بررسی پیامدهای اجتماعی ناشی از حضور گردشگری خانه‌های دوم در سکونتگاه‌های روستایی شهرستان بینالود

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه فردوسی مشهد گروه جغرافیا

2 دانشگاه تهران

چکیده

با وقوع تحولات ساختاری در زمینه گردشگری در سطح کشور و به ویژه رواج گردشگری در نواحی روستایی پیرامون شهرهای بزرگ، احداث خانه‌های دوم یا خانه‌های تعطیلات با هدف گذران اوقات فراغت در روستاهای ییلاقی کشور آغاز شده است. ناحیه مورد مطالعه با برخورداری از موقعیت ممتاز طبیعی و بوم‌شناسی و با توجه به نزدیکی به کلان‌شهر مشهد پذیرای بسیاری از گردشگران خانه‌های دوم در محیط‌های روستایی است. در این مقاله تلاش شد تا آثار اجتماعی ناشی از حضور گردشگری خانه‌های دوم در سکونتگاه‌های روستایی شهرستان بینالود مورد بررسی قرار گیرد. روش تحقیق در این مطالعه، از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی- تحلیلی و همبستگی است. جامعه آماری تحقیق 14 روستای دارای بیش از 50 خانه دوم است که بخش عمده‌ای از داده‌های آن بر اساس مطالعات میدانی و با روش نمونه‌گیری (کوکران) از سطح 255 خانوار نمونه منطقه و 238 گردشگر خانه دوم جمع‌آوری شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که گسترش این پدیده در روستاهای مورد مطالعه با تضاد و دوگانگی بین دو جامعه، الگوبرداری ساکنان بومی از گردشگران، ناهنجاری‌های اجتماعی و... اثرات منفی و با تأثیرات مثبت فرهنگی ساکنان خانه‌های دوم بر ساکنان بومی، افزایش اعتمادپذیری ساکنان بومی، و احساس امنیت اجتماعی آنان و غیره تأثیرات مثبتی را در بعد اجتماعی در پی داشته است، به طوری که نتایج آزمون‌های تی و لون تفاوت معناداری را بین نظرات روستاییان و گردشگران خانه‌های دوم نشان می‌دهد. متغیر گردشگری خانه‌های دوم 9/16 درصد تغییرات اجتماعی در زندگی روستاییان را تبیین می‌نماید. با توجه به پیامدهای این پدیده بر نواحی روستایی لازم است برای قرارگیری بندهای قانونی در شرح وظایف دهیاری‌ها و بخشداری‌ها جهت شفافیت برخوردهای مسؤولین ذی‌ربط در رابطه با مسایل خانه‌های دوم و استفاده از روش‌های کیفی جهت شناخت عمقی تر مسئله در منطقه پژوهش‌هایی انجام گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The survey of social consequences due to presence of second home tourism on rural settlements of Binalud County

نویسندگان [English]

  • Aliakbar Anabestani 1
  • Mohammad Javad Khoshchehre 2
1 Ferdowsi University of Mashhad
2 Tehran University
چکیده [English]

