مطالعۀ تأثیرات دیاپریسم نمکی در ژئومورفولوژی شمال شرقی شهرستان شاهرود

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده علوم زمین دانشگاه دامغان

چکیده

چکیده
دیاپریسم نمکی فرآیندی است که در طی آن‌ یک لایه از کانی‌های تبخیری به درون لایه‌های فوقانی نفوذ نموده­ سبب شکل‌گیری ناهمواری‌های ویژه‌ای می‌شوند. مطالعه این ناهمواری‌ها به دلیل وجود منابع نفتی، استقرار سکونت‌گاههای انسانی و عبور راههای ارتباطی ضروری است. منطقۀ موردمطالعه که در شرق شهرستان شاهرود قرار دارد یکی از مناطقی است که تحت تأثیر دیاپریسم نمکی، ناهمواری‌های ویژه‌ای در آن ایجادشده که سن تقریبی آن‌ها به دورۀ میوسن می‌رسد. علاوه بر دیاپریسم نمکی وجود گسل احتمالی جیلان- فراشیان در شمال و طاقدیس جیلان در مرکز سبب شکستگی‌هایی شده که نمک از طریق آن‌ها به لایه‌های بالایی نفوذ و سبب شکل‌گیری ناهمواری‌های نمکی شده است؛ همچنین تأثیر فرایند انحلال نقش مهمی در شکل‌گیری کارست‌های نمکی در منطقه داشته که برای نخستین بار در مطالعۀ گنبدهای نمکی به آن توجه شد. در این پژوهش که باهدف مشخص شدن تأثیر دیاپرهای نمکی در مورفولوژی منطقۀ موردمطالعه و با  استفاده از روش مطالعات میدانی و سنجش از دور تأثیر دیاپریسم نمکی روی مورفولوژی منطقۀ مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد دیاپریسم نمکی با ایجاد گنبدهای نمکی، درز و شکستگی، چین‌های ثانویه، کارست‌های نمکی، دره‌ها، پلیگون‌ها، یخچال‌ها، چشمه‌ها و اشکال گل‌کلمی توپوگرافی خاصی را در منطقه سبب شده و با ایجاد مورفولوژی ویژه‌ای  این منطقه را از بیابان‌های مجاور خود متمایز نموده است. به‌دلیل عبور راه آهن تهران مشهد از منطقه مورد مطالعه و جلوگیری ازخطرات احتمالی سازندهای نمکی برای این خط آهن پیشنهاد می شود مطالعات تکمیلی در این زمینه انجام شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating salt diapirism effects in morphology of north-east of shahrood

نویسنده [English]

  • Gholamreza Mghami Moghim
چکیده [English]

Abstract

Salt diapirism is the process of penetrating evaporite minerals into the upper layers leading to formation of special morphology which are important due to oil resources, human settlements and bypass roads. Therefore, researchers e.g. Talbot (1979), Moores (2007), Harding (2015), Arian (2015), Saket (2005), Afifi (2009), Rajabi (2008) and Zamani (2013) have been studied this phenomena in Iran. study area is located in the east of Shahrood which is one of the areas affected by salt diapirism concluding to special morphologies that their approximate age back to Miocene period. In addition to salt diapirism, likely Jylan- Farashian fault in north, Jylan anticline in center of the region caused to create some fractures that through them salt penetrates the upper layers and developed salt morphologies. The effect of the dissolution process plays an important role in the formation of salt caves in the region that for the first time in the study to be considered. In addition, mechanisms such as salt difference density, erosion and anthropogenic factors have an important role in salt forms. Diapirism geomorphological effects of salt are observed in the form of salt domes, joints and fractures, secondary folds, salt caves and salt valleys, polygons, glaciers, springs, cones and cauliflower shapes. In this paper, using field studies, satellite images of Landsat(ETM+) and DigitalGlobe as well as digital elevation model (DEM) datasets acquired from SRTM sensor, the impact of salt diapirism on the morphology of the studied area is investigated aiming to the results be used in future construction activities of the region.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geomorphology
  • Salt diapirism
  • Jylan- Farashian fault
  • Jylan anticline
  • Remote sensing

مراجع

منابع
1. اصغری مقدم، محمدرضا. 1389. دیباچه‌ای بر ژئوموفولوژی ایران، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، چاپ اول.
2. پروین، حسین. 1375.رسوب‌شناسی، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران، چاپ اول.
3. ثروتی، محمدرضا. 1387. ژئوموفولوژی منطقه‌ای ایران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
4. رجبی، معصومه، شیری طرزم، علی.1388. تکتونیک نمکی و آثار ژئومورفولوژیکی آن در آذربایجان، مطالعه موردی: گنبدهای نمکی شمال غرب تبریز، فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، شماره 16، صص 70-47.
5. زمانی، بهروز، جلیل پور، محمد، مؤید، محسن، فریدی، محمد. 1392. بررسی ساختاری گنبد نمکی خواجه در شمال خاور تبریز باهدف ارزیابی امکان‌پذیری ذخیره‌سازی گاز و مدل‌سازی تحلیلی دیاپیریسم.1393. نشریه علوم زمین،سال بیست و چهارم، شماره 94، صفحه 217 تا 226.
6. زمردیان، محمدجعفر. 1394. مبانی ­ژئومورفولوژی (2) کلیماتیک ژئومورفولوژی، ژئومورفولوژی اقلیمی و دینامیک بیرونی، مشهد، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول.
7. زمردیان، محمدجعفر. 1392. ژئومورفولوژی ایران فرایندهای اقلیمی و دینامیک‌های بیرونی جلد (2) انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ هفتم.
8. سازمان زمین‌شناسی کشور، نقشه زمین‌شناسی 1:100000 میامی.
9. ساکت، علی. 1384. گنبدهای نمکی ایران، پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور.
10 .سایت هواشناسی، استان اردبیل www.ardebilmet.ir.
11. سایت پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور http://www.ngdir.ir.
12. عفیفی، محمدابراهیم، قنبری، عبدالرسول. 1388. بررسی جاذبه­های ژئوتوریستی گنبدهای نمکی لارستان مطالعه موردی گنبد نمکی کرموستج، فصل‌نامه جغرافیای طبیعی، سال دوم، شماره 6، صص 31-48.
13. قبادی، محمدحسین. 1386. زمین‌شناسی مهندسی کارست، انتشارات بوعلی سینای همدان، همدان.
14.کردوانی، پرویز. 1371. جغرافیای خاک‌ها، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
15. محمودی، فرج‌اله. 1391. ژئومورفولوژی ساختمانی، انتشارات دانشگاه پیام نور.
16. محمودی، فرج‌اله. 1373. ژئومورفولوژی (جلد اول)، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
17. مدنی، حسن. 1394. زمین‌شناسی ساختمانی و تکتونیک، چاپ شانزدهم، جهاد دانشگاهی اصفهان.
18. مقامی مقیم، غلامرضا، نویدطلب، امین ۱۳۹۷. بررسی تاثیرات دیاپیریسم نمکی شرق شهرستان شاهرود، در خط آهن شاهرود- مشهد، نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی، ۷(25): 55-37.
19. وزارت نیرو. 1383. دستورالعمل آماده‌سازی محیط نمایشی عوارض.
20.Arian, M. and Noroozpour, H. 2015. Tectonic Geomorphology of Iran’s Salt Structures, Open Journal of Geology, (5): 61-72.
21.Farr, T.G. et al. 2007. The Shuttle Radar Topography Mission, Rev. Geophysics., 45, RG2004, DOI: 10.1029/2005RG000183.
22.Francisco, G. and Ivan, L. 2015. Sinkholes, collapse structures and large landslides in an active salt dome submerged by a reservoir: The unique case of the Am bal ridge in the Karun River, Zagros Mountains, Iran, Geomorphology, (1): 88-103.
23.Harding, R. and House, M. 2015.Salt on the move: Multi stage evolution of salt diapirs in the Netherlands North Sea, Marine and Petroleum Geology, (61): 39-55.
24.Jiří, B., Michal, F., Asadic, N. and Zare, M. 2009. A Surficial deposits on salt diapirs (Zagros Mountains and Persian Gulf Platform, Iran) Characterization, evolution, erosion and the influence on landscape morphology Journal of Geomorphology, (107): 195-209.
25.Mukerji, A.B. 1976. Terminal fans of inlands streams Insutlej-yamuna plain, India, zeitschrift fur Geomorphology, (20): 190-204.
26.Navidtalab, A. and Maghami Moghim, G.M. 2020. Climate, lithology, and tectonics interaction in shaping a hazardous salt karst: A case from the middle–late Miocene (?) evaporite succession of NE Iran. Geomorphology, 356: 107067.
27.Talbot, J. 1979. Flood train in a glacier of salt in southern Iran, Journal of Structural Geology, (1): 5-18.
28.Twiss, R.J. and Mores, E.M. 2007. Structural Geology, W.H. Freeman and Company, NewYork, 532p.
29.Waltham, F. and Bell, M. 2005. Sinkholes and Subsidence, Springer Verlag, Berlin Heidelberg, New York.  382p.
30.Wray, R.A.L. 1997. Aglobal review of solution weathering forms on quartz sandsyones earth science, (47): 137-160.
مجله آمایش جغرافیایی فضا
دوره 10، شماره 36
شهریور 1399
صفحه 15-30

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار