آمایش اکولوژیکی مکان در راستای پیشبرد توسعه پایدار کشاورزی - مورد: کاشت پسته در شهرستان نهبندان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی و عضو قطب علمی توسعه روستایی، دانشگاه تهران

2 دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

کشاورزی دارای نقش اساسی در تمامی ابعاد مکانی - فضایی توسعه است. از این رو، توسعه کشاورزی پایدار یکی از اهداف خطیر نظام‌های برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری جوامع به شمار می‌رود. شناخت و ارزیابی توان-ها و ظرفیت‌های اکولوژیکی نواحی جغرافیایی به منظور بهره‌برداری از آن در تولید محصولات مختلف کشاورزی با قابلیت‌های ویژه می‌تواند روند دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی را تسریع نماید. شهرستان نهبندان در شرق کشور به عنوان یک ناحیه‌ی عمدتا روستایی است که تکیه جمعیت آن بر فعالیت‌های کشاورزی بیش از سایر بخش‌های اقتصادی است. در این مقاله تلاش شده است تا به توان‌سنجی اکولوژیک این ناحیه جهت کاشت پسته که محصولی اقتصادی است، پرداخته شود. مقاله حاضر کاربردی است. معیارهای اثرگذار بر کاشت پسته در هر ناحیه جغرافیایی 7 مورد شناخته شده است که داده‌های مربوط به آن برای شهرستان نهبندان از اسناد، آمار و اطلاعات سازمان‌های مربوط گردآوری شده است. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات اقداماتی چون تشکیل بانک داده در سیستم اطلاعات جغرافیایی، تهیه لایه‌های وکتوری، تبدیل لایه‌ها به فرمت رستری، فازی‌سازی لایه‌ها و در نهایت اعمال عملگر فازی گاما جهت روی-هم‌گذاری و تهیه نقشه نهایی پهنه‌ها صورت گرفته است. نتایج نشان داد 51 درصد (11861 هکتار) از کل اراضی شهرستان نهبندان مستعد کاشت پسته می‌باشد و می‌توان بهره اقتصادی مناسبی از آن برای کمک به وضعیت اقتصادی خانوارهای روستایی و توسعه پایدار کشاورزی برد. وضعیت بهره‌برداری‌ها و اقدامات صورت گرفته نشان می‌دهد که تاکنون ظرفیت‌های اکولوژیکی ناحیه نهبندان، به ویژه به منظور توسعه کشاورزی پایدار به فعلیت لازم نرسیده است. از این رو نمی‌توان انتظار داشت پویایی و دگرش لازم در راستای حصول توسعه پایدار کشاورزی و هم چنین تحول تبعی مناسب در جامعه روستایی نهبندان پدیدار گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ecological Planning of Place in Order to Promote Sustainable Agricultural Development Case: Pistachio planting in Nehbandan County

چکیده [English]

Agricultural has a major role in all dimensions of spatial development. Hence, one of the great goals of planning system and policymaking of communities is sustainable agricultural development. Identification and evaluation of ecological potential in geographical areas order to utilizing and produce various agricultural products can speed up the process of achieving sustainable development Agricultural. Nehbandan county in East of our country which is recognized as a mostly rural area, the population rely on agriculture more than other sectors of the economy. In this paper has been tried to ecological feasibility of this area for the planting of pistachios that is economic output, to be done. This paper is applied. Criteria affecting on Pistachio planting in any geographic area 7 is known that its data for Nehbandan County of documents, statistics and information of relevant organizations is collected. In order analysis of the information things such as database establishing in GIS, prepared vector layers, the layers convert to raster format, fuzzification and finally fuzzy gamma operator applied to overly of the layers is done. Results showed that 51 percent (11,861 acres) of Nehbandan county land is suitable for planting Pistachio and that to help the economic situation of rural households and sustainable development agriculture can be used. Utilizes situation shows that, so far ecological capacity Nehbandan, especially to develop sustainable agriculture is not necessary to actualize. Hence, cannot be expected necessary dynamics and alteration towards achieve sustainable development of agriculture and also suitable development of rural society Nehbandan cannot emerge.

کلیدواژه‌ها [English]

  • sustainable development of agriculture
  • Pistachio planting
  • GIS
  • Fuzzy logic
  • Nehbandan
  1. ادواردز، کلیو آرتور. 1379. کشاورزی پایدار. ترجمه و تدوین عوض کوچکی، محمدحسینی و ابوالحسن هاشمی دزفولی. مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد.
  2. استانداری خراسان جنوبی. 1389. سند توسعه راهبردی شهرستان نهبندان. معاونت برنامه­ریزی استانداری.
  3. افتخاری، عبدالرضا رکن­الدین. مهدی پورطاهری. منوچهر فرج­زاده و ساربان وکیل حیدری. (1388). نقش توانمندسازی در توسعه کشاورزی. مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 69، صص 87-103.
  4. افراخته، حسن. محمد حجی­پور. مریم گرزین و بهناز نجاتی. 1392. جایگاه توسعه پایدار کشاورزی در برنامه­های توسعه ایران (مطالعه موردی: برنامه­های پنج­ساله پس از انقلاب)، فصلنامه سیاست­های راهبردی و کلان، دوره 1، شماره 1، صص 65-95.
  5. امیدواری، محمود. 1384. مکان­یابی مناطق مستعد کشت زیتون استان لرستان با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی. پایان­نامه کارشناسی‌ارشد علوم باغبانی. دانشگاه همدان، دانشکده کشاورزی، گروه علوم باغی.
  6. پناهی، بهمن. علی اسماعیل­پور. فرزاد فربود. منصور مؤذن­پور کرمانی و حسین فریورمیهن. 1380. پسته (1): اصول آماده‌سازی زمین و کاشت. دفتر خدمات و تکنولوژی آموزشی وزارت جهاد کشاورزی، نشر آموزش کشاورزی.
  7. پوراحمد، احمد. کیومرث حبیبی. سجادمحمد زهرایی و سعید نظری ­عدلی. 1386. استفاده از الگوریتم­های فازی و GIS برای مکان­یابی تجهیزات شهری (مطالعه موردی: محل دفن زبالۀ شهر بابلسر)، مجله محیط­شناسی، شماره 42، صص 42-31.
  8. جهاد کشاورزی استان خراسان جنوبی. 1390. کارشناسان امور زراعی و باغی.
  9. چهرازی، الیاس. 1389. پهنه­بندی نواحی مستعد کشت انگور به روش AHP در محیط GIS (مطالعه موردی: بخش مرکزی کاشمر). پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی. استاد راهنما: دکتر مفید شاطری. دانشگاه بیرجند، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا

10. حجی­پور، محمد. 1390. بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی شرکت­های سهامی زراعی (مطالعه موردی: شرکت سهامی زراعی سهل­آباد در شهرستان نهبندان). پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی. استاد راهنما: دکتر محمود فال سلیمان. دانشگاه بیرجند، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا.

  1. حسینی، فرج­اله. محمدرضا شریعتی. 1382. نیازهای آموزشی مروجان سازمان کشاورزی سمنان به کشاورزی پایدار. مجله جهاد، شماره 258، صص 25-31.
  2. 12.  حسینی، میرکامل. مجید زاهدی. محمدحسین فتحی و خلیل ولی­زاده کامران. 1392. پهنه­بندی آگروکلیماتیک آفتابگردان در شمال دریاچه ارومیه. نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی، دوره 17، شماره 45، صص 43-67.
  3. زاهدی، شمس­السادات. غلامعلی نجفی. 1384. مسایل پایداری کشاورزی در ایران. مجله جامعه­شناسی ایران، شماره 2، صص 73-106.

14. زیاری، کرمت­الله. اکبر محمدی و خلیل عطار. 1390. بررسی درجه توسعه­یافتگی شهرستان­های کشور و رابطه آن با نرخ رشد شهرنشینی. مجله برنامه­ریزی فضایی، سال اول، شماره سوم، صص 1-16.

  1. سالنامه آمار و بازرگانی. 1382. اطلس ملی ایران. تهران، انتشارات سازمان برنامه و بودجه.

16. سبحانی، بهروز. 1384. پهنه­بندی آگروکلیماتیک استان اربیل با استفاده از تصاویر ماهواره­ای در محیط GIS. پایان­نامه دکتری اقلیم­شناسی.. دانشگاه تبریز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا.

17. سرمدیان، فریدون. محمدصادق عسگری. مارال خدادادی و علی­اکبر نوروزی. 1388. پهنه­بندی اکولوژیکی کشاورزی با سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منطقه تاکستان. مجله تحقیقات آب و خاک ایران، دوره 2، شماره 40، صص 93-104.

  1. شکوری، علی. 1388. سیاست­های توسعه کشاورزی در ایران. تهران، سمت.

19. صیدی ­شاهیوندی، مسلم. شهریار خالدی. علیرضا شکیبا و بابک میرباقری. 1392. پهنه­بندی اقلیم کشاورزی ذرت دانه­ای در استان لرستان با استفاده از تکنیک­های سیستم اطلاعات جغرافیایی. فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره 29، صص 195-214.

  1. طالب، مهدی. موسی عنبری. 1387. جامعه­شناسی روستایی. تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

21. عظیمی­حسینی، محمد. سیدمحمودرضا بهبهانی. 1390. استعدادیابی و پهنه­بندی مناطق مستعد کشت زیتون با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و روش الگوریتم ژنتیک. مجله مدیریت آب و آبیاری، دوره 1، شماره 2، صص 85-96.

22. عینی، حسن. سلیمان صادقی و سید رضا حسین­زاده. 1391. پهنه­بندی پتانسیل­های توپوکلیمایی کشت گندم دیم در استان کرمانشاه. نشریه جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، دوره 10، شماره 19، صص 21-45.

23. فال­سلیمان، محمود. محمدحجی­پور. 1391. تحلیل چالش­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرستان­های مرزی در راستای سند چشم­انداز 1404 با تأکید بر امنیت (مطالعه موردی: شهرستان نهبندان در استان خراسان جنوبی). اولین همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت: چالش­ها و رهیافت­ها، زاهدان.

24. فال­سلیمان، محمود. محمد حجی­پور و حجت­اله صادقی. 1392. مقایسه کارآیی روش­های تصمیم­گیری چندشاخصه AHP و تاپسیس به منظور تعیین نواحی مستعد کشت محصول پسته در دشت مختاران شهرستان بیرجند در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره 13، شماره 31، صص 133-155.

25. فیضی­زاده، بختیار، حسین ابدالی، مجید رضایی بنفشه و غلامحسن محمدی. 1391. پهنه­بندی قابلیت کشت گندم دیم در سطح استان آذربایجان شرقی با استفاده از تحلیل­های مکانی. نشریه زراعت، دوره 25، شماره 3، صص 75-91.

26. کرم، عبدالامیر. 1384. تحلیل تناسب زمین برای توسعه کالبدی در محور شمال­غرب شیراز با استفاده از رویکرد چندمعیاری MCE در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی. مجله پژوهش­های جغرافیایی، شماره 54، صص 94-106.

  1. کوچکی، عوض. 1374. کشاورزی و توسعۀ پایدار. نشریه اقتصاد کشاورزی و توسعه، توسعه پایدار کشاورزی، مجموعه مقالات، شماره ویژه، ص 89-111.

28. لشکری، حسن. قاسم کیخسروی. 1388. مکان­یابی محل­های مناسب کشت پسته در شهرستان سبزوار به روش استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی همراه با مدل­های بولین، نسبت­دهی و روش مقایسه زوجی. مجله جغرافیا و برنامه­ریزی، شماره 27، صص 95-139. 

29. محمدی، حسین. مهدی کاظمی و نفیسه گودرزی. 1386. کاربرد GIS در امکان­سنجی کشت زیتون در استان اصفهان. فصلنامه پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی، شماره74، صص123-133.

  1. مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان نهبندان. 1392.  آمار و اطلاعات کشاورزی شهرستان نهبندان. مشاهده­شده در سایت:

http://nehbandan.kj-agrijahad.ir/index.php?limitstart=85

  1. مرکز آمار ایران. 1385. سرشماری عمومی نفوس و مسکن خراسان جنوبی.
  2. مطیعی­ لنگرودی، سیدحسن، ابراهیم شمسایی. 1386. توسعه روستایی مبتنی بر تداوم و پایداری کشاورزی (مطالعه موردی: بخش سجاسرود زنجان). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 86، صص 85-104.
  3. -------------------------------------. 1388. توسعه و کشاورزی پایدار (از دیدگاه اقتصاد روستایی). تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

34. مطیعی ­لنگرودی، سیدحسن. حسین نصیری. علی عزیزی و ابوالفضل مصطفایی. 1391. مدل­سازی توان اکولوژیک سرزمین از منظر کاربری­های کشاورزی و مرتع­داری با استفاده از روش Fuzzy AHP در محیط GIS (مطالعه موردی: شهرستان مرودشت). فصلنامه آمایش سرزمین، شماره 6، صص 101-124.

35. مظفری، غلامعلی. فرشاد صفرپور. 1392. مدل اکولوژیکی پهنه­بندی مراتع استان کردستان با تأکید بر عناصر اقلیمی دما و بارش. نشریه جغرافیا و پایداری محیط، دوره 3، شماره 6، صص 23-39.

36. مهندسین مشاور ویسان. 1386. مطالعات مرحله اول شرکت سهامی زراعی سهل­آباد، جلد اول: مطالعات محیطی و پایه، وزارت جهاد کشاورزی، معاونت ترویج و نظام بهره­برداری: تهران.

37. میرموسوی، سیدحسین. حمید اکبری. 1389. امکان‌سنجی اقلیمی کشت زیتون در استان کرمانشاه. فصلنامه چشم­انداز جغرافیایی، سال چهارم، شماره 10، صص 121-142.

38. میکانیکی، جواد. محمد حجی­پور. حجت‌اله صادقی. محمدرضا سرمد. 1393. محیط­شناسی جغرافیایی و انتظامی استان خراسان جنوبی. طرح پژوهشی، دفتر تحقیقات کاربردی نیروی انتظامی استان خراسان جنوبی.

  1. هاشمی­داران، حسن. 1384. کشاورزی پایدار راهگاه توسعه پایدار. تهران، انتشارات پرسمان.
  2. هاشمی­نیا، مجید. نوذر قهرمان. 1378. زراعت دیم راهبردی نوین برای پایداری. مشهد، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.

41. یزدان­پناه، حجت­اله. غلامعلی کمالی. زهرا حجازی­زاده و پرویز ضیاییان. 1385. مکان­گزینی اراضی مستعد کشت بادام در استان آذربایجان شرقی. فصلنامه جغرافیا و توسعه، پاییز و زمستان، شماره 8. صص 193-203.

  1. Gane, M. 2007. Forest strategic Management and Sustainable Development for Forest Sector, Nether land.     
  2. Gongn, Jianhua. and Lin, Hui. 2000. Sustainable development for agricultural region in China: case studies, Forest Ecology and Management 128, pp. 27-38.
  3. Lehmann, A.D. 1979. Development Theory: Four Critical Studies. London, Frank Cass.
  4. Maji, A.K., Krishna, N.D. and Challa, R. 1993. Geography information system in analysis and interpretation of soil resources data for land use planning, Journal of the Indian soil sci. 46(2):260-273.
  5. Makowski, 2002. Mlti object decision support including sensitivity analysis, Encylopedia of life support, EOLSS publishers.
  6. Munssing he, M., and Shearer, W. 1995. Defining and Measuring sustainability, the United Nations University/ The word bank.
  7. UNDP. 1994. Sustainable Human Development and Agriculture. New York. NY. USA.
  8. United Nations Population Fund. 2002. Indicators for Population and Reproductive Health Programmes, Technical and Policy Division, October 2002.