With structural changes occurring in the field of tourism especially the prevalence of tourism across the country, in particular in the rural areas surrounding major cities, the construction of second homes or vacation homes with the aim of spending leisure time have gained popularity in villages. The study area has an exceptional natural and ecological location and given its proximity to the metropolis of Mashhad, it receives a host of second home tourists in rural environments. This paper attempts to examine social impacts of tourism derived from the presence of second homes in rural settlements of Binalud city. In this study, the research method is practical in terms of its objective and descriptive – analytical and correlational in terms of methodology. The statistical population of this study consisted of 14 villages with more than 50 households. A large part of data was collected from field studies that included 255 sample households and 238 second home tourist using Cochran sampling method. The results indicated that the spread of this trend in the studied villages could lead to negative effects like the conflict and dichotomy between two communities, the imitation of the local people from the tourists, social disorders and so on or produce positive effects such as positive cultural effects of the residents of the second homes on the local people, increased trust of the local people, and their sense of social security from a social perspective. The results of t-test and Levene test showed a significant difference between rural people and second home tourists in the area with the second home tourism explaining 16.9 % of social variations in the lives of the local people. Given the impacts of this phenomenon on rural areas, further researches are needed to set rules and regulations specifying the duties of the rural municipality administrators with the aim of clarifying the responsibilities of the relevant authorities in relation to the issues of second homes as well as the employing qualitative methods to gain deeper insight about this issue.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reliability
  • Tourist attractions
  • Modeling
  • Sense of social security
  • Binalud
1.استانداری خراسان رضوی. 1392. آخرین وضعیت تقسیمات کشوری شهرستان بینالود. مشهد، استانداری خراسان رضوی.
2.حسینی ابری، سید حسن. 1380. مدخلی بر جغرافیای روستایی ایران. اصفهان، انتشارات دانشگاه اصفهان.
3.خوش­فر، غلامرضا؛ مریم عبدالله­پور و سارا کریم­زاده. 1391. بررسی تأثیر گردشگری خانه‌های دوم بر سرمایه‌ اجتماعی (مطالعه­ موردی: روستاهای لیره‌سر و سیاورز شهرستان تنکابن)، مجله‌ برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، سال اول، شماره 2، صص 131-152.
4.درئو، ماکس. 1374. جغرافیا انسانی. جلد دوم. ترجمه­ سیروس سهامی. مشهد، نشر رایزن.
5.رضوانی، محمدرضا. 1382. تحلیل روند ایجاد و گسترش خانه‌های دوم در نواحی روستایی شمال استان تهران، مجله‌ پژوهش‌های جغرافیایی. سال 35،‌ شماره 45، صص 59-73.
6. رضوانی، محمدرضا؛ سعیدرضا اکبریان رونیزی؛ عبدالرضا رکن‌الدین افتخاری و سید علی بدری. 1390. تحلیل مقایسه‌ای آثار اقتصادی گردشگری خانه‌های دوم با گردشگری روزانه بر نواحی روستایی، با رویکرد توسعه­ پایدار، مجله‌ پژوهش‌های روستایی، سال 2، شماره 4، صص 35-62.
7.رضوانی، محمدرضا و جواد صفایی. 1384. گردشگری خانه‌های دوم و اثرات آن بر نواحی روستایی: فرصت یا تهدید، مجله‌ی پژوهش‌های جغرافیایی، سال 37، شماره 54، صص 109-121.
8.رهنمایی، محمدتقی؛ رحمت‌الله فرهودی؛ آندریاس دیتمان و مصطفی قدمی. 1387. بررسی ظرفیت تحمل حوزه­ مقصد گردشگری با تأکید بر جامعه­ میزبان، مجله‌ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، سال 40، شماره 66، صص 17-33.
9.شکری، ولی­اله. 1384. گردشگری در توسعه­ پایدار روستایی. مجموعه مقاله­های اولین همایش سراسری نقش صنعت گردشگری در توسعه مازندران. تهران، نشر رنسانس.
10.صاحبکار، ناهید. 1391. نقش گردشگری خانه‌های دوم در نواحی روستایی (مطالعه­ موردی: دهستان شیرین دره­ شهرستان قوچان)، پایان‌نامه‌ کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: دکتر علی‌اکبر عنابستانی، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
11.صالحی­نسب، زهرا. 1384. گردشگری خانه‌های دوم و اثرات آن بر نواحی روستایی (مطالعه­ موردی: بخش رودبار قصران شهرستان شمیرانات)، پایان­نامه­ کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: دکتر محمدرضا رضوانی، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا .
12.صیدایی، سید اسکندر، محبوبه خسروی‌نژاد و صدیقه کیانی. 1389. تأثیر خانه­های دوم بر توسعه منطقه باغ بهادران شهرستان لنجان، مجله‌ مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال اول، شماره 4، صص 8-35.
13.ضیایی، محمود. 1388. جغرافیای گردشگری. تهران، انتشارات پیام‌نور.
14.علیقلی­زاده فیروزجانی. ناصر؛ سید علی بدری و حسنعلی فرجی سبکبار. 1386. نگرش جامعه­ میزبان به اثرات محیطی و اقتصادی گردشگری در نواحی روستایی (مطالعه­ی موردی بخش مرکزی نوشهر)، فصل­نامه روستا و توسعه، سال 10، شماره 1، صص 1-22.
15.عنابستانی، علی­اکبر. 1389. فرایند شکل­گیری خانه­های دوم روستایی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه­ موردی: روستاهای ییلاقی غرب مشهد)، مجله‌ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، سال 42، شماره 74، صص 103-117.
16. ---------------. 1388. بررسی آثار کالبدی خانه­های دوم بر توسعه روستایی (مطالعه­ موردی: روستاهای ییلاقی شهر مشهد)، فصل­نامه روستا و توسعه، سال 12، شماره 4، صص 149-166.
17.عنابستانی، علی‌اکبر و ناهید صاحبکار. 1392. تحلیل مقایسه‌ای آثار گردشگری خانه‌های دوم بر توسعه‌ سکونت‌گاه‌های روستایی از دیدگاه مالکان و اهالی (مطالعه­ موردی: دهستان شیرین دره- شهرستان قوچان)، مجله‌ گردشگری و چشم‌انداز آینده، سال 4، شماره 12، صص 7-25.
18.عنابستانی، علی‌اکبر؛ خدیجه بوزرجمهری و ناهید صاحبکار. 1391. پیامدهای اجتماعی و اقتصادی توسعه‌ گردشگری خانه‌های دوم در نواحی روستایی (مطالعه­ موردی: دهستان شیرین دره- شهرستان قوچان)، مجله‌ پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، سال 1، شماره 1، صص 97-123.
19.فشارکی، پریدخت. 1373. جغرافیای روستایی. تهران، مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.
20.قاسمی، ایرج. 1388. برنامه­ریزی کالبدی حوزه­های گردشگری روستایی. تهران، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
21.قدیرنیا، فیروز، عبدالرضا رکن‌الدین افتخاری و محبوبه ولی­خانی. 1390. پیامدهای گسترش ویلاسازی (خانه‌های دوم) در نواحی روستایی در دهستان تاررود شهرستان دماوند، مجله­ جغرافیا، سال 9، شماره 31، صص 149-170.
22.مرکز آمار ایران. 1391. شناسنامه آبادی‌های کشور. شهرستان بینالود در سال‌ 1390. تهران، مرکز آمار ایران.
23.منوری، مسعود. 1383. راهنمایی ارزیابی اثرات زیست­محیطی طرح­های گردشگری و طبیعت­گردی. تهران، انتشارات سازمان حفاظت محیط­زیست.
24.مهدوی، مسعود؛ مجتبی قدیری‌معصوم و مهدی سنایی. 1387. نقش و تأثیر خانه‌های دوم بر ساختار اقتصادی و اجتماعی کلاردشت. مجله‌ پژوهش‌های جغرافیا انسانی. سال 40، شماره 65، صص 19-31.
25.نوذری، سمیرا. 1386. نقش‌خانه­های دوم در تغییر کاربری اراضی و توسعه­ اقتصادی کردان، پایان‌نامه­ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر محمدتقی رهنمایی، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا.
26. Anabestani, A.A. 2014. Effects of second home tourism on rural settlements development in Iran (case study: Shirin-Dareh Region). International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, 8(1): 58-73.
27. Bieger, T., Beritelli, P., and Weinert, R. 2007. Understanding second home owners who do not rent-Insights on the proprietors of self-catered accommodation. International Journal of Hospitality Management, 26(2): 263-276.
28. Crawley, A. 2000. Oxford Elementary Learners Dictionary, Oxford University Press.
29. European commission, 2001, A Framework for Indicators for the Economic and Social Dimensions of Sustainable agriculture and Rural Development, London.
30. European Commission, 2001. A framework for indicators for the economic and social dimensions of sustainable agriculture and rural development, February, 5, 3, London.
31. Gallent, N., Mace, A., and Tewdwr-Jones, M. 2005. Second homes: European perspectives and UK policies. Ashgate Publishing, Ltd.
32. Gallent, N., Shucksmith, M., and Tewdwr-Jones, M. (Eds.). 2003. Housing in the European countryside: Rural pressure and policy in Western Europe. New York: Routledge.
33. Gunn, C.A. 2002. Tourism planning: Basics, concepts, cases. New York: Psychology Press.
34. Hall, M., and muler, D. 2004. Tourism, Mobility and Second Homes, Clevedon, UK: Channel View Publications.
35. Hoogendoorn, G., Mellett, R., and Visser, G. 2005. April. Second homes tourism in Africa: Reflections on the South African experience. In Urban forum (Vol. 16, No. 2, Pp: 112-154). Springer Netherlands.
36. Hui, E.C.M., and Yu, K.H. 2009. Second homes in the Chinese Mainland under “one country, two systems”: a cross-border perspective. Habitat International, 33(1): 106-113.
37. Jansson, B., Müller, D.K., and Hall, C.M. 2004. Second home plans among second home owners in Northern Europe's periphery. Tourism, mobility and second homes: between elite landscape and common ground, Channel View Publications, Clevedon. 261-272.
38. Johnson, J.D., Snepenger, D.J., and Akis, S. 1994. Residents' perceptions of tourism development. Annals of Tourism Research, 21(3): 629-642.
39. Kaltenborn, B.P., Andersen, O., and Nellemann, C. 2009. Amenity development in the Norwegian mountains: effects of second home owner environmental attitudes on preferences for alternative development options. Landscape and Urban Planning, 91(4): 195-201.
40. Kondo, M.C., Rivera, R., and Rullman Jr, S. 2012. Protecting the idyll but not the environment: Second homes, amenity migration and rural exclusion in Washington State. Landscape and Urban Planning, 106(2): 174-182.
41. Muller, D.K. 2000. Second home tourism and sustainable development north European Peripheries, Department of Social and Economic Geography, Umea University, SE-901 87.
42. Pepperdine, S. 2002. Social Indicators of Rural community Sustainability: An Example from the Woady Yaloka Catchment, Department of geography and environment study, University of Melbourne.
43. Roberts, L., and Hall, D. 2001. Rural Tourism and Recreation: Principles to Practice. Wallingford: CABI Publishing.
44. Rye, J.F. 2011. Conflicts and contestations. Rural populations’ perspectives on the second homes phenomenon. Journal of Rural Studies, 27(3): 263-274.
45. Sharply, R. 2005. Rural tourism and Sustainability-American, new direction in rural tourism, Ashgate, England, 38-53
46. Smith, M.D., and Krannich, R.S. 1998. Tourism dependence and resident attitudes. Annals of Tourism Research, 25(4): 783-802.
47. Vepsäläinen, M., and Pitkänen, K. 2010. Second home countryside. Representations of the rural in Finnish popular discourses. Journal of Rural Studies, 26(2): 194-204.
48. Williams, A.M., and Hall, C.M. 2000. Tourism and migration: new relationships between production and consumption. Tourism Geographies, 2(1): 5-27.
49. Wolfe, R.I. 1951. Summer Cottagers in Ontario. Economic Geography Journal, 27(1): 10–32.