پهنه بندی رویشگاه لاله واژگون در حوزه توف سفید استان چهارمحال و بختیاری به منظور گردشگری و حفاظت

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد

2 دانش آموخته دانشگاه شهرکرد

3 هیات علمی دانشگاه شهرکرد

4 هیا علمی دانشگاه شهرکرد

چکیده

اکوتوریسم یا گردشگری طبیعی یکی از انواع گردشگری طبیعت مبنا است که بر تعامل با محیط طبیعی تقریبا بکر، حفاظت و آموزش تاکید دارد. لاله واژگون (Fritillaria imperialis L.) به عنوان یک گونه نادر گیاهی و اثر طبیعی ملی دارای اهمیت ویژه به لحاظ زیبایی و رونق گردشگری طبیعی است، اما از طرف دیگر مهمترین رویشگاه این گیاه در دشت لاله استان چهارمحال و بختیاری به واسطه گردشگری بدون برنامه‌ریزی در معرض خطر از بین رفتن است. تحقیق حاضر با هدف حفاظت از این جاذبه گردشگری طبیعی، به ارائه یک پهنه‌بندی حفاظتی- گردشگری از رویشگاه این گونه پرداخته است. این رویشگاه به مساحت تقریبی 12100 هکتار در شهرستان کوهرنگ و 85 کیلومتری شمال غرب شهرکرد واقع گردیده است. مراحل انجام این تحقیق شامل شناسایی منابع فیزیکی پایه (شیب، جهت، ارتفاع و خاک) و زیستی (پوشش گیاهی) و تهیه نقشه‌های مربوط به آنها، وزن دهی به پارامترهای مختلف خاک و پوشش گیاهی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی و اهمیت آنها در امر حفاظت و گردشگری از دید متخصصین، و در نهایت اجرای زون‌بندی بر اساس سناریونویسی و با استفاده از نرم‌افزار 9.2 Arc GIS بوده است. مطابق نتایج در این حوزه می‌توان سه پهنه حفاظت کامل(قرق) با مساحت 09/607 (02/5 درصد حوزه)، حفاظت خاک همراه با استفاده‌های سنتی (چرای دام و غیره) با مساحت 7/3285 (15/27 درصد کل حوزه) و گردشگری در حد ظرفیت برد محیط (تفرج گسترده) با مساحت 15/2451 هکتار (26/20 درصد کل حوزه)، شناسایی نمود. نکته قابل توجه این است که پهنه گردشگری متمرکز به گونه‌ای که دارای شرایط مطلوب جهت بازکاشت لاله واژگون نیز باشد در حوزه توف سفید یافت نشد که نشان از شدت تخریب در گذشته دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Zoning of Toof Sefid watershed for ecotourism and conservation, Chaharmahal & Bakhtiary province

چکیده [English]

Naional parks, natural national monuments and conservation areas are favourite destinations of ecotourists in the world. Fritillaria imperialis as a rare species plant and natural national monument is important for its aesteics and ecotourists attracion aspects. But in other hand its unique habitat has been faced risk of deterioration due to the lack of planning and management. This research takes in to consider conservation and ecotourism values and do a sensitivity analysis and zonning based on soil and vegetation types. The study area (Toof Sefid watershed) with 12100 ha area locaed in Koohrang town, 85 km north of Shahrekord. In the first phase of research, land forms (slope, aspect and elevation), soil and vegetation types were identified and mapped by field and laboratory works. using dual comparative matrix weight of each criterion of soil and vegetation factors were determined in terms of their important in a recreational/conservational zoning from expert point of view. These weights multipled by their values and results standardized in 0-1 domain. Then using formultion of scenarios (absolute conservation, Conservation and rehabilitation, Soil conservation and traditional uses, Ecotourism according to carrying capacity), zoning were implemented in Arc GIS 9.2. Results showed that there are three zones in study area including absolute conservation with 607.09 ha (5.02%), soil conservation in line with raditional uses like grazing with 3285.7 ha (27.15%) and ecotourism limited to carrying capacity with 2451.15 ha (20.26%). Outstanding point is that was not found rehabilittion zone for fritillaria imperialis which imply degredation of habitat in past.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zoning
  • fritillaria imperialis
  • Ecotourism
  • Chaharmahal and Bakhtiary
1-   آرمان، محمدحسین، جمشید صالحی صدقیانی، سارا مژدهی و علی نظرلی. 1391. محاسبه­ی میزان ناسازگاری ساختار سلسله­مراتبی و ماتریس‌های مقایسات زوجی در فرایند تحلیل سلسله­مراتبی فازی، فصل‌نامه­ مطالعات مدیریت صنعتی، دوره­ی 10، شماره­ 27، صص 89-112.
2-   اسلام­زاده، نیلوفر، سیدمحسن حسینی، حمیدرضا مرادی و فرود آذری دهکردی. 1388. معرفی رویشگاه‌های جدید برای لاله­ی واژگون با استفاده از GIS، مجله­ی علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره­ی 11، شماره­ 1، صص 251-261.
3-   اسلام­زاده، نیلوفر؛ سید محسن حسینی و حمیدرضا مرادی. 1389. مطالعه­ی رویشگاه لاله­ی واژگون با استفاده از جدول النبرگ، فصل­نامه­ی علوم و فنون منابع طبیعی، دوره­ی 5، شماره­ی 1، صص 83-96.
4-   امیر احمدی، ابوالقاسم و حسن مظفری. 1391. تحلیل پهنه‌های مناسب توسعه اکوتوریسم در استان زنجان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، فصل­نامه­ تحقیقات جغرافیایی، دوره­ 27، شمار­ه­ 3، صص 136-150.
5-   پرورش، حسین؛ الیاس پرورش و ماریا محمدی­زاده. 1389. تعیین ظرفیت برد فیزیکی، ظرفیت برد واقعی و ظرفیت برد مؤثر جهت مجتمع اقامتی چاهو در منطقه­ی حفاظت­شده­ی گنو، مرکز گردشگری علمی - فرهنگی دانشجویان ایران www.ISTTA.ir.
6-   جعفری، حمیدرضا و احمدانق. 1384. زون­بندی منطقه­ی حفاظت­شده­ی گنو با استفاده از GIS، مجله­ی محیط­شناسی، دوره­ی 31، شماره­ 38، صص 37-47.
7-   جعفری، علی، نبی­اله یارعلی و لیلا باقری. 1391. شناسایی و تعیین اولویت مناطق مستعد توسعه­ی اکوتوریسم در استان لرستان به روش شبکه­ها، فصل­نامه­ی آمایش و توسعه­ی پایدار، شماره­ 4، صص 9-19.
8-   جوزی،‌ سیدعلی و نسرین مرادی مجد. 1390. ارزیابی توان اکولوژیکی منطقه بوالحسن دزفول به منظور استقرار کاربری گردشگری به روش SMITH. فصلنامه محیط زیست و توسعه. دوره 2،‌ شماره 3،‌ صص 7-14.
9-   حسن‌پور، محمود، زینب احمدی و حسن الیاسی. 1390. تعیین ظرفیت پذیرش گردشگری در مناطق کویری و بیابانی ایران (نمونه­ی موردی: شهداد، مرنجاب- بندریگ و مصر- فرحزاد)، فصل­نامه­ی مطالعات گردشگری، شماره­ی 14، صص 177-197.
10-  حسینی، سیدمحسن، حمیدرضا مرادی و فرود آذری دهکردی. 1388. معرفی رویشگاه جدید برای لاله­ واژگون با استفاده از GIS، مجله­ی علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره­ 11، شماره­ 40، صص 251-261.
11-  دهدار درگاهی، محمد و مجید مخدوم. 1381. زون­بندی پارک ملی گلستان، مجله­ محیط‌شناسی، شماره­ 29، صص 71-77.
12-  دهدار درگاهی، محمد؛ محمود کرمی و نعمت‌الله خراسانی. 1386. زون­بندی منطقه­ی شکار ممنوع دیلمان و درفک با استفاده از GIS، مجله­ محیط‌شناسی، شماره­ 43، صص 51-60.
13-  زاهدی، شمس­السادات. 1382. اکوتوریسم و پایداری، فصل­نامه­ی مدرس علوم انسانی، دوره­ 11، شماره­ 1، صص 61- 68.
14-  سعیدی فرد، مرتضی، سیدمحسن حسینی، حمیدرضا مرادی و محمدنقی پاداشت دهکایی. 1387. ارزیابی اکولوژیک رویشگاه سوسن چلچراغ در گیلان جهت تعیین نیازهای اکولوژیک گونه، مجله­ی علوم محیطی،   دوره 5، شماره­ 4، صص 65 - 76.
15-  سلطانی، زهرا و سید هدایت­الله نوری. 1389. ارزیابی توان محیطی شهرستان خوانسار به منظور توسعه­ی توریسم (با استفاده از GIS)، فصل­نامه­ی تحقیقات جغرافیایی، دوره­ 4، شماره­ 99، صص77 - 100.
16-  شایان، سیاوش و اسماعیل پارسایی. 1386. امکان­سنجی نواحی مستعد توسعه­ی اکوتوریسم در استان کهگیلویه و بویراحمد، فصل­نامه­ی مدرس علوم انسانی (ویژه­نامه جغرافیا)، شماره­ 53، صص153- 181.
17-  شجاعی،‌ مسلم؛ مژگان تراب احمدی و مهشید منزوی. 1392. ارزیابی توانمندی پهنه­های مستعد توسعه طبیعت گردی (مورد مطالعه: استان قم). مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال 3، ‌شماره 9،‌ صص: 65-82
18-  شرکت مشاور دشت سبز فلات. 1383. مطالعات تفصیلی- اجرایی حوزه­ آبخیز توف سفید و بنو استکی. اداره­ی کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری.  
19-  شیخ، آرمان؛ علی جعفری و نبی­الله یارعلی. 1391. زون­بندی منطقه­ی حفاظت­شده­ی قیصری بر اساس مدل‌های اکولوژیکی حفاظت و تفرج و نظرات کارشناسی، فصل­نامه­ی آمایش و توسعه­ پایدار، شماره­ 5، صص 87- 96.
20-  صنایع گلدوز، ساناز و مجید مخدوم فرخنده. 1388. برآورد ظرفیت برد اجتماعی-روانی گردشگری در مکان‌های مقدس و پرانرژی (مطالعه­ی موردی: تخت سلیمان ایران)، محیط­شناسی، شماره­ 51، صص 37-44.
21-  طاهری­دمنه،‌ محسن؛ سکینه فرمانی و رضا مستوفی­الممالکی. 1390. بررسی چالش­های موجود در صنعت گردشگری شهر شیراز در ارتباط با محدودیت مراکز اقامتی. مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه‌ای. دوره 2، شماره 8، صص 117-132.   
22-  طبیبیان، منوچهر؛ احد ستوده؛ کامران شایسته و رضا چلبیانلو. 1386. جستاری بر مفاهیم و روش‌های برآورد کمی ظرفیت برد و ارائه­ی یک نمونه­ی کاربردی بر پایه تجربه­ی برنامه‌ریزی راهبردی توسعه­ی گردشگری عباس­آباد – گنج­نامه همدان، نشریه­ی هنرهای زیبا، شماره­ی 29، صص 17- 28.
23-  فراشی، آزیتا و میترا شریعتی. 1392. زون­بندی حفاظتی پارک ملی کلاه قاضی با رویکرد ارزیابی چندمعیاره، فصل­نامه­ی علوم و مهندسی محیط‌زیست، شماره­ی 57، صص 75-84.
24-  فرهودی، رحمت‌الله و محمود شورچه. 1386. برآورد ظرفیت برد گردشگری معبد آناهیتای شهر کنگاور،    فصل­نامه­ی مطالعات جهانگردی، شماره­ 7. صص 19-43.
25-  قدسی­پور، حسن. 1381. مباحثی در تصمیم‌گیری چندمعیاره. چاپ سوم، تهران، انتشارات دانشگاه امیرکبیر.
26-  کلانتری، محسن و رقیه پرچیانلو. 1387. جاذبه‌های بوم­گردی در مناطق حفاظت­شده­ی استان زنجان. زنجان. انتشارات آذر کلک.
27-  مجنونیان، هنریک. 1379. مناطق حفاظت­شده­ی ایران (مبانی و تدابیر حفاظت از پارک‌ها و مناطق). تهران. انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست.
28-  مجنونیان، هنریک. 1382. راهنمای طرح‌ریزی پارک‌های ملی. انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست.
29-  مخدوم، مجید. 1374. شالوده­ی آمایش سرزمین. چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
30-  محلاتی، صلاح‌الدین. 1380. درآمدی بر جهانگردی. تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
31-  نجمی­زاده، سعیده و احمدرضا یاوری. 1384. ارزیابی توان محیط­زیستی پارک ملی خبر برای زون­بندی و برنامه‌ریزی به کمک GIS، فصل­نامه­ی محیط‌شناسی، دوره­ی 31، شماره­ 38، 47- 58.
32-  نهرلی، داوود و سحر رضایی. 1381. بررسی و معرفی ظرفیت برد تفرجگاهی، مجله­ی محیط­شناسی، شماره­ 29،  صص 101-112.
33-Akhtar M., Rahman A., Igbal M., Sener B. and Erdogan, I . 2003. New class of steroidal alkaloids from Fritillaria imperialis. Phytochemistry Journal, 63: 115-122.
34-Badfar, S., Shiran B., Kohgard M., Mommeni H., and Hafizi, A .2012. Assessment of genetic diversity and structure of Imperial Crown (Fritillaria imperialis L.) populations in the Zagros region of Iran using AFLP, ISSR and RAPD markers and implications for its conservation. Biochemical systematics and Ecology Journal, 42: 35-48.
35-Helsper, J., Bucking, M., Muresan, S., Blaas, J., and Wietsma, W. 2006. Identification of the Volatile Component (s) Causing the Characteristic Foxy Odor in Various Cultivars of Fritillaria imperialis L. (Liliaceae). Journal of Agricaltural and food chemistry, 17: 1-5.
36-Mohammadi-Dehcheshmeh M., Khalighi, A., Naderi, A., Sardari, M., and Ebrahimie, E. 2008. A reliable explant for direct bulblet regeneration of endangered wild populations of Fritillaria imperialis L., Acta Physiologiae Plantarum, 30: 395–399.
37-Rahman, A., Akhtar, M. N., Choudhary, M. I., Tsuda, Y., Sener, B., Khalid, A., and Parvez, M. 2002. New Steroidal Alkaloids from Fritillaria imperialis and Their Cholinesterase Inhibiting Activities. Chemical and Pharmaceutical Bulletin, 50(8):1013-1016.
38-UNWTO. 2002. The British ecotourism market. World Tourism Organisation. Available at: http://pub.unwto.org/
39-Zhao, C., and Cheng N.G. 2006. GIS-assisted modelling of the spatial distribution of Qinghai spruce (Picea crassifolia) in the Qilian Mountains, northwestern China based on biophisical parameters. Ecological Modelling, 191: 478-500.