژوهش نشان می‌دهد که جای پای اکولوژیکی شهرستان گرگان در گروه مصرفی مواد غذایی، مواد زائد، حمل‌ونقل، نیروی الکتریسیته، گرمایش گازهای طبیعی، آب و مسکن 24/1 هکتار بوده است. کمترین میزان جای پای اکولوژیک مربوط به زمین موردنیاز جهت دفع زباله و بیشترین میزان مربوط به نیروی الکتریسیته است. ازآنجاکه ظرفیت زیستی ایران 8/0 هکتار است و ظرفیت زیستی شهرستان گرگان به ازا هر نفر 643/0 هکتار است این بدان معناست که جای پای اکولوژیکی 55/1 برابر بیش از ظرفیت زیستی قابل‌تحمل کشور و 92/1 برابر بیش از ظرفیت زیستی قابل‌تحمل شهرستان گرگان است به عبارتی دیگر شهرستان گرگان از ظرفیت زیستی قابل‌تحمل محیط خود فراتر رفته است. با مقایسۀ ظرفیت زیستی و جای پای بوم­شناختی می­توان مشاهده کرد که شهرستان گرگان کسری بوم­شناختی دارد. این امر بدان معناست که چنانچه در آینده روند کنونی مصرف همچنان ادامه یابد، محیط طبیعی دیگر توان تأمین نیازهای جمعیت را نداشته و نیاز به منطقه پشتیبان بزرگ‌تری برای تدارک نیازهای مصرفی شهرستان گرگان خواهد داشت؛ بنابراین، برای کاهش جای پای اکولوژیکی انسان بر روی کرۀ زمین منطقی‌ترین راه‌حل، کاهش مقدار مصرف سرانه است و این مهم محقق نمی‌شود مگر با مشارکت عمومی شهروندان و تلاش در راستای اصلاح الگوی مصرف.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Application of Ecological Footprint Method in Environmental Sustainability Assessment (Case Study: Gorgan County)

نویسندگان [English]

  • seyed ali taghizadeh diva 1
  • sasan rooshenas 2
1
2 Ph.D. Candidate
چکیده [English]

Cities have been developing since the Industrial Revolution. growth of cities had many Influences on the environment. As a result of the increase in incompatible effect of the urban growth, United Nations considered the necessity for sustainable development issues in cities and that became agenda for governance and planners. One of the key elements of sustainable development is that humans live in the range of biological capacity. Ecological Footprint Method have been used for Measuring Sustainability of Great Cities like London, Santiago and Liverpool. This paper examines the ecological footprint of Gorgan County. It tries to answer the question whether the Ecological Environment of Gorgan county support basic needs of its population? This paper has been done by descriptive method. The findings of this study show that the ecological footprint of the city of Gorgan in food consumption, waste, transport, electricity, natural gas heating, water and housing was 1.24 hectares. The lowest amount of ecological footprint is for the land of waste disposal and the highest amount is for electricity power. Since the environmental capacity of Iran is 0.81 hectares and calculated ecological footprint of Gorgan is 1.24 hectares, that means Gorgan Ecological Footprint is 1.53 times more than the average capacity of Iran and 1.92 times more than the average capacity of Gorgan county. By comparing the biological capacity and the ecological footprint, it can be seen that Gorgan has ecological deficit. In other words, Gorgan environmental carrying capacity has crossed and If current consumption trends continue in the future, the natural environment cannot meet the needs of the population, and greater support area for their consumption needs must be provided. Therefore, the most logical solution to reduce the ecological footprint of humans on Earth, is to reduce the amount of per capita consumption, and this is only possible with the participation of citizens and trying to reform the consumption pattern.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ecological Footprint
  • Sustainable Development
  • Carrying Capacity
  • Gogran

مراجع

  1. پاپلی­یزدی، محمدحسین.  محمدامین ابراهیمی. 1387. نظریه‌های توسعۀ روستایی، تهران، سازمان سمت.
  2. جمعه‌پور، محمود و حسین حاتمی‌نژاد و سارا شهانواز. 1392. بررسی وضعیت توسعۀ پایدار شهرستان رشت با استفاده از روش جای پای اکولوژیک. مجله پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، دورۀ 45، شماره 3،پاییز، صص 208-191.
  3. حبیبی، کیومرث و آرمان رحیمی کاکه­جوب. 1394. کاربست شاخص جای پای بوم‌شناختی در سنجش پایداری محلات شهری از منظر عوامل اجتماعی-اقتصادی مطالعه موردی محله قطارچیان شهر سنندج، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال پنجم، شماره 16، تابستان. صص 54-39.
  4. حسین­زاده­دلیر، کریم و فرزانه ساسان‌پور. 1387. روش‌های نوین در ارزیابی پایداری محیط‌زیست شهری. نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال سیزدهم، شماره 25، پاییز،صص24-1.
  5. حکمت‌نیا، حسن و علی زنگی‌آبادی. 1383. بررسی و تحلیل سطوح پایداری در محلات شهر یزد و ارایۀ راهکارهایی در بهبود روند آن. مجله تحقیقات جغرافیایی، شماره 1 (72پیاپی)، بهار، صص52-37.
  6. ﺳﺎﺳﺎن ﭘﻮر،فرزانه. 1385. ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﺎﯾﺪاری کلان‌شهر ﺗﻬﺮان ﺑﺎ روش ﺟﺎی ﭘﺎی بوم‌شناختی. رﺳﺎﻟﻪ دﮐﺘﺮی. استاد راهنما: دﮐﺘﺮ ﮐﺮﯾﻢ ﺣﺴﯿﻦ زاده دﻟﯿﺮ. داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺒﺮﯾﺰ. دانشکده ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ و برنامه‌ریزی ﺷﻬﺮی.
  7. سالنامه آماری. 1393. استان گلستان، استانداری گلستان.
  8. سرایی، محمدحسین و  عبدالحمید زارعی فرشاد. 1388. جای پای بوم‌شناختی (EF) به‌عنوان شاخص سنجش پایداری اجتماعات، مجله محیط‌شناسی، سال سی و پنجم، شماره 50، تابستان، صص 61-37.
  9. سردارآبادی، دانیال. 1393. بررسی پایداری شهرستان گرگان با روش ردپای اکولوژیکی. پایان­نامه کارشناسی‌ارشد. استاد راهنما: دکتر عبدالرسول سلمان ماهینی ، دکتر حامد میرکریمی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. دانشکده شیلات و محیط‌زیست ، گروه محیط‌زیست.
  10. شاهینی‌فر، مصطفی و میرسالار حبیبی. 1395. کاربرد روش جای پای اکولوژیک در ارزیابی پایداری جغرافیایی ناحیه‌ای مطالعۀ موردی شهرستان کرمانشاه، فصلنامۀ آمایش محیط، سال نهم، شماره 32، بهار، صص 62-41.
  11. صادقی، سیدکمال و رحمان خوش­اخلاق و مصطفی عمادزاده و رحیم دری اصفهانی. 1387. تأثیر آلودگی هوا بر ارزش مسکن مطالعه موردی کلان‌شهر تبریز، فصلنامۀ پژوهش‌های اقتصادی ایران، سال دوازدهم، شماره 37، زمستان، ص 192-171.
  12. صرافی، مظفر. 1381. بنیادهای توسعۀ پایدار کلان­شهر تهران، همایش توسعه و ضد توسعه فرهنگی و اجتماعی، تهران.
  13. صمدپور، پریماه. 1385. ارزیابی آثار محیط‌زیستی توسعه‌های شهری‌های متراکم و بلندمرتبه به روش ردپای اکولوژیکی (نمونۀ مطالعاتی: ناحیه الهیه). پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. استاد راهنما: دکتر شهرزاد فریادی. دانشگاه تهران، دانشکده محیط‌زیست.
  14. صمدپور، پریماه و شهرزاد فریادی. 1387. تعیین ردپای اکولوژیکی در نواحی شهری پرتراکم و بلندمرتبه نمونه موردی: محله الهیه تهران، مجله محیط‌شناسی، سال سی و چهارم، شماره 45، بهار. صص 72-63.
  15. عابدی، احمد و علیرضا شواخی. 1389. مقایسۀ روش‌شناسی پژوهش کمی و کیفی در علوم رفتاری. مجله راهبرد، دوره نوزدهم، شماره 54، بهار، صص168-153.
  16. عباس‌پور، مجید. 1386. انرژی، محیط‌زیست و توسعۀ پایدار، جلد اول. تهران. مؤسسۀ انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف.
  17. قرخلو، مهدی و حسین حاتمی‌نژاد و اکبر باغوند و مصطفی یلوه. 1392. ارزیابی پایداری توسعه شهری با روش جای پای اکولوژیکی نمونه موردی: شهر کرمانشاه، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی ، دوره 45، شماره 2، بهار. صص 72-63.
  18. کرسول, جان دابلیو. 1391. طرح تحقیق در علوم انسانی و اجتماعی. ترجمۀ اسماعیل سعدی‌پور. تهران: دوران.
  19. یزدخواستی، بهجت و فتانه حاجیلو و محمدباقر علیزاده اقدم. 1392. بررسی رابطه بین سرمایه فرهنگی بوم‌شناختی با ردپای بوم‌شناختی موردمطالعه: شهروندان تبریز. فصلنامه اخلاق زیستی، سال سوم، شماره 8، تابستان، صص 132-101.
    1. Dhanju, A. 2008. An Analysis of the Ecological Footprint Mapping by Urban Areas as a Sustainabie Development Indicator, a Thesis Submitted to the Faculty of the University of Delaware in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts with a Major in Urban Affairs and Public policy.
    2. Ecological Footprint Atlas 2010.
    3. Ewing. Brad; Moore. David& others. 2010. The Ecological Foot Print Atlas2010. Puplished by; Global Footprint Network. Oakland, California, USA, http//www.footprintnetwork.org.
    4. Gilman, R. 1996. Sustainability, Fram.:http://www.context.org.
    5. Majchrzak, Ann. 1984. Methods for Policy Research. Sage.
    6. McDonald, G.W. and Patterson, M.G. 2004. Ecological Footprints and Interdependencies of New Zealand Regions, Ecological Economics, 50(1-2), 49-67.
    7. Wackernagel, M. and Yount, J.D. 2000. Footprints for Sustainability: the Next Steps, Environment, Development and Sustainability, 2(1): 23-44.
    8. Wackernagle, M. and Rees, W.E. 1996. Our Ecological Footprint, New Society Publisheres, Gabriola Island, Canada.

28. Wilson, J. and Anielski, M. 2005. Ecological Footprints of Canadian Municipalities and Regions, the Canadian Federation of Canadian Municipalities, Retrieved from http://www.anielski.com.

  1. Wwp.2000, pp25.
  2. Xing, Yangang et al. 2009. A Framework model for assessing sustainability impacts of urban development, Accounting Forum, 33(3), 209-224.

 

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار