ارائه الگوی بازآفرینی بافت تاریخی شهر گرگان با رویکرد توسعۀ گردشگری

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

شهر گرگان با دارا بودن بیش از 150 هکتار بافت تاریخی از مراکز مهم تاریخی کشور به­شمار می­رود. این شهر، علیرغم ویژگی­های مثبت از برخی مشکلات کالبدی، زیست محیطی و زیرساختی از جمله: ناهمخوانی کالبد و فعالیت­ها، وجود عناصر ناهمخوان شهری، کمی سرانه برخی از کاربری­ها، عدم امکان نفوذپذیری، کاربری­های ناسازگار، وجود فضاهای رها شده، نابسامانی در نظام کاربری زمین، خروج تدریجی سرمایه و فعالیت و خروج گروه­های با توان مالی بالا از بافت رنج می­برد. در این پژوهش با هدف بهسازی و نوسازی بافت تاریخی چندین راهبرد پیشنهادی مدلسازی و سپس اولویت­های بهینه برای رسیدن به چشم­انداز توسعۀ بافت (ارتقای کیفیت زندگی، بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنان و حفظ و احیای منابع با تکیه بر مشارکت مردمی) معرفی می­گردد. پژوهش مورد نظر کاربردی بوده و در تحلیل آن، از ترکیب روش­های اسنادی و پیمایشی با به کارگیری مدل­های کمی و کیفی (ANP-SWOT) استفاده گردید. جامعۀ آماری مورد مطالعه شامل 50 نفر از خبرگان (کارشناسان دستگاههای اجرایی و اساتید دانشگاهی) بودند که با استفاده از روش نمونه­گیری غیرتصادفی هدفمند انتخاب شدند. پس از بررسی اسناد بالادستی از بافت شهر گرگان، 11 نقطۀ قوت، 12 نقطۀ ضعف،10 نقطۀ فرصت و 11 نقطۀ تهدید استخراج گردید. در ادامه، با تنظیم عوامل راهبردی داخلی و خارجی، پرسش­نامۀ مقایسات زوجی تهیه و در اختیار خبرگان قرار گرفت. در نهایت بر اساس شاخص‌های به‌دست­آمده، ماتریس راهبردیSWOT  تشکیل و با به کارگیری مدل ANP در نرم­افزار Super Decision راهبردها ارزیابی و اولویت‌بندی شدند. نتایج حاصل از مدلسازی نشان داد که از بین راهبرد پیشنهادی، راهبردهای so3، wt2، so2، wo1 اولویت­های راهبردی بهینه شناسایی شده و راهکارهایی از جمله: احیاء گذر تاریخی محله سبزه مشهد به پارک شهر، حمایت از جاذبه‌های تاریخی با هدف رویکرد تجدید حیات، ساماندهی شبکه حمل‌ونقل عمومی، احداث مسیر پیاده روی نعلبندان، سرچشمه و سبزه مشهد، بهره‌گیری از اراضی ناکارآمد، ایجاد ردیف بودجه‌ای مستقل در قوانین سنواتی، اعطای تسهیلات بانکی ارزان قیمت در جهت بهبود وضعیت پیشنهاد می‌گردد. در نتیجه، در بازآفرینی بافت تاریخی شهر گرگان متولیان امر بر راهبردهای محافظه کارانه متمرکز گردند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Providing a model for recreating the historical context of Gorgan with a tourism development approach

نویسندگان [English]

  • Ali Hatami 1
  • Reza Mokhtari Malekabadi 2
  • Sadegh Barzegar 3
  • Peri Shokri Firoozjah 3
2 Associate Professor, Department of Geography and Urban Planning, Payame Noor University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, Department of Geography and Urban Planning, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract
Gorgan city with more than 150 hectares of historical context is one of the important historical centers of the country. Despite its positive features, the city suffers from some physical, environmental and infrastructural problems. In the present study, with the aim of determining the priority of general development strategies in the historical context of Gorgan, several proposed modeling strategies and then the optimal priorities for re-creation are introduced. The research was applied and in its analysis, a combination of documentary and survey methods using quantitative and qualitative models (ANP-SWOT) was used. The statistical population of the study included 15 experts (experts of executive bodies and university professors) who were selected by snowball technique. After reviewing the upstream documents, 11 strengths, 12 weaknesses, 10 opportunities and 11 threats were extracted from the context of Gorgan. Then, by adjusting the internal and external strategic factors, a pairwise comparison questionnaire was prepared and provided to the experts. Finally, based on the obtained indicators, the SWOT strategic matrix was formed and strategies were evaluated and prioritized using the ANP model in Super Decision software. The results of modeling showed that among the proposed strategies, strategies to support historical tourist attractions with the approach of economic and social revitalization and improving the physical condition of the tissue, Organizing the transportation network in the historical context with emphasis on public transportation network, use of barren and recyclable lands due to low prices for tourism development, The review of the distribution of facilities and services in the context of the context identified the optimal strategic priorities and ranked first to fourth, respectively. As a result, in recreating the historical context of Gorgan, those in charge should focus on offensive strategies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban regeneration
  • historical context
  • tourism
  1. منابع

    1. آروین، محمود، سعید ملکی، مهسا قانع. 1398. سنجش قابلیت بهره­گیری از محرک­های توسعۀ شهری در بازآفرینی بافت فرسودۀ محله شاهجوق سمنان، فصلنامۀ جغرافیا و آمایش شهری- منطقه ای، سال دهم، شمارۀ 34، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.
    2. الماسی، حسن و مرجان سادات دورفرد.1390. تدوین استراتژی گردشگری کشور بر اساس تحلیل ماتریس swot، فصلنامۀ گردشگری و توسعه، شماره 1، انجمن علمی گردشگری ایران، تهران.
    3. بادلی، سعید، جعفرمیرکتولی، خدارحم بزی. 1395. سنجش رهیافت بازآفرینی در بافت­های تاریخی با رویکرد توسعۀ درون­زا بافت تاریخی شهر گرگان، سومین کنفرانس بین­المللی نوآوری­های اخیر در مهندسی عمران، معماری وشهرسازی، تهران.
    4. پاکزاد، جهانشاه. 1386. سیر اندیشه­ها در شهرسازی، انتشارات شهرهای جدید، تهران.
    5. پوراحمد، احمد؛ کیومرث حبیبی و مهناز کشاورز. 1389. سیر تحول مفهوم­شناسی بازآفرینی شهری به عنوان رویکردی نو در بافت­های فرسودۀ شهری، فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دورۀ 1، شماره1، پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری، تهران.
    6. پورجعفر، محمد رضا . 1388. مبانی بهسازی و نوسازی بافت قدیم شهرها، تهران، انتشارات پیام، چاپ اول.
    7. پورجعفر، محمدرضا؛‌هاد­ی­رضایی راد. 1392. مدیریت بافت­های تاریخی-فرهنگی با تعیین عرصه­های بحرانی به کمک منطق فازی با استفاده از GIS، مطالعات مدیریت شهری، سال پنجم، شمارۀ 15، دانشگاه آزاد اسلامی علوم و تحقیقات، تهران.
    8. توکلی­نیا, جمیله. 1388. ویژگی­های کالبدی - کارکردی در بافت مرکزی شهرها اهداف و اصول راهبردی بهسازی، نوسازی و بازسازی مطالعۀ موردی بافت مرکزی شهر زنجان، فصلنامۀ علمی و پژوهشی پژوهش­های دانش زمین، دوره 1، شماره 1، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
    9. حاجی پور، خلیل. 1386. مقدمه‌ای بر سیر تحول و تکوین رویکردهای مرمت شهری دورۀ زمانی بعد از جنگ جهانی اول تاآغاز هزارۀ سوم، فصلنامه اندیشه ایرانشهر، سال 2، شماره 9، تهران.
    10. حبیبی، کیومرث، احمد پوراحمد، ابوالفضل مشکینی. 1386. بهسازی و نوسازی بافت‌های کهن شهری‌، انتشارات انتخاب، چاپ دوم، تهران, 1389.
    11. حسن­زاده، مهرنوش، حسین سلطان­زاده. 1395. طبقه‌بندی راهبردهای برنامه­ریزی بازآفرینی بر اساس سطح پایداری بافت‌های تاریخی، فصلنامۀ مطالعات شهر ایرانی – اسلامی، شمارۀ 23، پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری، تهران.
    12. رهنمایی، محمدتقی؛ احمدپوراحمد، یوسف اشرفی. 1390. ارزیابی قابلیت‌های توسعه شهری مراغه با استفاده از مدل ترکیبیSWOT-ANP ، فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، دورۀ 9، شمارۀ 24، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان.
    13. رمضان­زاده, حبیب­اله، ایدا اسم­خانی، صبا رضایی، شیوا خدایی. 1397. بازآفرینی شهری در بافت فرسودۀ ناحیه یک شهر سمنان، فصلنامه ایوان چهارسو، دوره 2، شماره 2، تهران.
    14. زنگی آبادی، علی؛ مهین نسترن و فاطمه رضایی تالارپشتی. 1397. اولویت بندی راهبردهای باززنده سازی بافت تاریخی شهر گرگان با رویکرد توسعۀ پایدار گردشگری، ، فصلنامۀ آمایش جغرافیایی فضا، سال نهم، شماره34، دانشگاه گلستان، گرگان.
    15. زنگی آبادی، علی؛ جابر علیزاده و بهزاد رنجبرنیا. برنامه ریزی راهبردی برای ساماندهی بازارهای سنتی ایران ، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، شماره 7، پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری، تهران.
    16. سقایی، مهدی، علیرضا اسلامی. 1397. واکاوی شبکۀمقاصد متن فضایی گردشگری دراستان گلستان، فصلنامۀ آمایش جغرافیایی فضا، سال هشتم، شماره 29، دانشگاه گلستان، گرگان.
    17. شاکری قلعه­سفیدی, سمیه، مهدی­ابراهیمی، رضا مختاری ملک آبادی. 1397. تحلیلی بر بهسازی و نوسازی بافت قدیم منطقه دو شهر نجف آباد، کنفرانس بین المللی عمران، معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران، تهران، دانشگاه صنعتی مراغه با همکاری دانشگاه تبریز - دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
    18. شماعی، علی، احمدپوراحمد.1383. تحلیلی بر سیاست­ها و برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری در برنامه­های توسعۀ کشور، فصلنامۀ پژوهش­های جغرافیایی، شماره 48، دانشگاه تهران، تهران.
    19. شماعی، علی، احمدپوراحمد. 1385. بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
    20. علیمردانی, مسعود، جمال­الدین مهدی­نژاد، محمدرضا مهربانی، سیده صدیقه سجادی. 1396. بازآفرینی شهری در بافت­های تاریخی مبتنی بر توسعۀ گردشگری شهری، سومین همایش ملی معماری و شهر پایدار، تهران، دانشگاه شهید رجایی- دانشکدۀ مهندسی معماری و شهرسازی.
    21. فرخ­زنوزی، عباس. 1380. ضرورت نوزایی شهری، فصلنامۀ هفت شهر، سال دوم، شماره4، سازمان عمران و بهسازی شهری وزارت راه و شهرسازی، تهران.
    22. فلامکی، محمد منصور. 1384. نوسازی و بهسازی شهری، انتشارات سمت، تهران.
    23. محمد صالحی، زینب، حجت شیخی، علی­اصغر رحیمیون. 1392. بهسازی کالبدی – محیطی بافت مرکزی شهر خرم­آباد با رویکرد توسعۀ شهری پایدار، فصلنامۀ مطالعات شهری، شماره 7، دانشگاه کردستان، سنندج.
    24. مرکز آمار ایران. 1395. تایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، مرکز آمار ایران، تهران.
    25. مؤیدفر، سعیده؛ علی زنگی­آبادی. 1390. رویکرد بازآفرینی شهری در بافت­های فرسودۀ برزن شش بادگیری شهر یزد، فصلنامه معماری و شهرسازی آرمان شهر، دوره5، شماره 9، تهران.
    26. مهندسان مشاور خودآوند. 1392. طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده و قدیم شهر گرگان، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، وزرات راه وشهرسازی، تهران.
    27. میرکتولی، جعفر؛ عباس علی‌پور و عباسعلی حسنی. 1391. بررسی اثر سیاست‌های حمایتی دولت در مدیریت توسعه بافت‌های قدیمی و فرسوده شهری بهشهر، فصلنامۀ آمایش جغرافیایی فضا، سال دوم، شماره 5، دانشگاه گلستان، گرگان.
    28. یزدانی، محمدحسن، صفیه حاضری، پروین ده ده زاده سیلابی. 1396. بازآفرینی بافت فرسودة شهر خوی با رویکرد گردشگری پایدار با تلفیق مدل­های برنامه­ریزی راهبردی و تحلیل شبکه، فصلنامۀ گردشگری شهری، دورة 4، شمارة 1، دانشگاه تهران، تهران.
    29. Dikmen, Irem., Birgonul, Talat. 2007. Using Analytic Network Process to Predict the Performance of International Construction Joint Ventures, Journal of Management in Engineering, July 2007, 23: 3.
    30. Gunn, Clare A. 2008. Tourism planning: Basics, concepts, cases, 3rd ed. Washington DC: Taylor & Frances.
    31. Ung , Lin, M., and Hsueh, S. 2018. A Study on Tourism Development Strategy of Kaohsiung City in Taiwan after Urban Style Regeneration, KnE Social Sciences 4(2).
    32. Lawless, P. 2010. Urban Regeneration: is there a future? Urban Regeneration: is there a future? People, Place & Policy Online, 4:1.
    33. Lee 2019. Seeking for Revitalization Strategy of old Urban Cores by Analyzing Residents’ Evaluation on Urban Tourism Resources: Focusing on Regeneration of Old Urban Cores in Gwangju. Journal & Article Management System. 6(3).
    34. Lichfield, D. 2000 The Context of Urban Regeneration,in Urban Regeneration. Sage Publications Ltd.
    35. Pendlebury, J. 2005. The Modern Historic City: Evolving Ideas in Mid-20th-century Britain. Journal of Urban Design, 10 (2).
    36. Roberts, Peter and Sykes, Hugh, 2000. Urban Regeneration: Handbook. London: Sage Publications
    37. Salama, A.M.A. 2000. "Cultural sustainability of historic cities: Notes on conservation projects in old Cairo." IAPS-16, IAPS 2000 Conference, METROPOLIS 21st Century, Cities, Social Life, and Sustainable Development.
    38. Stryjakiewicz, T., Kudłak, R., Ciesiółka, P., Kołsut, B. and Motek, P. 2018. Urban regeneration in Poland’s non-core regions, European Planning Studies, 26(2): 316-341.
    39. Tiesdell, S., Taner, O. and Tim, H 1996. Revitalizing Historic Urban Quarters, rchitectural Press, London.
    40. Torres, N., and Olaya, C. 2019. Tackling the mess: System conceptualization through cross-impact analysis. In Proceedings of the 28th International Conference of the System Dynamics Society, Seoul, Korea.
    41. Wigginton, N.S., Fahrenkamp-Uppenbrink, J., Wible, B. and Malakoff, D. 2016. “Introduction to special issue: cities are the Future”, Science, 352: 6288.