سنجش توان اکولوژیک جهت رشد و توسعه‌ی کالبدی و محدوده پیرامونی شهر سبزوار با استفاده از منطق IHWP

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجوی دکترا- دانشگاه تربیت مدرس

3 کارشناس ارشد-دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

بستر طبیعی سکونتگاه‌ها اعم از شهرها و روستاها از ویژگی‌های متنوعی برخوردارند، که با ایجاد امکانات و یا محدودیت‌هایی برای توسعه مشخص می‌شوند. از این رو، سنجش توان اکولوژیک جهت رشد و توسعه‌ی کالبدی شهر به معنای عینیت بخشیدن به قابلیت بالقوه سرزمین ضرورت پیدا می کند. هر‌ چند محیط طبیعی و انسان‌ساخت محدودیت‌هایی را در رشد و توسعه جامعه انسانی بوجود آورده است، اما با توجه به نتیجه برهم‌کنش امکانات و محدودیت‌های توسعه‌ی موجود است که جهات توسعه کالبدی، جمعیتی و حوزه نفوذ سکونتگاه ها تعیین می‌گردد. تحلیل کمی و همدید ویژگی‌های محیطی می‌تواند یکی از روشهای تشخیص جهت توسعه‌ی کالبدی شهر و شناسایی پهنه‌های خطر و تهدید باشد، که بر ابعاد گوناگون حیات آتی شهر تاثیر بسزایی دارد. هدف از پژوهش حاضر سنجش توان اکولوژیک جهت رشد و توسعه‌ی کالبدی و محدوده پیرامونی شهر سبزوار است، که با استفاده از منطق تحلیل سلسله‌ مراتبی معکوس در غالب دو مدل به شناسایی آسیب‌پذیری محیطی و قابلیت سنجی اراضی پرداخته شده است. در انتها با توجه به خروجی‌های دو مدل و مقایسه‌ی آنها که با استفاده از GIS بصورت فضایی نشان داده شده، موانع و فرصت‌های توسعه‌ی کالبدی پایدار در منطقه‌ی شهری سبزوار مشخص گردیده است. نتایج پژوهش حاکی از اینست که شرق محدوده‌ی شهر با توجه به سنجش آسیب‌پذیری و قابلیت‌سنجی اراضی بهینه‌ترین فرصت جهت توسعه‌ی کالبدی را شکل می‌دهد. همچنین در منطقه‌ی جنوب شهر هر چند به لحاظ آسیب‌پذیری محیطی وضعیت بهینه‌ای دارد اما، قابلیت زراعی آن باعث شده به عنوان فرصت توسعه مطرح نگردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Measurement ecological power for growth and physical development of city by IHWP logic (case study: city of Sabzevar)

نویسندگان [English]

  • Hashem Dadashpoor 1
  • Hadi Rezaei rad 2
  • Zeinab ol sadat Motahari 3
1 Asistant Professor of Tarbiat Modares University
2 Tarbiat Modares University
3 Tarbiat Modares University
چکیده [English]

Natural sub-structure of rural and urban settlements has variety features which are identified by the creation of opportunities and constraints for development. Thus, measurement of ecological powers for the achievement to the territory potentials and capabilities is necessity in order to growth and physical development of city. However, it is clear to everyone that the physical development of cities has also a lot of implications to the destruction of favorable agricultural lands and the expansion of vulnerable zones like flood areas, improper slope impact ecological balances and urban sustainability. Considering these in mind, the way of utilization of rational and systematic methods is of great importance for planning and management and efficient use of resources, particularly natural resources.
Although natural and of course man-made environment has created restrictions on development of human societies. But by considering results of interactions on the existing development of the possibilities and limitations, directions of physical development, population and habitat sphere of influence is determined. Synoptic and quantitative analysis of environmental characteristics can be one of sources and detection methods of physical development of the city direction and identify threats and vulerable zones that have a great impact on different aspects of future life of the city. The purpose of this study is measurement ecological power of urban areas for future growth and physical development of cities by systematic and reasonable method. So in this study city of Sabzevar has been selected for review and measurement by Inversion Hierarchical Weight Process (IHWP) logic in two models has been identified environmental vulnerability and land capability survey.
In the end with respect to outputs of two models and comparison between presented by GIS, have been identified spatial obstacles and opportunities for sustainable physical development in urban area of Sabzevar. Research results indicate that east region of city limits with respect to vulnerability measurement and land capability survey present the most optimal opportunities for physical development. However, south region of city despite its land capability has not raised development opportunities due to environmental vulnerability.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Environmental Vulnerability
  • Land Capability Survey
  • Physical Development of City
  • Inversion Hierarchical Weight Process (IHWP)
  1. امیدواری، شهرام. کیانفرپیامنی و علیرضا شیخ الاسلامی وخسرو استکی اورگانی.1390. مدل مفهومی ارزیابی توان زیست محیطی توسعة شهری الشتر، جغرافیا و برنامه­ریزی شهری چشم­انداز زاگرس، سال سوم، شماره نهم، بروجرد.
  2. توکل،محمد‌سعید. 1376.‌ ضرورتارزیابیتوانزیست‌محیطیسرزمیندرطرح‌هایتوسعةکالبدی،محیط‌شناسی،سال بیست و دوم، شماره هجدهم، دانشگاه تهران.
  3. جوادیانکوتنایی، سارا.سعید ملماسی وندااورک وجعفر مرشدی. 1393. تدوین الگوی ارزیابی توان زیست محیطی توسعه شهری با بهره گیری از فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP) (نمونه موردی: شهرستان ساری)، آمایش سرزمین، دوره ششم، شماره اول، دانشگاه تهران- پردیس قم.
  4. حاتمی نژاد، حسین، سیدعباس رجایی و فاطمه سالاروندیان و ایرج تیموری.1392. ارزیابی تناسب کاربری اراضی از طریق مدل توان زیست محیطی در استان اردبیل با هدف آمایش سرزمین، آمایش سرزمین، دوره پنجم، شماره اول، دانشگاه تهران- پردیس قم.
  5. حبیبی، کیومرث. 1385. توسعه کالبدی، حفاطت، بهسازی و نوسازی بافت­های کهن شهری با استفاده از GIS، رساله دکتری شهرسازی، دانشگاه تهران.
  6. داداش پور، هاشم. عبدالله زارعی. 1391. پیش­بینی تغییرات توسعه شهری شهرستان نوشهر با استفاده از مدل LUCIA، پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال سوم، شماره یازدهم، دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت.
  7. زیاری، یوسفعلی. مهدی حسین‌مردی. 1388. بررسیوتحلیلکاربریاراضیشهریووزن‌دهیمعیارهایمکان­یابیِجایگاههای پمپ گاز CNGبا استفاده از مدل AHP(مطالعه موردی: منطقه 4 گازی شهر تهران)، جغرافیایانسانی، سال دوم، شماره اول، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار.
  8. شیعه، اسماعیل. کیومرث حبیبی و کمال ترابی. 1389. بررسیآسیب­پذیریشهرهادربرابرزلزلهبااستفادهازروشتحلیلسلسله مراتبی و GIS(مطالعه موردی: منطقه 6 شهرداری تهران)، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافی­دانان جهان اسلام، زاهدان.
  9. شیخ‌حسنی،حسین. 1380. مدل­سازیبرنامه‌ریزیمحیطیبااستفادهازسیستماطلاعاتجغرافیاییوسنجشازدور (منطقهموردی: منطقهطالقان)،دانشگاهتربیتمدرس،گروهجغرافیایطبیعی.
  10. عزیزیان، محمدصادق. فریده نقدی. مهدی ملازاده. 1392. ارزیابی توان زیست محیطی حاشیه شهر تبریز به منظور توسعه پایدار شهری با رویکرد MCE، پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال چهارم، شماره سیزدهم، دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت.
  11. قرخلو،مهدی، حمیدرضا پورخباز و محمدجواد امیری و حسنعلی فرجی سبکبار.1388.ارزیابیتواناکولوژیکمنطقةقزوینجهتتعییننقاطبالقوهتوسعةشهریبااستفادهازسامانهاطلاعاتجغرافیایی،مطالعاتوپژوهش­هایشهریومنطقه‌ای،سالاول،شمارهدوم، دانشگاه اصفهان.
  12. کنعانی، محمدرضا. زینب بابازاده.1390.پهنه­بندی کاربری توسعه شهری بر اساس توان­های زیست محیطی (مطالعه موردی: استان مازندران)، آمایش جغرافیایی فضا، سال اول، شماره اول، دانشگاه جامع گلستان.
  13. گیلبرت، آلن. ژوزف گاگلر. 1375. شهرها، فقر، توسعه، شهرنشینی در جهان سوم، ترجمه پرویز کریمی ناصری،انتشارات شهرداری تهران.
  14. مخدوم،مجید. 1372. شالودهآمایشسرزمین،چاپاول، تهران، انتشاراتدانشگاهتهران.
  15. مهندسین مشاورپرداراز.1388.طرحتوسعهعمران (جامع) سبزوار،جلداول،شناختوضعموجود.
  16. میرداودی اخوان،حمیدرضا، حجت الله زاهدی پور و حمیدرضا مرادی و  غلامرضا گودرزی.1387.بررسیوتعیینتواناکولوژیکاستانمرکزیازنظرکشاورزیومرتع‌داریبااستفادهازسیستماطلاعاتجغرافیایی (GIS)، تحقیقاتمرتعوبیابانایران،دوره پانزدهم،شمارهدوم، موسسه تحقیقات و جنگل­های کشور.
  17. میرکتولی، جعفر، محمدرضا کنعانی. 1390. ارزیابی توان زیست محیطی کاربری توسعة شهری با مدل تصمیم‌گیری چندمعیاری MCDMو GIS(مطالعه موردی: شهرستان ساری)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره چهل و سوم، شماره هفتاد و هفتم، دانشگاه تهران.
  18. نقدی، فریده، سید محسن حسینی و شقایق صدر. 1390. ارزیابی توان زیست محیطی اراضی با استفاده از GISو فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (مطالعه موردی: اراضی حاشیه شهر تبریز)، کاربرد سنجش از دور و GISدر علوم منابع طبیعی، سال دوم، شماره اول، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر.
  19. نوری زمان آبادی،سید ‌هدایت‌الله. سید اسکندر صیدایی و صدیقه کیانی سلمی و زهرا سلطانی و اصغر نوروزی آورگانی.1389.ارزیابیتواناکولوژیکمحیطبرایتعیینمناطقمستعدکشاورزیبااستفادهازGISبخشمرکزیشهرستانکیار،جغرافیاوبرنامه‌ریزیمحیطی،دوره بیست و یکم، شماره یکم، دانشگاه اصفهان.
    1. Anbalagan, R. 1992. Landslide hazard development and zonation mapping in mountainous terrain.Journal of Engineering Geology, 32: 4.
    2. McPherson, E. Gregory, David John Nowak, and Rowan A. Rowntree.1994. Chicago's urban forest ecosystem: results of the Chicago Urban Forest Climate Project.
    3. Saaty, T.L. 1980. The analytic hierarchy process: planning, priority setting, resources allocation. New York: McGraw.