گزینش مراکز بهینه خدمات جهت توسعه نواحی روستایی؛ مطالعه موردی: دهستان غیزانیه شهرستان اهواز

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشکده علوم زمین و GIS دانشگاه شهید چمران اهواز ، ایران

2 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

شناسایی و ارزیابی امکانات و تنگناهای موجود، اولین گام مهم در فرآیند برنامه­ ریزی توسعه روستایی به شمار می ­رود. در این راستا، گزینش نقاط بهینه روستایی برای توزیع خدمات عمومی و همچنین سنجش درجه توسعه دهستان­ ها از اهمیت خاصی برخوردار است؛ که این امر اغلب با استفاده از روش­ های کمی صورت می ­پذیرد. پژوهش حاضر، با بهره­ گیری از روش AHP به گزینش مستعدترین مراکز، برای توزیع خدمات در سطح دهستان غیزانیه اهواز پرداخته است؛ سپس از فنون تصمیم ­گیری چندشاخصه نظیر؛ Vikor، Electre، Promethee،Topsis و نیز روش­ های مجموعه ادغامی مانند؛ Average ،Borda ،Copeland و Post، جهت تعیین درجه توسعه روستایی دهستان مذکور استفاده گردید. ماهیت و روش این پژوهش، توصیفی و تحلیلی بوده و به لحاظ هدف، از نوع تحقیقات کاربردی به شمار می ­رود. جمع­ آوری اطلاعات به دو صورت تکمیل پرسشنامه از ۳۰ نفر کارشناس امور روستایی و داده­ های مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۰ انجام گرفت. تحلیل داده های پژوهش در محیط ArcGIS۱۰.۳ و نرم ­افزار Expert Choice، Excel و Visual Promethee انجام گرفت. یافته ها نشان داد که از میان نماگرهای منتخب پژوهش، معیار تراکم جمعیت با مقدار ۰.۲۶۱ درصد، بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده است و معیارهای دسترسی به تاسیسات زیربنایی، دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی و دسترسی به وسایل ارتباطی در مراتب بعد حائز اهمیت هستند. با توجه به نقشه پهنه­ بندی حاصل شده از تلفیق لایه­ های معیار، حدود چهار درصد از منطقه مورد مطالعه در موقعیت بسیار مناسب، دو درصد در محدوده مناسب، حدود ۳۲ درصد در گستره نسبتا مناسب، حدود ۵۲ درصد در قلمروی نامناسب و حدود ۱۰ درصد از محدوده مورد مطالعه نیز در موقعیت کاملا نامناسب برای استقرار مراکز بهینه خدمات روستایی قرار گرفته­ اند. بدین ترتیب، دو روستای نزهه و غیزانیه بزرگ به عنوان توسعه­ یافته­ ترین روستای دهستان، دارای بیشترین پتانسیل برای ایجاد مراکز خدماتی در سطح ناحیه تشخیص داده شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Selection of Optimal Service Centers for the Rural Areas Development; Case Study: Gheizanieh Rural District of Ahvaz Township

نویسندگان [English]

  • Saeed Amanpour 1
  • Mostefa Abiyat 2
  • Morteza Abiyat 2
1 Associate Professor of Geography and Urban Planning, Chamran University of Ahvaz, Iran
2 M.Sc. Student of Geography and Rural Planning, Shahid Chamran University of Ahvaz, Iran
چکیده [English]

Recognizing and explore the possibility and bottlenecks, an essential first step in the planning process is the rural areas development. In this respect, determining optimal points for the establishment of service centers and measure the degree of rural areas development is of special importance; which often done using quantitative methods. This study conducted using AHP method to select the best points for the establishment of service centers in the Gheizanieh rural district of Ahvaz township; then methods multiple attribute decision making of compensation as well as integrated collection were used to determine the degree of rural development mentioned rural district. This research in terms of nature and method of descriptive and analytical, in terms of purpose is practical researches. Data collection was conducted in two ways: completing the questionnaires of 30 expert rural affairs and general population and housing census data in the year 1390. Data analysis was conducted on the ArcGIS10.3 and software Expert Choice, Excel and Visual Promethee. The results show which between parameters selected study, population density criterion of 0.261 percent, most points allocated as well as access to infrastructure measures, access to health and care services and access to means of communication and transportation are important in later stages. Map overlap criteria, indicates that two villages, nearly four percent of the study area in a very suitable position, two percent in the suitable position, about 32 percent of the moderately suitable, about 52 percent in the range unfavorable and about 10 percent of the study area located also quite unsuitable position to establish of optimal rural service centers. Thus, the two villages Nezheh and Gheizanieh Bozorg as the most developed rural district, has the greatest potential for creating service centers at the district level were detected.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Optimal Service Centers
  • Rural Development
  • Multi Attribute Decision Making
  • Integrated Collection
  • Gheizanieh

مراجع

  1. ارغان، عباس، عطیه داوری و کرامت­الله فرج زاده. 1393. مکان‌یابی مراکز بهینه توسعۀ سکونتگاه‌های روستایی در شهرستان قائم‌شهر؛ مطالعة­ موردی: دهستان­کوهساران، فصلنامۀ برنامه­­ریزی منطقه­ای، دوره 4، شماره 14، صص 133-146.
  2. آسایش، حسین. 1389. برنامه ریزی روستایی در ایران، چاپ نهم، تهران: انتشارات دانشگاه پیام­نور.
  3. اصغرپور، محمدجواد. 1393. تصمیم­گیری­های چندمعیاره، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  4. افراخته، حسن، وحید ریاحی، حمید جلالیان، سودابه سرائی. 1395. ارزیابی عدالت فضایی در توزیع خدمات روستایی شهرستان­های استان اصفهان، فصلنامۀ آمایش سرزمین، دوره 8، شماره 1، صص 57-81.
  5. بذرافشان، جواد، سیروس قنبری و امیرشاهوردی. 1394. تحلیل تأثیر شبکه­های اجتماعی در کارکرد فضایی خدمات روستایی؛ نمونۀ­ موردی: دهستا­ن ­شیروان: شهرستان­ بروجرد، فصلنامۀ­ تحقیقات جغرافیایی، دوره 30، شماره 2، صص 179-194.
  6. بردی، رحیم و سیدمحمد رستم­کلایی. 1394. بکارگیری مدل پتانسیل جمعیتی و ماتریس ارتباطات درتعیین مراکز خدمات؛ مطالعۀ موردی: شهرستان بابلسر، فصلنامۀ مطالعات برنامه­ریزی شهری، دوره 3، شماره 10، صص 127-143.
  7. بزی، خدارحم و ابوالفضل عبدالهی‌پور‌حقیقی. 1392. تحلیل پراکنش مکانی خدمات شهری بر مبنای خواست مردم؛ مطالعۀ موردی: شهر استهبان، دوره 24، شماره 1، صص 201-214.
  8. پاپلی یزدی، محمدحسین و محمد امیر ابراهیمی. 1391. نظریه­­های توسعۀ روستایی، چاپ ششم، تهران: انتشارات سمت.
  9. پریزادی، طاهر، سیده فرشته حسینی و حسین بهبودی مقدم. 1395. تحلیل نابرابری­های فضایی توزیع خدمات شهری از نظر عدالت فضایی، مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا، دوره 6، شماره 21، صص 91-102.

10. پورطاهری، مهدی. 1394. کاربرد روش­های تصمیم­گیری چندشاخصه در جغرافیا، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سمت.

11. توکلی­نیا، جمیله، آرمان مسلمی، ابراهیم فیروزی و سارا بندانی. ۱۳۹۴. تحلیلی بر پراکنش جمعیت و توزیع خدمات شهری بر پایۀ عدالت فضایی؛ مورد: شهر اردبیل، فصلنامۀ پژوهش­های جغرافیا برنامه­ریزی شهری، دوره 3، شماره 3، صص 285-308.

12. حاتمی­نژاد، حسین، معصومه مهدیان بهنمیری و علی مهدی. ۱۳۹۱. بررسی و تحلیل عدالت فضایی برخورداری از خدمات بهداشتی و درمانی با استفاده از مدل­های تاپسیس، موریس و تاکسونومی؛ مطالعۀ موردی: شهرستان­های استان مازندران، مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا، دوره ۲، شماره ۵، صص ۷۵-۹۷.

13. روستایی، شهریور، الی­ناز بابایی و زهرا کاملی­فر. 1392. ارزیابی عدالت فضایی در پراکنش خدمات شهری؛ مطالعۀ موردی: کلان شهر تبریز، مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا، دوره 3، شماره 10، صص 82-101.

14. زیاری، کرامت­اله. 1391. اصـول و روش­هـای بـرنامه­ریزی منطقه­ای، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

15. ساسان­پور، فرزانه، سامان حیدری، اسماعیل پیری و باقر احمدی. ۱۳۹۷. تحلیل عدالت فضایی در استان کرمان، مطالعه موردی: بخش شبکه­های ارتباطی استان کرمان، مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا، دوره ۸، شماره ۳۰، صص ۱-۱۸.

16. سعیدی، عباس. 1391. مبانی جغرافیای روستایی، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات سمت.

17. شمس­الدینی، علی و محمدرضا امیری. ۱۳۹۴. رتبه­بندی مکانی خدمات عمومی و کمبود آن­ها در سطح شهرها، مطالعۀ موردی: شهر نورآباد ممسنی، فصلنامۀ اقتصاد و مدیریت شهری،  دوره 3، شماره 12، صص 119-135.

18. عزت‌پناه، بختیار، نوبخت‌ سبحانی و اصغر رشیدی‌ ‌ابراهیم‌ حصاری. 1394. بررسی نحوه توزیع عوامل کاربری اراضی شهری در طرح‌های توسعه شهری از منظر عدالت اجتماعی؛ نمونۀ موردی: شهر شاهین‌دژ، دوره 6، شماره 12، صص 49-64.

19. علوی، علی و فرزانه احمدی. ۱۳۹۳. مدل­سازی کمی دسترسی به پارک­های شهری با رویکرد عدالت فضایی، پارک­های منطقۀ شش کلان­شهر تهران، فصلنامۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره 13، شماره 34، صص 69-88.

20. فرجی ملائی، امین و هادی علیوردیلو. 1394. تحلیل ماتریس فضایی گسست توسعة منطقه­ای در استان مرکزی، فصلنامۀ آمایش سرزمین، دوره 7، شمارۀ 2، صص 277-306.

21. قالیباف، محمدباقر و محمد شعبانی­فرد. 1390. ارزیابی و اولویت­بندی جاذبه­های گردشگری برای توسعه گردشگری شهری براساس مدل­های تصمیم­گیری چند متغیره؛ مطالعۀ موردی: شهر سنندج، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، دوره 26، شماره 2، صص 147-172.

22. قائدرحمتی، صفر، رضا مستوتی­الممالکی و مهدی براری. 1392. تحلیل سطوح توسعه و سطح­بندی دهستان­های استان یزد، فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، دوره 11، شماره 30، صص 71-86.

23. کلانتری، خلیل و غلامحسین عبدالله­زاده. 1391. برنامه­ریزی فضایی و آمایش سرزمین، تهران: انتشارات فرهنگ صبا.

24. مرادی، حمید، نادر شتاب، علی کورنگ و حسین پور زاهدی. 1389. مکان­یابی مراکز ارائه خدمات رقابتی با هدف کاهش ازدحام ترافیک شهری، فصلنامۀ مدیریت تولید و عملیات، دوره 1، شمارۀ 1، صص 31-52.

25. مردوخی، بایزید. ۱۳۹۴. پدیدآورندگان توسعه: قهرمان­ها یا نظام تدبیر اندیشه، ویژه­نامۀ اقتصادی شرق، چاپ هنر سرزمین سبز.

26. مطیعی­لنگرودی، حسن. 1392. برنامه ریزی روستایی با تأکید بر ایران، چاپ ششم، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.

27. مکانیکی، جواد و حجت الله صادقی. 1391. تعیین الگوی فضایی بهینۀ استقرار مراکز خدمات روستایی با رویکرد تناسب اراضی به روش تحلیل سلسله مراتبی؛ مطالعۀ موردی: بخش دهدز شهرستان ایذه، فصلنامۀ پژوهش­ و برنامه ریزی روستایی، دوره 1، شماره 2، صص 47-69.

28. مؤمنی، منصور. 1393. مباحث نوین تحقیق در عملیات، چاپ ششم، تهران: گنج شایگان.

29. نصیری، اسماعیل. 1397. تحلیل نابرابری­های فضایی توزیع خدمات شهری با رویکرد عدالت فضایی با استفاده از مدل ویکور؛ مطالعۀ موردی: شهر قزوین، مجلۀ آمایش جغرافیایی فضا، دوره 8، شماره 28، صص 133-154.

30. یاسوری، مجید، فاطمه امامی و مریم سجودی. 1395. عدالت فضایی بهره­مندی از امکانات و خدمات در مناطق روستایی دهستان­های استان گیلان، فصلنامۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره 16، شماره 41، صص 95- 116.

  1. Abdul Rahman, N. 2012. A Decision Making Support of the Most Efficient Steaming Speed for the Liner Business Industry, Journal of Business and Management, 4(18): 37-49.
  2. Aldian, A. and Taylor, M. 2005. A Consistent Model to Determinate Flexible Criteria Weights for Multicriteria Transport Project Evaluation in Developing Countries, Journal of Eastern Asia Society for Transportation Studies, 6: 3948-3963.
  3. Andrade, J.F., Poggio, S.L., Ermácora, M. and Satorre, E.H. 2015. Productivity and Resource Use in Intensified Cropping Systems in the Rolling Pampa, Argentina, European Journal of Agronomy, 67: 37-51.
  4. Boggia, A., Rocchi, L., Paolotti, L., Musotti, F. and Greco, S. 2014. Assessing Rural Sustainable Development Potentialities Using a Dominance Based Rough Set Approach, Journal of Environmental Management, 144: 160-167.
  5. Brown, W.M., Klosterman, R. and Brail R. 1993. AHP: Multiple Criteria Evaluation, Ohio: Urban Publications.
  6. Chang, H. and Liao, C. 2011. Exploring an integrated Method for Measuring the Relative Spatial Equity in Public Facilities in the Context of Urban Parks, Journal of Cities, 4(2): 1-11.
  7. Cinelli, M., Coles, S. and Kirwan, K. 2014. Analysis of the Potentials of Multi Criteria Decision Analysis Methods to Conduct Sustainability Assessment, Journal of Ecological Indicators, 46: 138-148.
  8. Czyzewski, A. and Ambrozy, K.S. 2015. Specialization and Diversifi Cation of Agricultural Production in the Light of Sustainable Development, Journal of International Studies, 8(2): 63-73.
  9. Ebrahimi, M., Mogbel Baerz, A., Kodada Hoseini, S. and Azar, A. 2013. New Technology Assessment: Case Study of Iran’s Petrochemical Industry, International Journal of Humanities, 20(3): 27-51.
  10. Fainstein, S.  2015. Readings in Planning Theory, New Jersey: Wiley-Blackwell Publications.
  11. Fancello, G., Carta, M. and Fadda, P. 2014. Decision Support System Based on ELECTREIII for Safety Analysis in a Suburban Road Network, Journal of Transportation Research, 3: 175-184.
  12. Fredriksson, A. 2017. Location Allocation of Public Services, Citizen Access, Transparency and Measurement. A Method and Evidence from Brazil and Sweden, Journal of Socio-Economic Planning Sciences, 59: 1-29.
  13. Harrison, E.F. 1996. Economic Development: Theory and Policy Applications, USA: Praeger Publishers.
  14. Hewko, J.N. 2001. Spatial Equity in the Urban Environment: Assessing Neighbourhood Accessibility to Public Amenities, Edmonton: University of Alberta.
  15. Khairullov, D. 2015. Challenges of Sustainable Development of Regional Economy in the Conditions of Russia's Accession to the World Trade Organization, Procedia Economics and Finance, 23(3): 303-308.
  16. Kowan, T., Hung, Y.T. and Chang, Y.L. 2005. An Accessibility Based Integrated Measure of Relative Spatial Equity in Urban Public Facilities, Journal of Cities, 22(6): 424-435.
  17. Li, H., Wang, Q. Shi, W. Deng, Z. and Wang, H. 2015. Residential Clustering and Spatial Access to Public Services in Shanghai, Journal of Habitat International, 46: 119-129.
  18. Li, H., Wang, Q., Shi, W., Deng, Z. and Wang, H. 2015. Residential Clustering and Spatial Access to Public Services in Shanghai, Habitat International, 46(3): 119-129.
  19. Martinez, J. 2009. The Use of GIS and Indicators to Monitor Intra-Urban Inequalities: A Case Study in Rosario, Argentina, Journal of Habitat International, 33(1): 387- 396.
  20. McKinley, D., Miller-Rushing, A., Ballard, H. L., Bonney, R., Brown, H., Cook-Patton, S., Evans, D., French, R., Parrish, J., Phillips, T., Ryan, S., Shanley, L., Shirk, J., Stepenuck, K., Weltzin, J., Wiggins, A., Boyle, O., Briggs, R. and Soukup, M. (2017). Citizen Science Can Improve Conservation Science, Natural Resource Management, and Environmental Protection. Journal of Biological Conservation, 208: 15-28.
  21. Meerow, S. and Newell, J.P. 2017. Spatial Planning for Multifunctional Green Infrastructure: Growing Resilience in Detroit, Journal of Landscape and Urban Planning, 159: 62-75.
  22. Michler, J.D. and Josephson, A. 2017. To Specialize or Diversify: Agricultural Diversity and Poverty Dynamics in Ethiopia, World Development, 89: 214-226.
  23. Mitchel G. and Norman P. 2012. Longitudinal Environmental Justice Analysis: Co-Evolution of Environmental Quality and Deprivation in England, 1960-2007, Journal of Geoforum, 43(1): 44-57.
  24. Mitchell, A. 2005. The Esri Guide to GIS Analysis, Spatial Measurements and Statistics, USA: ESRI Publishers.
  25. Mpofu, M. and Kendrick, C. 2015. Training and Development as a Tool for Improving Basic Service Delivery; the Case of Selected Municipality, Journal of Economics, Finance and Administrative Science, 20(39): 133-136.
  26. Murat, S., Kazan, H. and Coskun, S. 2015. An Application for Measuring Performance Quality of Schools by Using the PROMETHEE Multi Criteria Decision Making Method. Social and Behavioral Sciences, 195: 729-738.
  27. Nickolaevna Semenova, N., Genadievna Busalova, S., Ivanovna Eremina, O., Mikhailovna Makeikina, S. and Anatolievna Ivanova, I. 2016. Assessment of Sustainable Development of Rural Areas of Russia, Indian Journal of Science and Technology, 9(14): 1-6.
  28. Phillips, J. 2011. The Conceptual Development of a Geocybernetic Relationship between Sustainable Development and Environmental Impact Assessment, Applied Geography, 31(3): 969-979.
  29. Purohit, B.C. 2008. Health and Human Development at Sub-State Level in India, Journal of Socio-Economics, 37(6): 2248-2260.
  30. Rai, D., Jha, G.K. Chatterjee P. and Chakraborty, S. 2013. Material Selection in Manufacturing Environment Using Compromise Ranking and Regret Theory-Based Compromise Ranking Methods: A Comparative Study, Universal Journal of Materials Science, 1(2):  69-77.
  31. Ramniceanu, I. and Ackrill, R. 2007. EU Rural Development Policy in the New Member States: Promoting Multi Functionality, Journal of Rural Studies, 23(4): 416-429.
  32. Reeves, D. 2005. Planning for Diversity: Policy and Planning in a World of Difference, London: Routledge Publications.
  33. Rennung, F., Luminosua, C. and Draghici, A. 2016. Service Provision in the Framework of Industry 4.0, Procedia Social and Behavioral Sciences, 221(7): 372-377.
  34. Richter, P. and Bruehl, R. 2017. Shared Service Center Research: A Review of the Past, Present, and Future, European Management Journal, 35(1): 26-38.
  35. Saul, B., Kinley, D. and Mowbray, J. 2014. The International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights: Commentary, Cases, and Materials, Oxford: Oxford University Press.
  36. Silas Oguzor, N. 2011. A Spatial Analysis of Infrastructures and Social Services in Rural Nigeria: Implications for Public Policy, Journal of GeoTropico, 5(1): 25-38.
  37. Straka, J. and Tuzova, M. 2016. Factors Affecting Development of Rural Areas in the Czech Republic: A Literature Review, Social and Behavioral Sciences, 2 (7): 496 -505.
  38. Szlanyinka, E., 2009. The Role of Cultural Values in Rural Development, Traditional Food Production and Rural Sustainable Development: a European Challenge, Farnham: Ashgate Press.
  39. Veleva, V. 2001. Indicators of Sustainable Production, Cleaner Production, 9(5): 447- 452.
  40. Zhang, N. and Wei, G. 2013. Extension of VIKOR Method for Decision Making Problem Based on Hesitant Fuzzy Set, Journal of Applied Mathematical Modelling, 37(7): 4938-494.
  41. Zhang, Y., Xie, A. and Wu, Y. 2015. A Hesitant Fuzzy Multiple Attribute Decision Making Method Based on Linear Programming and TOPSIS, IFAC Papers Online, 48(28): 427-431.

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار