شناسایی و تحلیل فضایی پهنه‌های فقر شهری. مطالعۀ موردی: شهر زاهدان

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیای دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 دکتری تخصصی، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشیار گروه جغرافیای دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

3 دکتری تخصصی، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، استادیار گروه جغرافیای دانشگاه زابل، زابل، ایران

4 دکتری تخصصی، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، استادیار گروه جغرافیای دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

فقر شهری یکی از مسائل و چالش‌های اساسی شهرهای بزرگ و به ویژه کلان‌شهرهای ایران است. پدیدۀ فقر مسئله‌ای چندبُعدی است و به دلیل ماهیت مکانی، در شهر نمود فضایی پیدا می­کند و به صورت پهنه‌های فقیرنشین گسترش می‌یابد. یکی از راهکارهای کاهش آسیب‌های ناشی از فقر در شهرها، شناسایی و تحلیل پراکنش فضایی فقر است. هدف اصلی این پژوهش شناسایی و تحلیل فضایی پهنه‌های فقر در شهر زاهدان است. در این پژوهش از داده‌های سرشماری آماری سال 1395 شهر زاهدان و مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی برای شناسایی و تحلیل فقر استفاده شده است. برای شناسایی پهنه‌های فقر از روش تحلیل­عاملی، مدل تخمین تراکم و مدل موران در محیط سامانۀ اطلاعات جغرافیایی استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهند که از مجموع 4529 بلوک، 537 (85/11درصد) بسیار فقیر، 1532 (83/33 درصد) فقیر، 1666 (78/36درصد) متوسط، 752 (60/16درصد) مرفه و 42 (92/0درصد) خیلی‌مرفه‌اند. از نظر جغرافیایی، بیشترین تعداد پهنه‌های فقیر و خیلی‌ فقیر در قسمت‌های شمال و شمال ‌شرقی شهر قرار گرفته‌اند. در نتیجه اختلاف فضایی معناداری از نظر پراکنش شاخص‌های فقر در شهر زاهدان مشاهده می‌شود. یافته‌های این پژوهش می‌تواند به سیاستگذاران و مدیران شهری و منطقه‌ای  کمک کند تا راه‌حل‌های مناسب اجرا کنند و منابع محدود شهری را به صورت مطلوب و هدفمند تخصیص دهند. تحقیقات آتی می‌توانند با استفاده از روش‌های تحلیل فضایی، گسترش فقر در شهرها را مدلسازی کنند

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identification and spatial analysis of urban poverty zones, Case study: Zahedan City

نویسندگان [English]

  • zahra sargazi 1
  • alireza mohamadi 2
  • ghilam ali khammar 3
  • bahram imani 4
1 mohaghegh ardabili
2 university mohaghegh ardabili
3 Assistant professor in Department of Geography and Urban Planning, University of Zabol, Zabol, Iran,
4 Department of Geography and Urban and Rural, University of MohagheghArdabili
چکیده [English]

Urban poverty is one of the major issues and challenges of major cities, especially in metropolises of Iran. The phenomenon of poverty is a multidimensional issue and, due to its spatial nature, it is ‎specialized in the city and spreads in the form of poorer areas. Identifying and analyzing the ‎spatial distribution of the poverty is one of the ways to reduce its impacts on the cities. The main aim of this research is to identify and spatial analyze of urban poverty zones in Zahedan. In this research, the statistical census data of 1395 of Zahedan city and the economic, social, cultural and physical components have been used to identify and analyze poverty. Factor analysis method, density estimation model and Moran model in the GIS environment has been used to identify the poverty zones. The findings show that out of total of 4529 blocks, 537 (85.11%) very poor, 1532 (83.33%) poor, 1666 (78.36%) moderate, 752 (60.16%) wealthy, 92%) are very wealthy. In terms of geographic posation, most of poor and very poor areas are concentrated in the north and northeast parts of the city. As a result, there is a significant spatial difference in the distribution of poverty indicators in Zahedan.The findings of this study can help urban and regional policymakers and managers to implement appropriate solutions and allocate scarce urban resources in a desirable and purposeful manner. The future studies, can model the spread of poverty in cities using spatial analysis methods. The future studies, can model the spread of poverty in cities using spatial analysis methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keyword: Spatial Analysis
  • Poverty Zonation
  • Factor Analysis
  • Kernel Density Estimation
  • Zahedan city

مراجع

  1. آبیل، ابوالفضل. تقی طاووسی و محمود خسروی. 1397. تحلیل مناطق بالقوه در معرض خطر سیلاب شهری، مطالعۀ موردی: شهر زاهدان، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 54.
  2. افتخاری، سیدفرخ. آیت‌اله کرمی و مهدی نوریپور. 1390. بررسی وضعیت فقر در مناطق روستایی استان کهگیلویه و بویراحمد، نشریه اقتصاد کشاورزی، شماره 1.
  3. ارضروم چیلر، نسرین. 1384. ابعاد مختلف فقر در ایران، تحقیقات اقتصادی بانک مرکزی ایران، شماره 27.
  4. بزرگوار، علیرضا. کرامت­اله زیاری و مسعود تقوایی. 1396. سنجش مکانی پهنه‌‌های فقر شهری در شهرهای جدید؛ مورد مطالعه: شهر جدید هشتگرد، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره 92.
  5. پاتر، رابرت. سلی­لوید ایوانز. 1384. شهر در جهان در حال توسعه، ترجمه کیومرث ایراندوست و میترا احمدی، انتشارات سازمان شهرداری‌‌ها و دهیاری‌‌های کشور، تهران.
  6. پالیزبان، سیاوش. حمیدرضا جودکی و محمدتقی رضویان. 1389. اسکان غیررسمی و فقر مسکن؛ مطالعه موردی: شهر پاکدشت، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، شماره 11.
  7. پورموسی، موسی. سلمان معصومی. 1389. ساماندهی و توانمندسازی محله‌‌های آسیب­پذیر با تأکید بر نقش مدیریت شهری، شهرداری­ها، شماره 99.
  8. پورمحمدی، محمدرضا. علی مصیبت­زاده. 1387. آسیب­پذیری شهرهای ایران در برابر زلزله و نقش مشارکت محله در امدادرسانی آنها، نشریه جغرافیا و توسعه، شماره 12.
  9. پیران، پرویز. 1381. باز هم در باب اسکان غیررسمی؛ مورد شیرآباد زاهدان، مجله‌هفت شهر، شماره 9 و 10.
  10. تقوایی، مسعود. حسین حسینی­خواه و جبار علیزاده­اصل. 1394. استراتژی توسعۀ شهری با تأکید بر توانمندسازی محلات شهری، مطالعۀ موردی: محله اکبرآباد یزد، فصلنامۀ دانشگاه گلستان، شماره 15.
  11. رضایی، محمدرضا. مهدی علیان و امیررضا خاوریان. 1393. شناسایی و ارزیابی گستره‌‌های فضایی فقر شهری در شهر یزد، پژوهش‌‌های جغرافیای انسانی، شماره 3.
  12. روستایی، شهریور. محسن احدنژادروشتی و اکبر اصغری­زمانی و علیرضا زنگنه. 1391. توزیع فضایی فقر شهری در شهر کرمانشاه، فصلنامۀ رفاه اجتماعی، شماره 45.
  13. روستایی، شهریور. اکبر اصغری زمانی و فاطمه زادولی. 1397. شناسایی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر گسترۀ فقر شهری، مطالعۀ موردی: محله آخماقیۀ تبریز، پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری، دوره 6، شماره1.
  14. زبردست، اسفندیار. راضیه رمضانی. 1395. سنجش فقر شهری و ارتباط آن با دسترسی به خدمات شهری در شهر قزوین، نشریه‌ هنرهای زیبا، شماره 2.
  15. زنگانه، احمد. حمیدرضا تلخابی و فریدون گازرانی و محسن یوسفی فشکی. 1394. گستره‌‌های فضایی فقر شهری اراک، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، شماره 1.
  16. زیاری، کرامت­اله. میرنجف موسوی. 1388. تحلیلی بر اندازه­گیری و تبیین خط فقر و سیاست‌‌های فقرزدایی در استان یزد، جغرافیا و توسعه، شماره 15.
  17. جواهری، حسن. حسین حاتمی­نژاد و کرامت­اله زیاری و احمد پوراحمد. 1393. رویکرد فازی و پهنه­بندی فقر چندبُعدی در فضاهای شهری؛ نمونۀ موردی: شهر کامیاران، فصلنامۀ برنامه­ریزی منطقه­ای، شماره 13.
  18. جواهری‌پور، مهرداد. 1381. چالش جهانی فقر شهری، فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره 6.
  19. خسروی نژاد، علی اکبر. 1391. برآورد فقر و شاخص­های فقر در مناطق شهری و روستایی، مدلسازی اقتصادی، دوره 6، شماره 2.
  20. خدادادکاشی، فرهاد. خلیل حیدری و فریده باقری. 1384. برآورد خط فقر در ایران طی سال‌‌های 1363- 1379، فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره 38.
  21. صرافی، مظفر. کمال نوذری و نواب میرزایی. 1393. واکاوی معیارهای پهنه­بندی فقر شهری در شهر قدس: به سوی مفهوم مشترک محدوده‌‌های فرودست شهری، نشریه‌ هفت شهر، شماره 48.
  22. صرافی، مظفر. علیرضا محمدی. 1384. شکل­گیری و گسترش اسکان غیررسمی، علل چالش‌‌ها و راهبردها در شهر زنجان، نشریه دانشکده علوم زمین، ویژه جغرافیا، شماره 1.
  23. فاضل­نیا، غریب. سیدیاسر حکیم­دوست و یدالله بلیانی. 1391. راهنمای جامع مدل­های کاربردی GIS در برنامه­ریزی شهری، روستایی و محیطی، انتشارات آزادپیما، تهران.
  24. گلدسته، اکبر. سعید آقا میرکریمی و مصطفی خدارحمی و محمود ترابی و راحله اصغری. 1377. راهنمای کاربران Spss6 For Windows، جلد دوم، مرکز فرهنگی انتشاراتی حامی، شرکت آمارپردازان.
  25. مجیدی­خامنه، بتول. علیرضا محمدی. 1384. درآمدی بر شناخت و سنجش فقر شهری، نشریه انجمن جغرافیایی ایران، شماره 6 و 7.
  26. محمدی­دوست، سلیمان. مرضیه مرادی­ریزی و محمدعلی خانی­زاده. 1397. ارزیابی نقش مدیریت شهری در توانمندسازی سکونتگاه­های فقیرنشین شهری با تأکید بر خواسته­های ساکنان، مطالعۀ موردی: محلۀ زینبیه شهر اصفهان، مجله آمایش جغرافیایی فضا، شماره 29.
  27. موحد، علی. سامان ولی­نوری و حسین حاتمی­نژاد و احمد زنگانه. 1395. تحلیل فضایی فقر شهری در کلان­شهر تهران، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، شماره 3.
  28. مؤمنی، منصور. علی قیومی. 1386. تحلیل آماری با استفاده از SPSS، انتشارات کتاب نو، تهران.
  29. مهدنژاد، حافظ. 1394. سنجش و تحلیل مکانی گستره‌های فقر شهری، مطالعۀ موردی: شهر ورامین، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
  30. نصیری، معصومه. 1385. بررسی علل تشکیل مناطق فقیرنشین در شهرهای آفریقا و پیامد آن، مطالعه موردی: قاهره، آیبادان و دوربان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 81.
  31. نورمحمدی، مهدی. هاتف حاضری. 1387. عوامل مرتبط با فقر شهری ایران طی سال‌‌های 1385- 1363، فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره 40.
  32. Baharoglu, Deniz and Kessides, Christine. 2002. Urban poverty” Sourcebook for Poverty Reduction Strategies, Chapter 16.
  33. Beall, J., and Fox, S. 2007. Urban poverty and development in the 21st Century: Towards an inclusive and sustainable world (Oxfam Research Report). Oxford: Oxfam.
  34. Beall, J. 2000. Life in the cities.In T. Allen & A. Thomas (Eds.), Poverty and development into the 21st Century (pp. 425 – 442). Oxford: Oxford University Press.
  35. Benton-Short, Lisa and Short, John Rennie. 2008, Cities and Nature, Routledge, New York.
  36. Center for Statistics of Iran. 2017. Population and Housing Census of Zahedan City.
  37. Dahl, Espen. Tone, Flotten. Thomas, Lorentzen. 2005. Poverty dynamics and social exclusion An analysis of Norwegian panel data Paper to be presented at the Annual Conference of the International Sociological Association’s Research Committee on Poverty, Social Welfare and Social Policy (RC19), Chicago.
  38. Fay, Marianne. 2005. The Urban Poor in Lati America, 2005 The International Bank for Reconstruction and Development/The World Bank, Washington DC.
  39. He, Liu, Yuting. Wu, Fulong. Webster, Chris. 2008. Poverty incidence and concentration in different social groups in urban China, a case study of Nanjing. Cities, 25(3).
  40. Job, No. 2002. Australian Agency for Internutional Development” National, Archives of Australia.
  41. Macall, Tony. 2003. Institutional Design for Community Economic Development Model: Issues of opportunity and capacity, Community Development Journal, Vol. 38, No2.
  42. Masika, Rachel. 2001. Urbanization and Urban Poverty: A Gender Analaysis, Bridge.
  43. Martine, George. 2012. The new global frontier: urbanization, poverty and environment in the 40st century. Earthscan.
  44. Moser, Caroline. 1996. House and Helen Cireia, Washington, D.c. Working Paper.No.5.
  45. Odekon, Mehmet. 2010. Encyclopedia of World Povert, Thousand oaks, New York.
  46. Paraschiv, Mirela. 2012. Urban (in) Security and Assessment of Extreme Poverty: Residents Perception Referring to Homelessness in Bucharest, Procedia Environmental Sciences, Vol. 14.
  47. Peattie, L., and Aldrete-Hass, J.A. 1981. Marginal settlements in developing countries: Research, advocacy of policy, and evolution of programs. Annual Review of Sociology, 7.
  48. Ravallion, Martin. 2007. China’s (Uneven) Progress Against Poverty, Journal of Development Economics, Vol. 82.
  49. Ren, Chunhui. 2011. Modeling poverty dynamics in moderate-poverty neighborhoods: a multi-level approach (Doctoral dissertation, The Ohio State University).
  50. Shohei, Nakamura. 2009, Spatial Analysis of Urban Poverty In Manila; Philippines, CRP5080 Introduction to Geographic Information Systems.

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار